سپهرغرب، گروه انتظار: آن‌طور که از قرآن و حدیث برمی‌آید اهل بیت علیهم‌السلام در دوران رجعت به‌صورت تدریجی و تک‌به‌تک به دنیا برمی‌گردند تا زمین از حجت‌الله خالی نماند.

از زمانی که حضرت آدم علیه‌السلام به عنوان ابوالبشر حکم خلیفه الهی را بر عهده گرفت، زمین حجت خدا را بر روی خود حس کرد. به این ترتیب بود که انبیا و اولیای الهی و اهل بیت علیهم السلام یکی بعد از دیگری عهده منصب حجت الهی شدند تا اینکه نوبت به امام زمان (عج) رسید؛ حجتی که مردم مؤمن و خداجو قرن‌هاست در انتظار دیدار او و زمان ظهورش ایستاده‌اند تا بر پا شدن عدل الهی را بعد از قرن‌ها جنگ و خونریزی و نبرد میان حق و باطل شاهد باشند.

به این ترتیب است که حکم قطعی ظهور امام زمان علیه السلام به وقوع خواهد پیوست و به دنبال آن دنیا در آستانه رجعت قرار خواهد گرفت. رجعت اهل بیت و ائمه اطهار علیهم السلام یکی بعد از دیگری تا بر پا شدن عدل الهی بر روی زمین به اندازه‌ای باشد که آن مقدمه طولانی‌مدت ظلم و خونریزی نسبت به انسان‌های مظلوم را پاسخ بدهد. به این ترتیب است که طبق روایت‌های مستند و معتبر، مدت رجعت طولانی خواهد بود و بهترین و بدترین مردم در این مدت به دنیا برمی‌گردند تا پاداش و جزای اعمالی که باید در این دنیا دریافت کنند را بگیرند.

در گفت‌وگو یا آیت‌الله محمدباقر تحریری، استاد حوزه، نویسنده و پژوهشگر اسلامی به شرایط، اوضاع و ویژگی‌های دوران ظهور و رجعت پرداخته‌ایم تا پرسش‌ها و ابهاماتی که در اذهان عمومی مردم در این زمینه شکل می‌گیرد را پاسخ داده و در عین حال زمینه‌ای باشد برای تبیین ضرورت عمل به سبک زندگی اسلامی تا به جای هدف قرار دادن زندگی دنیایی و منافع مادی، هدف‌های بالاتر و حقیقی‌تری را در افق ذهنمان داشته باشیم.

آن‌طور که این کارشناس دینی توضیح می‌دهد، اصل دیدار و مشاهده امام زمان علیه السلام، اقبال و خوشبختی نیست. یعنی ملاک اقبال انسان‌ها این نیست که کسی به دیدار آن حضرت مشرف شده باشد. آن طور که بزرگان علمی ما ازجمله آیت‌الله بهجت رحمه‌الله علیه بر آن تأکید داشتند، نباید به دنبال دیدار و مشاهده امام زمان علیه السلام باشیم. بلکه جلب توجه و کسب رضایت آن حضرت امتیاز است، چه ایشان را ببینیم یا نه. در عین حال درست است که امام زمان علیه السلام در یک دوره خاصی ظهور می‌کنند و مردم نسل به خصوصی ایشان را می‌بینند و می‌شناسند، ولی این طور نیست که آن حضرت تنها منجی همان نسل باشند. بلکه ایشان منجی همه انسان‌ها هستند.

 در خصوص منجی بودن امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف گاهی این پرسش برای عده‌ای به وجود می‌آید که چرا هر یک از مردم نمی‌توانند خود، منجی دیگران باشند و همه باید در انتظار یک منجی که وجود مقدس حضرت صاحب الزمان علیه السلام است، باشند؟

اگر به درستی به مفهوم منجی توجه کنیم متوجه می‌شویم که منجی به معنای نجات‌بخش بودن است. با این معنا وجود مبارک رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله نیز منجی بشریت هستند. همچنان که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله و سایر ائمه اطهار و انبیای الهی علیهم السلام منجی انسان‌ها بوده‌اند.

از سوی دیگر مشاهده می‌کنیم که حتی چهره‌های علمی و فقهی که به مردم خدمت می‌کنند هم نقش منجی را بر عهده دارند. حتی کسی که در حد وسع خودش بخشی از امور تبلیغ دین در رسانه‌ای یا برنامه یا حتی روستایی را بر عهده می‌گیرد و راه درست زندگی را به مردم می‌آموزد هم می‌تواند به نوعی منجی باشد.

اما در همه این امور مشاهده می‌کنیم که ظرف مکان و زمان محدود است. یعنی هر انسانی در محدوده مشخصی از افرادی که با آن‌ها سر و کار دارد و در مدت زمان معینی می‌تواند منجی باشد. این در حالی است که منجی حقیقی بشریت وجود مقدس امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که چنین محدودیت‌هایی درباره ایشان صدق نمی‌کند. چون آن حضرت منجی تمام انسان‌ها هستند و کل مردم زین را از جهل و گمراهی و ظلم نجات می‌دهند.

 سؤال دیگری که درباره وجود مقدس امام زمان علیه السلام مطرح می‌شود آن است که چرا باید مردم زیادی از امکان دیدار آن حضرت محروم باشند و فقط مردم یک نسل بتوانند از نعمت حضور و ظهور آن حضرت بهره ببرند؟

دقت داشته باشید که اصل دیدار و مشاهده امام زمان علیه السلام، اقبال و خوشبختی نیست. یعنی ملاک اقبال انسان‌ها این نیست که کسی به دیدار آن حضرت مشرف شده باشد. آن طور که بزرگان علمی ما از جمله آیت‌الله بهجت رحمه‌الله علیه بر آن تأکید داشتند، نباید به دنبال دیدار و مشاهده امام زمان علیه السلام باشیم. بلکه جلب توجه و کسب رضایت آن حضرت امتیاز است، چه ایشان را ببینیم یا نه.

درست است که امام زمان علیه السلام در یک دوره خاصی ظهور می‌کنند و مردم نسل به خصوصی ایشان را می‌بینند و می‌شناسند، ولی این طور نیست که آن حضرت تنها منجی همان نسل باشند. بلکه ایشان منجی همه انسان‌ها در دوران امامت خود هستند.

از طرف دیگر طبق اعتقاد حقیقی به موضوع رجعت، همه انسان‌های نیکی که امروز در روی زمین زندگی می‌کنند، در زمان ظهور امام زمان علیه السلام به دنیا برمی‌گردند و از نعمت ظهور و حضور آن حضرت متنعم می‌شوند. البته بدترین مردم هم در زمان ظهور برمی‌گردند تا به جزای اعمال خود برسند.

 پس با این وجود افرادی که شوق واقعی به دیدار امام زمان علیه السلام و ظهور آن حضرت را دارند، در زمان رجعت برمی‌گردند؟

بله. این همان موضوع اساسی است که در دوران رجعت اتفاق می‌افتد و شکی در آن وجود ندارد. همان طور که خدای متعال در قرآن کریمش نسبت به آن وعده داده است.

بر این اساس دو گروه از مردم در دوران ظهور به دنیا برمی‌گردند: بهترین مردم و بدترین آن‌ها. بقیه مردم باقی می‌مانند تا در روز آخرت به حساب آن‌ها رسیدگی شود.

 بنابراین در قرآن کریم به موضوع رجعت و دیدار گروهی از مردم نسل‌های مختلف با امام زمان علیه السلام در زمان ظهور اشاره شده است؟

بله. در سوره آل عمران می‌فرماید: «وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ‌. و اگر بمیرید یا کشته شوید، قطعاً به سوى خداوند برانگیخته مى‌شوید.» در ذیل آیه شریفه روایت‌ها و تفسیرهایی درباره آیه آمده است. یکی از تفسیرها آن است که آیه اشاره دارد به مردم نیکوکار و خوبی که در این دنیا به بهترین نحو زندگی کرده‌اند و از دنیا رفته‌اند، در زمان رجعت دوباره زنده شده و ثواب شهادت را می‌برند. از سوی دیگر اشاره به افرادی که بعد از زندگی نیک در دنیا به شهادت رسیده‌اند، این افراد هم در دوران رجعت دوباره به دنیا برگشته و عمر طبیعی خود را می‌گذرانند و با مرگ طبیعی یا موت از دنیا می‌روند.

 چه معیاری دارد که بتوانیم در دوران ظهور امام زمان علیه السلام به دنیا برگردیم و از نعمت وجود آن حضرت بهره‌مند شویم؟

معیارهای خوب بودن و خوب زندگی کردم در قرآن کریم و روایت‌های دینی ما آمده است. یکی از آن‌ها خواندن دعای عهد است. روایت شده که اگر کسی چهل صباح این دعا را بخواند و درخواست برگشت را از محضر خدای تعالی داشته باشد، در زمان ظهور برمی‌گردد. البته خواندن دعای عهد یکی از معیارهاست که باید در کنار اعمال صالح دیگر قرار بگیرد تا زمینه زندگی در دوران رجعت را داشته باشیم.

 با این وجود همه انسان‌ها از حضرت آدم تا آخرین انسان، هر کدام که بهترین باشند در دوران ظهور برمی‌گردند؟

بله. همه انسان‌ها در هر دوره‌ای از تاریخ که زندگی کرده باشند، اگر بندگی خدا را به نحو احسن به جا بیاورند در زمان ظهور برگشته و دوباره در این دنیا در نعمت‌ها و برکت‌ها زندگی می‌کنند.

 اما بعد از دوران امامت امام زمان علیه السلام چه اتفاقی می‌افتد؟

طبق روایت‌ها عنوان شده که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف پس از مدتی که در برخی روایت‌ها هفت سال عنوان شده، به شهادت می‌رسند. البته این هفت سال باید معنا شود. درنتیجه آن حضرت هم مانند سایر ائمه اطهار علیهم السلام و پدران بزرگوار خود توسط مردم ظالم و کوردل به شهادت خواهند رسید.

 آیا پس از شهادت آن حضرت، قیامت روی می‌دهد؟

این نکته را می‌دانیم که «زمین از حجت خدا خالی نمی‌ماند.» بنابراین امکان ندارد امام زمان علیه السلام نیز به شهادت برسند و زمین از حجت خدا خالی بماند. درواقع زمین و دنیایی که خداوند آفریده، فعل خداوند است و غایت هدف و فعل خداوند، انسان کامل است. اگر انسان کامل بر روی زمین نباشد، نعوذبالله آن زمان فعل خدا عبث خواهد شد. بر همین اساس است که از اولین انسان که حضرت آدم علیه السلام بوده، نبی و حجت خدا بوده تا آخرین آن‌ها که امام زمان علیه السلام هستند، حجت‌الله خواهند بود. وقتی آن حضرت به شهادت برسند یا باید قیامت روی بدهد و یا باید حجت خدا بیاید.

 بر این اساس است که دوران رجعت اتفاق می‌افتد؟

بله. به این علت که نباید زمین از حجت خدا خالی بماند، یک بار دیگر طبق روایت‌ها ائمه اطهار علیهم السلام به دنیا برگشته و بر روی زمین به مدت مشخصی زندگی می‌کنند. ازجمله اینکه حضرت سیدالشهدا علیه السلام آمده و مدت معلومی را حکومت می‌کنند. درواقع اهل بیت علیهم السلام با بازگشت خود به زمین حکومت و عدل الهی را اجرا می‌کنند. آن طور که از ظاهر روایت‌ها برمی‌آید ائمه اطهار علیهم السلام در دوران رجعت به صورت تدریجی و تک به تک به دنیا برمی‌گردند تا زمین از حجت‌الله خالی نماند.

 با این توضیحات، عده‌ای از مردم به دنبال دلایل عقلی رجعت هستند. چه دلایل عقلی برای این موضوع و اتفاق مهم وجود دارد؟

شهید مطهری در یکی از آثار خود به این موضوع اشاره کرده که از زمان حضرت آدم علیه السلام تا امروز همیشه جنگ‌هایی وجود داشته است. اساس همه آن‌ها این بوده که عدل بر پا شود و تا به حال هم نشده است. پس همه خلقت از ابتدا تا امروز مقدمه‌ای برای ظهور است که عدل الهی بر پا شود.

از سوی دیگر طبق روایت‌ها مدت زمان حکومت امام زمان علیه السلام هفت سال است. نمی‌شود چندین هزار سال نبرد بین حق و باطل باشد تا این مدت کوتاه حق بر پا شود. 

پس این مقدمه طولانی نیاز دارد تا مدت برپایی عدل الهی هم چندین هزار سال باشد. در نتیجه باید بعد از ظهور رجعت ائمه اطهار علیهم السلام هم اتفاق بیفتد. آن طور که در روایت‌ها آمده هر یک از ائمه اطهار علیه السلام مدت‌های طولانی به اندازه چند هزار سال عدل الهی را بر زمین جاری می‌کنند.

 اشاره کردید که در کنار مردم نیکوکار و مؤمنی که به دنیا برمی‌گردند، بدترین مردم هم به دنیا برمی‌گردند. دلیل برگشت آن‌ها در دوران رجعت چیست؟

گروهی از مردم در دوران زندگی خود به شدت به دیگران ظلم می‌کنند و جنایت‌های بزرگی را مرتکب می‌شوند. عدل الهی اقتضا می‌کند که در این دنیا مجازات شوند و در حالی که بدون رسیدن به مجازات دنیایی می‌میرند. به عنوان مثال در بعضی از روایت‌ها آمده است که گناهی عواقب دنیایی خواهد داشت. مثلاً ظلم به پدر و مادر در حد آسیب به جان آن‌ها و قتل والدین، باید مجازات دنیایی داشته باشد. بر همین اساس این افراد در دوران رجعت به دنیا برمی‌گردند تا حد الهی در دنیا بر آن‌ها جاری شود.