سرمازدگی باغ یکی از مشکلات شایعی است که در فصل‌های مختلف به‌خصوص زمستان رخ می‌دهد. جلوگیری از سرمازدگی باغ یکی از واجب‌ترین کارهایی است که باید برای محافظت از محصولات خود انجام دهید تا دچار ضررهای هنگفت نشوید. سرمازدگی یکی از عوامل خسارت‌زا برای باغ و درختان به‌شمار می‌آید که باید برای جلوگیری از آن، از روش‌های پیشگیرانه استفاده کرد.

به‌طور کلی سرمازدگی درختان عبارت است از تغییرات فیزیکی و یا فیزیولوژیکی انگیخته‌شده در اثر روبه‌رو شدن اندام‌های مختلف گیاه با دما‌های پایین و بالاتر از نقطه انجماد یعنی بازه دمایی 0 تا 10 درجه سانتی‌گراد که با پیدایش علائم همراه است. توجه داشته باشید که به صدمات ناشی از دمای پایین صفر درجه سانتی‌گراد یخ‌زدگی گفته می‌شود که معمولاً صدمات یخ‌زدگی ناشی از ایجاد کریستال‌های یخ در آوند‌های گیاه است که به‌سرعت در تمامی اندام‌ها گسترش پیدا می‌کنند.

سرمازدگی بهاره اغلب موجب آسیب دیدن جوانه‌های تازه بیدارشده درختان می‌شود و در برخی موارد این نوع سرما‌ها حتی به میوه‌های تازه تشکیل‌شده نیز خسارت وارد می‌کنند. به‌طور کلی جوانه‌های بارور به سرمای زمستانه مقاوم هستند، اما مقاومت آن‌ها هنگام بیدار شدن جوانه‌ها کاهش پیدا می‌کند. بهتر است بدانید که جوانه‌های گل معمولاً در دمای منفی دو یا منفی سه درجه سانتی‌گراد از بین می‌روند و از آنجایی که میوه‌های تازه تشکیل‌شده نسبت به گل‌ها حساس‌تر هستند و اغلب در دمای منفی 0 تا پنج درجه سانتی‌گراد آسیب می‌بینند، توصیه می‌شود در پی اقداماتی برای جلوگیری از سرمازدگی درختان خود باشید.

در همین راستا با توجه به کاهش ناگهانی دما با رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان و یکی از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان به گفت‌وگو نشسته‌ایم که نتیجه را باهم می‌خوانیم:

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان از وقوع خسارت به 90 هزار و 239 هکتار از اراضی زراعی و باغی این استان خبر داد.

رضا بهراملو گفت: در اثر سرمازدگی تاریخ 10 الی 12 فروردین‌ماه امسال اراضی زراعی و باغی استان همدان دچار خسارت سرمازدگی شدند و معادل 15 هزار و 671 میلیارد ریال خسارت به محصولات زراعی و باغی وارد شد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان افزود: 46 هزار و 415 هکتار اراضی زراعی دیم، 26 هزار و 573 هکتار اراضی زراعی آبی و 17 هزار و 251 هکتار از اراضی باغی استان دچار خسارت سرمازدگی شده است که به‌ترتیب دو هزار و 279 میلیارد ریال، 634 میلیارد ریال و 12 هزار و 758 میلیارد ریال به محصولات زراعی دیم، محصولات زراعی آبی و محصولات باغی استان خسارت وارد شده است.

بهراملو در پایان با بیان اینکه تا تاریخ 17 فروردین‌ماه شهرستان رزن با 50 درصد خسارت بیشترین آمار سرمازدگی را به خود اختصاص داد، عنوان کرد: شهرستان‌های ملایر، درگزین، نهاوند، تویسرکان، فامنین و همدان به‌ترتیب بیشترین آسیب را دیدند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه سرمازدگی در دو دوره زمستان و بهار رخ می‌دهد، تصریح کرد: سرمازدگی بهاره در فصل بهار به‌دلیل تغییر ناگهانی دما رخ می‌دهد؛ درواقع زمانی اتفاق می‌افتد که گیاهی رویش و زایش داشته و با کاهش دما مواجه می‌شود.

محمد خانجانی با بیان اینکه در استان همدان هرساله شاهد آسیب و سرمازدگی در باغات گردو، زردآلو، میوه‌های هسته‌دار و غیره هستیم، ابراز کرد: یخ‌زدگی و سرمازدگی درختان یکی از پدیده‌های آسیب‌زای رایج است و به‌دلیل پراکندگی گونه‌های مختلف، بدون توجه به نیاز سرمایی آن‌ها است؛ سرمای بیش از اندازه زمستان ارقامی را که نازک‌تر و حساس‌تر هستند، تحت تأثیر قرار داده و موجب سیاه شدن آن‌ها خواهد شد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه با تقویت گیاه می‌توان از سرمازدگی پیشگیری کرد، عنوان کرد: با ریختن کود پتاسیم و دیگر کود‌های مغذی زیر درخت، می‌توان سرما را برای آن قابل تحمل کرد؛ معمولاً این کود در پاییز استفاده می‌شود.

خانجانی با بیان اینکه استفاده از بخاری در فصل بهار می‌تواند از بروز سرمازدگی پیشگیری کند، ابراز کرد: به‌طور کلی کار گذاشتن بخاری یا پلار‌های باغی در قسمت‌های مختلف باغ و سوزاندن موادی همچون چوب، نفت یا گازوئیل باعث گرم شدن فضای باغ می‌شود. این روش در مناطق سردسیر ممکن است تأثیر زیادی نداشته باشد، اما در مناطق نیمه‌گرمسیری مانند باغات مرکبات، انجیر، زیتون، انار و غیره می‌تواند مؤثر عمل کند.

وی با بیان اینکه در شب‌هایی که احتمال بروز سرما زیاد است با سوزاندن کاه و کلش و مواد دیگر موجب ایجاد دود در هوای باز باغ شوید، عنوان کرد: هر چقدر ذرات معلق در هوا بیشتر باشند، انعکاس حرارت نیز به سقف آسمان تقلیل می‌یابد، زیرا تشعشع حرارت که با طول موج‌های بلند به سمت آسمان منعکس می‌شود، توسط ذرات هوا جذب شده و دمای باغ را حفظ خواهد کرد و درنتیجه باعث جلوگیری از سرمازدگی درختان خواهد شد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه در برخی از کشور‌ها با تشکیل بلور‌های آبی از سرمازدگی جلوگیری به‌عمل می‌آید، ابراز کرد: در این مواقع باغداران با بهره‌مندی از سیستم آبیاری بارانی، جلوی سرمای هوا و سرمازدگی را می‌گیرند.

خانجانی با بیان اینکه کاشت ارقام مناسب و مقاوم به شرایط آب‌وهوایی می‌تواند از سرمازدگی جلوگیری کند، مطرح کرد: بعضی گیاهان و درختان نسبت به سرما حساس‌تر هستند و ممکن است زودتر دچار آسیب بر اثر سرمازدگی بشوند.

وی با بیان اینکه درختانی که با مقادیر بهینه و متعادل عناصر غذایی رشد می‌کنند می‌توانند دماهای پایین را بهتر تحمل کنند و آسیب‌های ناشی از سرما در آن‌ها خیلی سریع بهبود می‌یابد، عنوان کرد: یک درخت سالم نقطه یخبندان پایین‌تری دارد، همچنین گیاهانی که تحت تأثیر تنش خشکی قرار دارند، قدرت رشد و تحمل‌پذیری کمتری خواهند داشت؛ بنابراین توجه و دقت در مدیریت تغذیه و آبیاری در باغات میوه باید به‌صورت جدی انجام شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه آبیاری و هرس شاخه‌های استرس‌دیده می‌تواند تأثیر شگرفتی بر احیای مجدد درختانی که دچار سرمازدگی شده‌اند داشته باشد، ابراز کرد: درواقع در مواقع سرمازدگی هیچ چاره‌ای جز هرس و آبیاری مناسب نیست.

خانجانی با بیان اینکه‌ تحمل سرمای گونه‌ها و ارقام مختلف است و همچنین حساسیت اندام‌های مختلف گیاهی به یخ‌زدگی و سرما تفاوت دارد، عنوان کرد: ریشه‌ها، برگ‌ها، شاخه‌های نورسته و جوانه‌ها بیشترین حساسیت را دارا هستند؛ با توجه به اینکه ریشه‌ها در داخل خاک فعال هستند، کمتر در معرض آسیب‌های ناشی از سرمازدگی قرار می‌گیرند.

وی با بیان اینکه در ماه‌های پاییز تقریباً میزان مقاومت پوست و آوندهای چوبی یکسان است اما به هنگام زمستان شانس زنده ماندن پوست کمتر خواهد بود، مطرح کرد: به‌طور کلی دمای 1- تا 2- سانتی‌گراد در فصل رشد صدمه زیادی به گیاه وارد می‌کند و در دمای کمتر از 7 - درجه سانتی‌گراد، تولید محصول و اندام‌های هوای گیاه آسیب می‌بیند.

این پژوهشگر با بیان اینکه در شرایط مطلوب دمایی سرمای هوا نباید از 5- درجه سانتی‌گراد کمتر باشد، افزود: به‌طور مثال اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت درخت زیتون به‌تدریج کاهش یابد و حتی به 13- درجه سانتی‌گراد هم برسد، خسارت واردشده به درخت قابل توجه نخواهد بود، اما اگر در همین زمان درجه حرارت به‌طور ناگهانی کاهش یابد، موجب یخ‌زدگی و از بین رفتن ساقه و اندام‌های هوایی می‌شود، اگرچه قسمت‌های پایین‌تنه درخت اغلب زنده می‌مانند.

همان‌طور که می‌دانید سرما‌های بهاره اغلب خیلی خطرناک‌تر از یخبندان‌های اوایل پاییز هستند و بیشتر در مناطق معتدل رخ می‌دهند که باعث خسارت به گل و میوه می‌شود، زیرا گل‌ها و میوه‌های جوان حساس‌تر از میوه‌های رسیده هستند. به‌طور کلی امکان وقوع سرمای بهاره در موقع باز شدن گل‌های درختان وجود دارد و معمولاً طول مدت این نوع سرما بسیار کوتاه بوده و از چندین ساعت تا حداکثر سه روز بیشتر نیست. بنابراین می‌توان با تدابیری همچون انتخاب گیاه مناسب و مقاوم، استفاده از کود، سیستم آبیاری قطره‌ای، استفاده از بخاری، استفاده از ترکیبات شیمیایی و غیره، از این پدیده جلوگیری کرد.