با شروع بهار، بازارشان گرم گرم می‌شود؛ گیلاخه، قازیاخه، لوشه، بنه، شنگ، کنگر، پیچک، پونه، خوژه، کنیوال و بسیاری دیگر از گیاهانی که با اولین نم باران بهاری سر از خاک بیرون می‌آورند ولی عمر این سر برآوردن زیاد طولانی نیست؛ چراکه بوته‌کنان از راه می‌رسند و گیاهان بهاری را به بازار و بعد هم به سر سفره مردم می‌برند.
زنان کدبانوی کردستانی هم که از سرپنجه‌هایشان می‌شود اصالت را در سفره‌های رنگینشان دید، با این گیاهان، خوراکی‌های خوش‌عطر و طعمی درست می‌کنند که یکی دلچسب‌تر از دیگری است.
عصر یک روز بهاری روانه بازار شدم تا هم از این همه گیاه بخرم و هم گزارشی از بازار داغ آن تهیه کنم. خیابان 17 شهریور سنندج، درست بعد از چهارراه شهدا، کار و کاسبی چند مغازه در این فصل پررونق است؛ انواع گیاهان را روی چارپایه‌هایی دم مغازه گذاشته‌اند و هر عابری که رد می‌شود، قیمت می‌پرسد، کمی گپ می‌زند و بعدش یا می‌خرد و یا دست خالی می‌رود.
امسال قیمت گیاهان بالا رفته، با اینکه بارندگی در کردستان بسیار خوب بود و نعمت الهی به وفور در مناطق مختلف سبز شده ولی چون تهیه و کندن و پاک کردن گیاهان دشوار است، نرخ آن هم مثل تورم این روزها بالا رفته است.
حاجی سیدطالب شکری70 سال سن دارد و 40 سال است که کارش با گیاهان بهاری گره خورده و حرف‌هایش را مثل همه حاجی‌های بی‌ریای کردستانی با صلوات بر پیامبر (ص) آغاز می‌کند.
می گوید: در این 40 سال همه گیاه را از همه گیاهان که شاید 100 نوع را شامل می‌شود تهیه می‌کنم و به مردم می‌فروشم.
او از کاهش سبز شدن گیاهان ناراحت است و ادامه می‌دهد: چون در این سال‌ها گیاه را از ریشه کنده‌اند، پوشش گیاهی ضعیف شده و من به همه آن‌هایی که برایم همه گیاه می‌آورند همیشه توصیه می‌کنم که به طبیعت ضرر نزنند.
حاجی شکری، با ابراز ناراحتی از اینکه ریشه‌کنی و بوته‌کنی به نسل آینده ضرر زیادی می‌زند، اضافه کرد: در سقز و مریوان به ریشه آسیب نمی‌زنند ولی در سارال و کلاترزان و سرشیو به ریشه گیاه صدمه می‌زنند.
از او درباره مشتری‌هایش پرسیدم که جواب داد: مشتری داریم و بازار فروش خوب است ولی ما چون گران می‌خریم، برای مصرف‌کننده هم گران تمام می‌شود.
او ادامه داد: این گیاهان بعد از برداشت، زود پژمرده می‌شوند و باید قبل از پلاسیده شدن آن را به فروش برسانیم. همین دیروز 6 میلیون تومان ضرر کردیم، این راخواهرزاده حاجی گفت که کنج مغازه کوچک داییش نشسته بود.
حاجی طالب در ادامه از انصاف حرف زد و گفت که عقیده دارد که نباید گرانفروشی کرد و حتی به همسایه هایش هم این توصیه را دارد.
  از چند گونی تا چند کیلو
آقا فرج فلاحی هم 20 سالی است در همین مکان از اوایل فروردین تا اوایل خرداد کار و بارش با گیاهان کوهی و بهاری سبز می‌شود و بیشترین گیاهان را از سارال برایش می‌آورند.
خانواده خودش هم اهل مصرف این گیاهان هستند و می‌گوید: خاصیت این گیاهان 6 ماه است و نباید بیشتر از آن، آن را در فریزر نگهداری کرد، البته بعضی خانم‌ها از این گیاهان برای استفاده در آش و دیگر غذاها خشک می‌کنند.
  او هم به بوته‌کنان توصیه می‌کند که به پیاز و ریشه آسیب نزنند.
کاک فرج که زمانی در روستا زندگی می‌کرده از خاطرات آن دوران می‌گوید که هر بوته‌کن حدود پنج گونی در روز برداشت گیاهان خوراکی داشته ولی الآن به زور می‌شود سه کیلو برداشت کرد، چون قدرت و توان گیاهان سست شده است.
او عقیده دارد که باید در کنار برداشت، به سبز شدن دوباره این گیاهان کمک کرد و خودش هم از کسانی که گیاه را با پیازش برداشت کنند، خرید نمی‌کند.
در بین حرف‌هایمان مشتری‌ها قیمت می‌گیرند، ریواس 100 هزار، لوشه 200 هزار، همه گیاه 50 هزار و... می‌گوید: لوشه کمیاب است و برای همین قیمتش بالاست و از آن برای آش دوغ استفاده می‌کنند.
  کشاورزی و برداشت گیاهان خوراکی
در بین حرف‌هایمان کسی می‌آید و می‌پرسد کنگر دارم، می‌خری؟ و حاجی شکری قیمت می‌گیرد، مرد که کاک جلال نام دارد پیشنهاد 30 هزار تومان دارد که حاجی می‌گوید گران است و مردم نمی خرند، ولی فروشنده عقیده دارد کنگرهایش ناب هستند و بیشتر هم می‌ارزد.
او هم تأکید دارد که باید هوشمان (حواسمان) به طبیعت باشد و استانداردهای برداشت رعایت شود چون همه از خاک نان می‌خوریم.
  150 گونه دارویی و 20 گونه خوراکی
دامن دشت‌ها و کوه‌های سرسبز کردستان شفا و روزی را با خود به همراه دارد ولی این دامن کم‌کم دارد از سبزی فاصله می‌گیرد.
مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیرداری کردستان با اشاره به شرایط اقلیمی خوب و رژیم بارشی مناسب استان، گفت: این شرایط باعث شده تا فلور گیاهی بسیار خوبی داشته باشیم که دو هزار گونه برآورد می‌شود.
آزاد محبت افزود: بیش از 150 گونه این گیاهان از نظر دارویی برای مردم شناخته شده است و در فرهنگ سنتی مصرف دارد و 15 تا 20 گونه خوراکی شناخته شده نیز مورد مصرف شهروندان است.
وی با بیان اینکه در کنار بحث دارویی در اوایل بهار استفاده از گیاهان خوراکی نقش پررنگی در سفره مردم دارد و سبد غذایی مردم استان را مزین می‌کند، افزود: در سال‌های اخیر مراتع که مبدأ و منشأ اصلی تولید گیاهان خوراکی هستند تحت فشار قرار دارد و در کنار کاهش رطوبت و بارش، افزایش ریزگردها و آلودگی، اضافه برداشت مزید بر علت شده و توان تولید گیاهان در مراتع را رو به کاهش و زوال می‌برد.
مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان توصیه کرد شهروندان در برداشت گیاهان خوراکی و دارویی با حداقل تخریب و از بین بردن عرصه طبیعی و برداشت اصولی از وسایل مناسب برداشت استفاده کنند که به پیاز و ریشه آسیب نزند و گیاهان را متناسب با توان تولید مراتع برداشت کنند.
  برنامه‌ریزی برای احیای مراتع
محبت در ادامه به برنامه‌های راهبردی برای توسعه گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: با توجه به ارزآوری این گیاهان، برنامه‌هایی در دست اجراست که بر گونه‌های کشت شده در اراضی زارعی مثل زعفران و موسیر تکیه است.
وی با بیان اینکه ذخیره اصلی ژنتیکی گیاهان از گونه‌های دارویی و گیاهان خوراکی در مراتع است، یادآور شد: سعی می‌شود با تنظیم قراردادهای بهره‌برداری فنی و علمی برداشت‌ها را ضابطه‌مند و ساماندهی کنیم؛ یعنی بهره‌برداران عرفی با اداره کل قرارداد ببندند که این روند در سال‌های اخیر رو به افزایش است.
وی ادامه داد: در کنار آن برنامه‌ای برای بذرکاری گیاهان دارویی و خوراکی در نظر گرفته‌ایم که یکی از تعهدات طرفین قرارداد در برداشت این گیاهان این است که پاییز آینده اقدام به کشت بذر گونه‌های خوراکی کنند یعنی عمل به تعهد در قالب عملیات احیایی تدوین تا زایش مجدد مراتع انجام شود.
  کنگرهای صادراتی!
این مسئول یکی از موارد افزایش برداشت به‌ویژه در گونه‌های کنگر طی سال‌های اخیر جاذبه صادراتی آن است که بازارهای جدید منطقه‌ای مثل اقلیم کردستان عراق و بعضی از کشورهای دیگر خواهان آن هستند.
محبت این را هم گفت و ادامه داد: این بازار، سودجویان را وادار کرده تا بدون رعایت ملاحظات زیست‌محیطی و طبیعی اقدام به اضافه‌برداشت برای صادرات کنند.
وی اظهار کرد: با توجه به محدودیت توان طبیعی مراتع و ریزگردها و خشک‌سالی 30 سال اخیر، ضربه جدی به توان تولید مراتع وارد آمده که سال‌ها در خدمت سفره عمومی مردم بوده است.
  سود به قیمت نابودی
تخریب مراتع، جایگزین ندارد و سود ریالی حاصل از تخریب، دستاوردی جز نابودی مراتع نخواهد داشت. مراتع یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین منابع ملی است که بهره‌برداری صحیح، همراه با عملیات اصلاح و احیا می‌تواند نقش اساسی در جهت حفظ آب و خاک و تأمین نیازمندی در زمینه فرآورده‌های پروتئینی داشته باشد.
ارزش مراتع تنها از دیدگاه تغذیه دام و تولید فرآورده‌های دامی و لبنی نیست، بلکه اهمیت آن‌ها از لحاظ یک پوشش مفید است که در تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش عمل می‌کند. تنظیم گردش آب در طبیعت، ایجاد فضای سبز و تلطیف هوا، تأمین غذا و مأمن برای حیات وحش به‌ویژه پرندگان و تأمین علوفه مورد نیاز دام تنها بخشی از کارکرد مراتعی است که سال به سال از وسعت سبز آن کاسته می‌شود.