مرز باشماق مریوان 27 سال گذشته به عبارتی در سال 1375 در قالب بازارچه فعال بود و تجار و بازرگانان در آن به تجارت می‌پرداختند که بعد از رونق مبادلات تجاری در این مرز، مسئولان تصمیم به ارتقای آن گرفتند.
با وجود اینکه سال 1386 باشماق مرز رسمی و بین‌المللی شد ولی از زیرساخت‌های لازم یک مرز رسمی برخوردار نبوده و نیست و همواره افزون بر فعالان تجاری و مسافران، مسئولان هم نسبت به نبود امکانات و تجهیزات مورد نیاز در این مرز ابراز نگرانی می‌کنند.
طی سال‌های اخیر اقداماتی مبنی بر ساماندهی این مرز و تغییراتی در نحوه فعالیت‌های تجاری و تردد کامیون‌ها و مسافران در آن داده شد ولی کارها کافی نبود لذا به منظور بهبود و ارتقای وضعیت این مرز طرحی برای ساماندهی آن در سال 1398 مصوب شد.
سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای کشور مجری و متولی اجرای این طرح شد و قرار بود دردو فاز آنرا به اجرا درآورد ولی موانعی وجود دارد که موجب شده تاکنون این طرح تکمیل نشود.
  شروط اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق
بر اساس مصوبه شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی کشور با انجام سه شرط اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق مریوان توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای تأیید و مصوب شد.
نخستین شرط این بود که گمرک عملیات غیرمرزی از صفر مرزی به پسکرانه‌های آن انتقال یابد تا از تاخیر در تردد از مرز و تراکم کامیون در محوطه و زمان خروج کاسته شود که به گفته مسئولان اداره کل راهداری کردستان و با وجود تایید مدیران گمرک استان و کشور در زمان تصویب آن متاسفانه این شرط تاکنون محقق نشده است.
شرط بعدی هم تملک اراضی و انتقال سند اراضی به نام سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کشور و سومین شرط هم ایجاد حریم حفاظتی یا امنیتی مرز بود.
رئیس اداره ترانزیت و حمل ونقل بین‌المللی اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کردستان گفت: اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق مریوان مستلزم انجام سه شرط است که در شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی کشور به تصویب رسیده است.
بهنام عطائی اضافه کرد: تاکنون گمرک اقدامی برای خارج کردن عملیات غیر مرزی در مرز باشماق نکرده است در حالی که تحقق این مورد در راستای اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق ضروری است.
وی از دیگر موارد و شروط لازم برای اجرای این طرح مهم در استان را تملک اراضی خواند و افزود: تملک اراضی در باشماق به دو بخش تقسیم می‌شود؛ بخش نخست آن شامل اراضی است که اسناد آن به نام استانداری کردستان بوده و باید به سازمان راهداری انتقال داده شود و بخش دوم اراضی بوده که لازم است از مالکان خریداری شود.
این مسئول ادامه داد: از سال 1398 از طریق اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان مستندات لازم به کمیسیون مستندات ریاست جمهوری به‌منظور انتقال این اسناد انجام شده است.
عطائی با اشاره به اینکه چندین مرتبه این مستندات به استان برای انجام اصلاحات برگشت زده شد، بیان کرد: آخرین اصلاحات انجام شده مربوط به اسفند سال 1400 است که از این تاریخ تاکنون پاسخی از طریق
بخش دیگری از تملک اراضی در مرز باشماق مریوان به توسعه مرز و اضافه شدن 25 هکتار دیگر به آن بر می‌گردد که این مهم از طریق شورای ساماندهی مرزی استان مصوب و مرحوم قاسمی وزیر وقت راه و شهرسازی هم مجوز آنرا صادر کرد.
دادستان مرکز استان هم ناظر بر عملیات اجرایی مجوز صادره شد و این اقدام از اسفند سال 1400 آغاز شد و اکنون برای اجرای آن و تملک این میزان اراضی نیاز به تامین اعتبار از سوی استان است.
رئیس اداره ترانزیت و حمل ونقل بین‌المللی اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کردستان در این رابطه بیان کرد: اقدامات کارشناسی مربوط به تملک 25 هکتار زمین انجام شده به مراجع ذی‌ربط استانی ابلاغ شده است.
به گفته عطایی براساس هفتادمین جلسه شورای عالی اداری و دستورالعمل ساماندهی مبادی ورودی و خروجی مرز‌های زمینی کشور و بیست و ششمین جلسه شورای ساماندهی، سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای برای تملک اراضی مرز باشماق نمی‌تواند اعتباری اختصاص دهد و این تکلیف برعهده استان گذاشته شده است.
وی ایجاد حریم حفاظتی یا امنیتی مرز را از دیگر شروط اجرایی کردن طرح ساماندهی مرز باشماق خواند و اضافه کرد: اجرای این شرط و تأمین اعتبار آن هم برعهده استان است.
با وجود اینکه هیچ‌کدام از شروط تعیین شده برای اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق انجام نشده ولی سازمان راهداری کارهایی را در فاز نخست این طرح انجام داده ولی در مسیر اجرا به‌دلیل موارد مذکور از جمله عدم تملک اراضی به مانع برخورد و همین هم موجب شد کار نیمه‌تمام بماند.
حال مانع دیگری هم سد راه اجرای این طرح شده آن هم افزایش چندین برابری قیمت‌ها است.
رئیس اداره ترانزیت و حمل ونقل بین‌المللی اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای کردستان بیان کرد: این طرح هم اکنون 17 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و در حال حاضر پیمانکار آن اعلام کرده به دلیل افزایش قیمت‌ها با قیمت چند سال گذشته نمی تواند کار کند.
عطائی در پاسخ به اینکه آیا اجرای این طرح ادامه می‌یابد؟ گفت: با اجرای شروط مذکور و تأمین اعتبار مورد نیاز برای تملک بی‌شک آنرا تکمیل خواهیم کرد و در حال حاضر هم مشاور اجرای فاز دو این طرح انتخاب شده و قرار است نقشه‌برداری آن انجام و برای انتخاب پیمانکار به مناقصه گذاشته شود.
وی بیان کرد: به طور حدودی برای تکمیل هر دو فاز طرح ساماندهی مرز باشماق مریوان در شرایط کنونی به 800 میلیارد تومان اعتبار نیاز است که از سوی سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای تأمین خواهد شد.
آنچه مدیران گمرک کردستان در ارتباط با اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق مریوان مطرح می‌کنند این است که یکی از موانع و مشکلات موجود، عدم حمل یکسره کالا از این مرز است.
معاون توسعه اداره کل گمرک کردستان در گفت‌و‌گو با ایرنا اظهار کرد: در بحث ساماندهی مرز شرح وظایفی برای گمرک مشخص شده که تاکنون در گمرکات استان این وظایف به بهترین نحو به انجام رسیده است.
اقبال عباسپور با بیان اینکه ایجاد زیرساخت در مرز براساس قانون به سازمان راهداری واگذار شده، افزود: گمرک فقط موظف به انجام تشریفات گمرکی بوده و خوشبختانه گمرکات کردستان جزو استان‌هایی است که ماندگاری کالا در آن نزدیک به صفر است به عبارتی کالا به محض ورود به گمرک ترخیص می‌شود.
به گفته وی تشریفات گمرکی برخی از کالاها مانند محصولات کارخانه پتروشیمی کردستان و تعداد دیگری از واحدهای تولیدی در مرکز استان انجام می‌شود و مرز فقط محل خروج آن‌ها است.
این مسئول ادامه داد: ولی انجام این اقدام برای تعدادی از کالاها به دلیل فراهم نبودن بستر آن امکان ندارد و چون حمل یکسره به کشور عراق نداریم بنابراین شرکت‌های تولیدی هم نمی‌توانند اقدام به واردات و صادرات کالا به طور مستقیم کنند.
عباسپور اضافه کرد: این کالاها در مرز باشماق ابتدا وارد محدوده ترانشیپمت (عبارت است از انتقال و تخلیه کالا از یک وسیله نقلیه به وسیله نقلیه دیگر) می‌شوند و بعد توسط خودروی عراقی حمل و به اقلیم کردستان وارد می‌شود.
وی یادآور شد: انجام حمل یکسره کالا در مرز باشماق مریوان مستلزم موافقت طرف عراقی است که بخشی از موانع اجرای طرح ساماندهی هم با این اقدام برطرف می‌شود.
اینکه ثبت سفارش همه کالاها قبل از ورود به محوطه مرز انجام شود اقدام غیرممکنی نیست و در چند سال اخیر بارها جلساتی در این رابطه تشکیل شده ولی هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده است و ادارات گمرک و راهداری استان هم در این بین هر دو مدعی هستند رسالت خود را انجام داده‌اند ولی آنچه مشهود است سرعت کُند اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق است.
با اجرای طرح ساماندهی مرز بین‌المللی باشماق مریوان انجام رویه‌های تجاری و تردد مسافران بهبود و افزایش می‌یابد و بی شک این موارد منجر به افزایش درآمد خواهد شد.
افزون براین با توجه به اینکه از سال گذشته به همت استاندار کردستان مرز باشماق مریوان هم به‌عنوان یکی از مرزها محل تردد زائران اربعین انتخاب شد و امسال هم 210 میلیارد تومان مصوب شده که برای این سفر زیارتی از مرز باشماق هزینه شود، اهمیت اجرای طرح ساماندهی این مرز هم بیش از گذشته شده و اینگونه اجرای طرح ساماندهی مرز باشماق نسبت به گذشته اهمیت بیشتری پیدا کرده است.