چندی پیش در خبرها آمد که ترکیه از پیش‌بینی درآمد 56 میلیارد دلاری حاصل از گردشگری در 2023 خبر داده است. این عدد که از درآمد خالص نفتی ایران بیشتر است این سؤال را برای مخاطب به‌وجود می‌آورد که وقتی ترکیه همسایه ایران است، چه‌طور می‌تواند تنها در صنعت گردشگری درآمدی بیش از درآمد خالص نفتی ایران را داشته باشد؟ در حالی که به اذعان اکثر متخصصان گردشگری، ایران از لحاظ جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی بسیار غنی‌تر از ترکیه است.
این سؤال بهانه‌ای شد تا آن را با عرفان فکری، جهانگرد و گردشگر برجسته کشورمان مطرح کنیم. فکری متولد 1358 و تجربه سفر به 70کشور دنیا را داشته است. با او همراه شدیم تا به پاسخ این سؤال برسیم که چه مواردی نیاز است تا گردشگری ما نیز همانند کشور همسایه؛ ترکیه، به جایی برسد که درآمد آن برای کشور از درآمدهای نفتی جلو بزند و منبعی مهم برای تأمین نیازهای مالی کشور باشد. ضمن اینکه رونق گردشگری به جز سود اقتصادی، منفعت فرهنگی و معنوی زیادی هم در جهت معرفی اصول و ارزش‌های ایرانی-اسلامی به دنیا دارد.
  ترکیه با چه ابزارهایی به درآمد بالا برای گردشگری‌ می‌رسد؟
نخستین موردی که به ذهنم می‌رسد اینکه اراده مسئولان ترکیه بر این بوده که از گردشگری پول دربیاورند. ولی چیزی که من در این 20 سال تجربه کردم این بوده که مسئولان ما نمی‌خواهند این اتفاق بیفتد. یکی از موانع اصلی ما این است که متصدیان و تصمیم‌گیرندگان اراده‌ای برای این ندارند که ایران از لحاظ گردشگری به درآمدی برسد که حتی از درآمد نفتی هم بیشتر شود.
با کارشناسان اقتصادی و گردشگری که صحبت کنید، می‌گویند هر یک نفر گردشگر خارجی که وارد ایران شود، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم برای 150 نفر شغل ایجاد می‌کند. چطور؟ گردشگران خارجی به یک آژانس احتیاج دارند تا کارهای سفرشان را انجام بدهد؛ آژانس به کارمند نیاز دارد؛ کارمند مثلاً غذا می‌خواهد یا محل کاری می‌خواهد که به آب و برق نیاز دارد؛ تاکسی فرودگاه بنزین می‌خواهد؛ گردشگران غذا می‌خواهند پس کشاورزی ما راه می‌افتد. یعنی صنعت گردشگری یک صنعت پویا است که باعث می‌شود برای 150 نفر شغل ایجاد شود. رونق اقتصادی که توسط آن ایجاد می‌شود، شاید هیچ‌وقت در صنعت نفت ایجاد نشود.
ترکیه همین بغل گوشمان است! گاهی وقتی به تصمیم‌گیرندگان درباره رونق گردشگری در مناطق دیگر دنیا می‌گوییم، می‌گویند نه آنجا اروپا و آمریکا است که این اتفاقات می‌افتد یا آمریکای جنوبی است که در صنعت هوایی پیشرفته است. ولی وقتی از گردشگری در ترکیه صحبت می‌کنیم دیگر نمی‌توانیم این بهانه‌ها را بیاوریم.
   تنوع اقلیمی ما که بسیار گسترده‌تر و غنی‌تر از ترکیه هست را هم باید در نظر گرفت.
بله، تنوع اقلیمی ایران از کویر گرفته تا ارتفاعات زاگرس یا البرز و حتی از نظر اماکن تاریخی، خیلی از ترکیه غنی‌تر است. ولی متأسفانه عدم مدیریت و قبل از آن عدم اراده مسئولان باعث می‌شود که حتی بخش خصوصی گردشگری هم که می‌خواهد کاری را از پیش ببرد، نتواند. گاهی شاهدیم سر راه بخش خصوصی گردشگری موانع مختلف و زیادی وجود دارد که به جای اینکه کمک کند کارشان تسهیل شود، بیشتر جلوی کارشان را می‌گیرد.
  از این موانع بیشتر برایمان می‌گویید؟
یکی از بخش‌هایی که مانع است اینکه سالانه بیش از 850 تا 900 نمایشگاه بین‌المللی مربوط به صنعت گردشگری در دنیا برگزار می‌شود. این نمایشگاه‌ها بعد از کرونا رونق بیشتری هم پیدا کرده‌اند و احتمالاً بیشتر هم شده باشد. اما فکر می‌کنید ایران در چند نمایشگاه شرکت می‌کند؟ تنها در پنج نمایشگاه!
در سال 2014 به نمایشگاه گردشگری ATM دبی رفتم. این نمایشگاه یکی از بزرگ‌ترین نمایشگاه‌های گردشگری دنیا است و همین بغل گوشمان برگزار می‌شود! در آن نمایشگاه من سه روز تمام راه رفتم و باز هم نتوانستم کل نمایشگاه را ببینم! بعد از آن با شوق و ذوق پیش یکی از مدیران بازاریابی گردشگری رفتم و گفتم: «من نمایشگاه ATM دبی بودم. خیلی عالی بود. تو رو خدا بیایید شما هم شرکت کنید تا ایران هم در این نمایشگاه غرفه داشته باشد. ضمناً دبی به کشور ما خیلی نزدیک است و رفت‌وآمد به آنجا هزینه زیادی هم ندارد. روادید و هزینه‌اش مثل اروپا نیست که سخت و گران باشد.» می‌دانید در جواب من چه گفت؟ به من با آن همه تجربه در زمینه گردشگری با یک نگاه از بالا به پایینی گفت: «آقای فکری چرا ما برویم آنجا؟! آن‌ها بیایند!» او این جمله را در حالی می‌گفت که 170 کشور دنیا هرکدام یک غرفه به اندازه یک سالن داشتند و 180 سوله در نمایشگاه ATM وجود داشت. حالا من به این‌ها می‌گویم چرا ما در این نمایشگاه نیستیم؟ می‌گویند چرا ما برویم آنجا؟! آن‌ها باید بیایند اینجا. وقتی این را شنیدم دیگر هیچ‌وقت پیش این دوستان نرفتم! چون فهمیدم یا از قصد و یا از روی بی‌سوادی نمی‌فهمند که نمایشگاه به آن بزرگی که سال‌هاست دارد برگزار می‌شود را تو نمی‌توانی بگویی بیایید اینجا! اول تو باید بروی.
یکی دیگر از موانع این است که از حضور بخش خصوصی در نمایشگاه‌های بین‌المللی خارجی هیچ حمایتی صورت نمی‌گیرد. در بخش دولتی هفت-هشت آژانس هستند که این پنج نمایشگاه از آن هزار نمایشگاهی که گفتم را شرکت می‌کنند. از بخش خصوصی 10 آژانسی که به وزارتخانه نزدیک‌تر هستند دعوت می‌شوند.
درحالی که ما دوستانی در عشایر قشقایی شیراز داریم که به‌شدت در زمینه گردشگری قوی کار می‌کنند ولی هیچ حمایتی از آن‌ها نمی‌شود. الان چینی‌ها را برده‌اند در بین ایل قشقایی و چینی‌ها دارند در کنار مردم آنجا شیر می‌دوشند و.... کارشان خیلی قوی است، اما خودشان به‌عنوان تماشاگر به نمایشگاه بین‌المللی رفته نه غرفه‌دار! یعنی در پایین‌ترین سطح به نمایشگاه رفته‌اند تا بازاریابی کند.
  غرفه داشتن در نمایشگاه چه منفعتی برای گردشگری دارد؟
وقتی شما در نمایشگاه غرفه داشته باشید، خیلی اوضاعتان فرق دارد با زمانی که صرفاً با چند کارت ویزیت وسط نمایشگاه راه بروی و خودت و کارت را معرفی کنی. کلاس کار و سطح کار خیلی فرق دارد. من تعداد زیادی را می‌شناسم که در بخش خصوصی هستند اما به‌صورت انفرادی و با هزینه شخصی به این نمایشگاه‌ها می‌روند و هیچ حمایتی از آن‌ها نمی‌شود. در حالی که در بعضی از همان نمایشگاه‌ها به غرفه ایران که سر می‌زنی می‌بینی یک غرفه 10-12 متری گرفته‌اند و چهارتا کارمند نابلد در آن نشسته‌اند. ته کاری که می‌کنند این است که یک سماور با چای گذاشته‌اند و به بعضی از ویزیتورها چای می‌دهند. یعنی معرفی در این حد است! حالا ترکیه یک سوله به چه بزرگی گرفته و دارد خودش را معرفی می‌کند! اگر یک جست‌وجوی کوچک در اینترنت کنید و بنویسید غرفه ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی، خودتان متوجه اوضاع می‌شوید. بعد آن را با مساحت غرفه ترکیه مقایسه کنید.
یکی دیگر از نمایشگاه‌هایی که من رفتم نمایشگاه GXM قفقاز بود. منطقه قفقاز یعنی ارمنستان، گرجستان و.... ترکیه هم آنجا حضور داشت. این نمایشگاه متشکل از سه سوله خیلی بزرگ بود که در هرکدام بیش از 100 غرفه وجود داشت. یکی از این سوله‌ها به‌طور کامل برای ترکیه بود. یعنی یک سوم نمایشگاه را ترکیه به خود اختصاص داده بود. بعد ایران اصلاً در آن نمایشگاه غرفه‌ای نداشت! آن موقع معاون گردشگری وقت را با خودم برده بودم. با ایشان هم داستان داشتیم. مثلا من از ایران با شهردار تفلیس در گرجستان هماهنگ کردم که برویم ایشان را ببینیم، بعد تیم ایرانی با خودشان از ایران هدیه هم نیاورده بودند! برای هدیه هم خودم هماهنگ کردم. یعنی اگر من هم این کار را نمی‌کردم، آبروی کشورمان می‌رفت!
  چرا ما در زمینه گردشگری منفعل عمل می‌کنیم؟
شما ببینید ظرفیتی که گردشگری ایران دارد، ده‌ها برابر نفت برای ما می‌تواند سودآور باشد ولی اهمیت نمی‌دهند. چرا این اتفاق نمی‌افتد؟ یکی به خاطر نگاه امنیتی به گردشگران خارجی است.
نکته دومی که می‌خواهم بگویم هم نمی‌دانم بابت آن باید خوشحال باشم یا ناراحت! سال گذشته تعداد ایرانی‌ها در سریلانکا خیلی زیاد شد و تازه به‌عنوان یک مقصد گردشگری شناخته شد. هفته پیش سفیر سریلانکا افرادی که این کشور را به مردم شناساندند به سفارتخانه خود دعوت کرد تا از آن‌ها تقدیر کند. حرفه‌ای‌ترین کسی که به بهترین شکل سریلانکا را به مردم شناسانده بود هم جایزه ویژه دریافت کرد. فقط همین یک نفر جایزه گرفت و بقیه فقط حضور داشتند. آن یک نفر هم من بودم!
می‌خواهم بگویم آسیب دیگر این است که کسانی که دور و بر وزارتخانه و میراث فرهنگی و گردشگری هستند اکثرا افراد بی‌تجربه و نابلدی هستند. من آنقدر سرم شلوغ است که فرصت نمی‌کنم به وزارتخانه و سازمان‌ها بروم ولی کسانی که سر شلوغی ندارند هر روز آنجا هستند. بعد موقع برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی کار را هیئتی اداره می‌کنند. کی برود؟ کسی که همیشه آنجا نشسته! آژانس بیکاری که همیشه آنجاست!
  یعنی شما عدم شناخت و استفاده از کاربلدان این حوزه را در مشکلات صنعت گردشگری سهیم می‌دانید؟
بگذارید یک مثال بزنم. یکی از دوستان ما که آژانس مسافرتی دارد و متخصص اینکامینگ (ورود گردشگر خارجی برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری یک کشور) است، چند ماه پیش سخنرانی داشت و فکر کنم آقای وزیر هم بود. دقیقاً همین جمله را گفت که کسی که متخصص و کار درست است نمی‌آید پشت دفتر وزیر بنشیند. این باعث می‌شود کسی که نابلد است برود نماینده ایران در فلان نمایشگاه بین‌المللی شود. ما متخصصانی داریم که مثلاً عمر خود را روی کوچ عشایر و زندگی ایلاتی آن‌ها گذاشته‌اند و خارجی‌ها را به تورهای عشایری می‌برند. خودشان هم از عشایر قشقایی هستند. این آدم‌ها خودشان به تنهایی به نمایشگاه‌های بین‌المللی تایلند و مسکو و... می‌روند تا کارشان را معرفی کنند و گردشگر جذب کنند.
الآن همان‌طور که گفتم 10 الی12 آژانس داریم که عزیزکرده وزارتخانه هستند و می‌توانند به نمایشگاه‌های خارج از ایران بروند، در حالی که آن‌ها شایستگی‌اش را ندارند. از آن طرف متخصصانی که سابقه 15 ساله و بیشتر دارند و کاربلد هم هستند و باید بروند، امکانش را ندارند؛ حتی کسی آن‌ها را نمی‌شناسد! جالب است خیلی از کشورها مثل سریلانکا، نپال، روسیه و... ما را می‌شناسند، دعوت می‌کنند و از تخصص ما استفاده می‌کنند اما در ایران حتی ما را نمی‌شناسند.
 نعیمه موحد