امروز از باغ‌های عباس‌آباد و حیدره و طراوت مناطق ییلاقی جنوب همدان جز عکس و خاطره‌ای در کتاب‌ها چیزی باقی نمانده، باغ‌های این منطقه دیروز با درختان انبوهش، امروز تلی از آجر و سیمان است که عمودی ایستاده‌اند؛ همان قربانیان توسعه ناپایدار که روند تخریبشان هنوز هم ادامه دارد، بیشتر شبیه یک روایت تلخ است.

حال آنکه همگان همدان را به باغ‌های دامنه الوندش می‌شناسند. آب و هوای خوش که به‌واسطه قرار گرفتن این شهر در دامنه در هر فصل از سال، مردم را به سمت خود جذب می‌کند و گویا رگ حیات همدان به باغ‌ها و درختان این شهر وابسته است.

درواقع کشاورزی و باغداری تا چندی پیش شغل اصلی مردمان این منطقه قدیمی بود و هر درخت این شهر به‌مثابه جان یک انسان ارزش داشت، از محصولات باغی این شهر نهایت استفاده می‌شد و برکت آن در سفره مردم نیز جاری بود اما با گذشت چند دهه اخیر آنچه مشاهده شده تخریب باغات و قلع و قمع درختان این شهر بوده است.

در وهله نخست شاید بتوان دلیل نابودی باغ‌های شهر همدان را عواملی چون خشک‌سالی، هجوم آفت و عدم تمایل جوانان این شهر به باغداری دانست اما مطمئناً این‌ها تنها یک روی سکه است و باید تخریب‌ها را جای دیگری هم جست‌وجو کرد. به طوری که سال‌های اخیر با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب همدان، افراد غیربومی و اغلب با تملک مالی بالا، این شهر را برای ویلاسازی و خوش‌گذرانی‌های آخر هفته بسیار مناسب دیده‌اند و با توجه به رشد روزافزون قیمت زمین و باغات با هر قیمتی سعی می‌کنند صاحب باغ را به فروش باغش ترغیب کنند.

تأسف‌بارتر اینکه خشک‌سالی‌ها، کمبود آب و البته عدم تمایل به ادامه باغداری در جوانان این شهر، باعث شده تا افراد در برابر پیشنهادهای میلیاردی، عطای باغشان را به لقایش ببخشند و زمین و باغ پدری خود را با مبالغ هنگفت دو دستی تقدیم این سرمایه‌داران کرده و آن‌ها نیز با تفکیک این باغات به قطعات کوچک‌مقیاس، سود هنگفتی به جیب بزنند.

این روزها اگر سری به باغات منطقه عباس‌آباد حیدره بزنید خواهید دید که کوچه‌باغ‌های آن تنها نام کوچه‌باغ را یدک می‌کشند و چیزی کم از معابر شهری به‌جز آسفالت ندارند.

جالب‌تر اینکه در ورودی برخی از کوچه‌باغ‌ها نه‌تنها امکان بهره‌مندی از فضای بکر طبیعی برای عموم امکان‌پذیر نیست، بلکه دیوارکشی‌ها آن‌قدر مرتفع است که به‌جز شاخ و برگ درختان سپیدار چیزی قابل مشاهده نیست.

حال آنکه به گواه برخی از باغداران در مصاحبه و گزارش‌های قبلی، بسیاری از دیوارکشی‌ها طی دو دهه گذشته انجام شده و حتی برخی با توسعه باغ‌های خود در نبود نظارت، به عرض کوچه‌باغ‌ها تعرض کرده‌اند و حتی در مواردی شاهد تعرض کامل باغداران به حریم رودخانه زربار نیز هستیم. در برخی نقاط شاید به‌سختی عرض رودخانه به یک متر برسد و حتی در موارد متعددی بعضی از این متخلفان با تعرض به حریم و حتی بستر رودخانه، دیوار باغ خود را روی سنگ‌های بزرگ که تا چندی پیش به گفته قدیمی‌ها در بستر و حریم رودخانه قرار داشتند، بنا کرده‌اند! به‌طوری که این فعل مجرمانه به‌وضوح قابل مشاهده است.

تأسف‌بارتر اینکه نوع مصالح به‌کار گرفته‌شده برای ساخت‌وسازها نیز هیچ‌گونه همخوانی با فضای باغی و طبیعی ندارد، به‌طوری که در برخی از باغ‌ها علاوه ‌بر وجود اضافه‌بنا و تخطی از ارتفاع در ساخت‌وساز و استقرار پُل‌های اختصاصی بر روی رودخانه، شاهد استفاده از نماهای رومی و شهری در ساختمان‌ها نیز هستیم به طوری که ساخت‌وساز، حجم و نوع نما در برخی از کوچه‌باغ‌ها هیچ‌گونه تفاوتی با معابر شهری ندارد. اگر همین روند را در ساخت و ساز باغ‌ها شاهد باشیم تا 10 سال دیگر چیزی از آن‌ها باقی نمانده و با اغماض با شهری شبیه شهرک مدرس در بهترین حالت مواجه می‌شویم.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌وگویی با ابوالقاسم سوزنچی؛ باغدار قدیمی همدان و مسعود فریدونی؛ دهیار روستای حیدره بالای شهر گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

باغدار همدانی با بیان اینکه از وقتی به یاد دارم یعنی از سنین کودکی در عباس‌آباد باغ داشته و داریم بنابراین جز قدیمی‌های همدان که هیچ بلکه جزو باغداران قدیم عباس‌آباد هم هستیم، گفت: امروز اگر بخواهم وضعیت باغ‌های این منطقه را ترسیم کنم یک جمله کافی است، یک دره یتیم و یسیر است زیرا اصلاً متولی برای این منطقه وجود ندارد.

ابوالقاسم سوزنچی با تأکید بر اینکه طبق اطلاعات بنده در منطقه عباس‌آباد 30 متر از عرض جاده متعلق به شهرداری بود، تشریح کرد: از زیر جوی میدان میشان به طرف فخرآباد و از آن طرف تا جوی وزنه، جزو اراضی شهرداری به حساب می‌آمد که به امور اراضی واگذار شده است.

وی با اشاره به اینکه بالای این مناطق نیز تحت مدیریت منابع طبیعی است که اخیراً مطلع شدم به اداره کل راه و شهرسازی واگذار شده، ابراز کرد: این تغییر و تحولات در متولی‌گری این منطقه به حدی سردرگم‌کننده است؛ برای مثال من باغدار که باغم در محوطه چهل میراب قرار دارد و تا پنج سال قبل به شهرداری عوارض نوسازی می‌دادم، امروز دیگر این عوارض را پرداخت نمی‌کنم زیرا این اراضی به اداره امور اراضی جهاد کشاورزی واگذار شده است.

این باغدار همدانی عنوان کرد: با این وجود اگر امروز یک باغدار به‌دنبال آن باشد که برای باغش برق‌کشی کند شرط نخست این است که باید در باغ ساختمان داشته که به‌صورت قانونی ساخته شده، حال فرض کنید باغدار همه این شرایط را داشته باشد حالا نوبت آن است که تقاضای خود را به اداره برق ارجاع دهد و سپس این درخواست از اداره فوق‌الذکر به امور اراضی ارسال شود تا پاسخ لازم را ارائه دهند.

سوزنچی افزود: مسئله این است که کار در امور اراضی به‌کندی پیش می‌رود به طوری که وقتی بنده شخصاً برای این امر مراجعه کردم عنوان کردند برو پنج ماه دیگر بیا. در مواجهه با این مسئله چندماه بعد با در دست داشتن نامه رسمی از شهرداری خواهان پاسخگویی شدم که کارشناس امور اراضی و کارشناس حقوقی این اداره با گستاخی تمام عنوان کرد برو یک‌سال دیگر بیا.

وی با بیان اینکه این نوع برخورد و کندی کار با آنچه از زبان ریاست جمهوری با عنوان تشکیل پنجره واحد برای تسهیل در کارهای اداری در خصوص پروانه تأسیس و خدمات بیان می‌شود، همخوانی ندارد، خاطرنشان کرد: البته مشکل عباس‌آباد یکی و دوتا نیست.

وی با تأکید بر اینکه باغ‌های عباس‌آباد مساحت 850 هکتاری را شامل می‌شود، گفت: مسئله ما این است که در این منطقه چند متولی وجود دارد، برای مثال اگر یک باغدار بخواهد درخت خشکی را قطع کند در بدو امر امکان قطع تا شهریورماه را ندارد. پس از آن باید تقاضای مجوز قطع بدهد؛ مسئله این است که حتی برای قطع درختان غیر مثمر به ازای هر درخت باید به حساب شهرداری 200 هزار تومان از سوی باغدار واریز شود؛ این در حالی است که تا سه سال قبل چنین قانونی از سوی شهرداری اجرا نمی‌شد. البته نه اینکه این قانون نبود بلکه با رفتن کارمند مربوطه گویا این ماده قانونی نیز با او رفته بود.

این باغدار همدانی افزود: اگر امروز از مسیر گنجنامه بالا بروید در یک سوی جاده یک باغ وسیع متعلق به بنیاد مستضعفان با درختان غیر مثمر کهن‌سال وجود دارد که بنا به کهولت سن و عدم رسیدگی، دچار آفت شده، طبق اصول می‌بایست درختان آن به اجبار قطع می‌شدند تا آفت به اطراف سرایت نکند اما این اتفاق نیفتاده و بسیاری از باغ‌های اطراف امروز به خاط این کم‌کاری دچار این آفت شده‌اند.

سوزنچی با تأکید بر اینکه در سایر بخش‌ها نیز مشکلات بسیار است اظهار کرد: چهار سال قبل بودجه‌ای 300 میلیون تومانی از سوی میراث فرهنگی برای مشخص کردن نقشه باغ‌های این منطقه برای تسهیل در عبور و مرور و کوچه‌باغ‌ها تعیین شد اما دریغ از اقدام؛ به طوری که در حال حاضر به‌دلیل تنگ بودن مسیر رفت و آمد درکوچه‌باغ‌ها به‌ویژه منطقه فخرآباد، شاهد نزاع و درگیری هستیم زیرا امکان تردد دو خودرو به‌صورت همزمان برای رفت و برگشت وجود ندارد.

وی با بیان اینکه امروز اگر کسی از باغداران قدیمی این منطقه برای تعمیر آجر افتاده دیوارش دستی به دیوار باغ بکشد سریعاً پلیس ساختمان در محل حاضر شده و مانع کار می‌شود اما کسی متولی وضعیت آب، معابر و ساخت و سازهای غیر مجاز نیست، تشریح کرد: طبق قانون پیشتر در باغ‌های بالای دو هزار متر دارای سند ثبتی، امکان ساخت و ساز تا 50 متر وجود داشت ولی حالا در همین مساحت امکان ساخت و ساز تا 20 متر هم وجود دارد، اگر پلیس ساختمان موفق عمل کرده پس این ساخت و ساز غیر مجاز به‌صورت قارچ‌گونه چگونه منطقه عباس‌آباد را دربرگرفته است؟

وی با ابراز اینکه در حال حاضر بنده مدعی هستم که در منطقه عباس‌آباد بیش از سه هزار حلقه چاه غیر مجاز وجود دارد، تصریح کرد: شاید در پاسخ عنوان شود که برای مصرف شرب است اما حفر آن‌ها غیر قانونی بوده است.

این باغدار همدانی که برای سال‌ها رئیس خانه کشاورز استان بوده با تأکید بر اینکه پنج سال است که در فصل غیرزراعی و باغی، آب رودخانه عباس‌آباد، دره خاکو و دره‌مرادبیگ با اجازه دادستان به تصفیه‌خانه و از آنجا به سیستم مصرف شرب همدان انتقال داده می‌شود و در نهایت به‌صورت فاضلاب به نیروگاه انتقال پیدا می‌کند تشریح کرد: این در حالی است که ما عضو سازمان خوار و بار جهانی فائو هستیم و طبق قواعد این مرجع جهانی، این آب گرچه از کوه سرایز می‌شود اما سهم دشت عباس‌آباد است و نباید آن را درنهایت برای نیروگاه صرف کرد.

سوزنچی ادامه داد: مسئله این است که سال گذشته این اتفاق از مردادماه افتاد و وقتی از دادستان گلایه‌مند شدیم عنوان کرد این کار با تصمیم شورای تأمین اتفاق افتاده درصورتی که شورای تأمین نهاد قانون‌گذاری نیست بلکه تنها در مواقع ضروری آن هم برای مدت محدود می‌تواند در چارچوب تصمیم‌سازی وارد عمل شود اما در این مورد همین تصمیم‌سازی غلط باعث شده بخش اعظمی از درختان باغ‌های عباس‌آباد خشک شود بنابراین سؤال من این است که پاسخگوی این خسارت چه کسی خواهد بود؟

وی با تأکید بر اینکه جلوی ساخت و سازهای غیر قانونی باید از مسیر قانون و در کوتاه‌ترین زمان ممکن گرفته شود ابراز کرد: آنقدر بروکراسی اداری طولانی است که افراد ترجیحشان بر کار غیر قانونی است، از طرفی برخی قواعد و ضوابط و تصمیم‌سازی در مواجهه با افراد قانون‌مدار نیز مشکل‌ساز است مثلاً بنده در باغم به خاطر شیب‌دار بودن مجبور به تراس‌بندی شدم که همان با ارتفاع چند بلوک هم برای من به‌عنوان ساختن و ساز تلقی و برای آن جریمه درنظر گرفته می‌شود، اگر این کرت‌بندی انجام نشود باغ با هر باران ویران می‌شود.

این باغدار همدانی با اشاره به اینکه متأسفانه همین رویه ساخت و سازهای غیر قانونی را در باغ‌های پشت شهرک بهشتی نیز شاهد هستیم گفت: در این محور حتی 90 درصد ساخت و ساز و فنس‌کشی‌ها غیر قانونی است و به حریم راه نیز تعرض کرده‌اند. حال سؤال این است مگر نه اینکه که نظام مهندسی نباید اجازه فنس‌کشی در باغ‌های بدون سند زیر دو هزار متر بدهد پس چرا در این محور این قاعده رعایت نشده و افراد نخست در قطعات کوچک فنس‌کشی کرده و سپس اقدام به دریافت مجوز می‌کنند؟

سوزنچی در پاسخ به این سؤال که آیا با چنین روند ساخت و سازی امید دارید تا یک دهه آینده چیزی از باغ‌های همدان در منطقه عباس‌آباد باقی بماند؟ گفت: تنها وقتی می‌توان به این موضوع امیدوار بود که کارها به‌صورت قانونی و در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود اما اغلب متولیان و مسئولان به‌ویژه در امور اراضی، با قانون آشنایی ندارند و مردم را سرگردان می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه اگر امروز سری به سنندج و مسیر منتهی به سد این شهر بزنید اجرای قانون ساخت و ساز درست در باغ‌ها را به‌خوبی درک خواهید کرد گفت: در این منطقه ساخت و ساز 50 متر در باغ‌های بالای دو هزار متر به‌درستی انجام شده که برآیند شناخت متولیان این شهرستان از قانون است.

وی ادامه داد: البته بخشی از مشکل نیز به تصمیم‌سازی‌ها و اغماض‌های قانون‌گذار در این موضوع بازمی‌گردد زیرا در مقاطع زمانی مختلف با اغماض مهر تأییدی بر تخلفات انجام‌شده می‌زند و همین امر باعث می‌شود که همین روند ساخت و ساز غیر قانونی ادامه داشته باشد درست مثل تصمیمی که در سال 85 برای اعطای مجوز به ساخت و سازهای قبلی داده و همین اغماض در سال 95 برای ساخت و سازهای قبلی انجام شد.

این باغدار در خصوص تعرض به حریم رودخانه و موضوع آزادسازی آن گفت: کار درستی است اما باید 40 سال پیش و بر پایه و نظر مشاور بومی انجام می‌شد زیرا در حال حاضر حریم رودخانه 25 متر در نظر گرفته شده که بنا به تجربه 75 ساله من در باغ‌ها هیچ‌گاه حتی در وقت سیلاب این حریم درگیر بیش از پنج متر نبوده و همین امر درگیری باغداران را به‌دنبال داشته است.

در ادامه دهیار روستای حیدره بالای شهر نیز با بیان اینکه امروز به‌ندرت می‌توان باغ بالای هزار متر در این منطقه پیدا کرد گفت: متأسفانه اگر امروز از بالا به باغ‌ها نگاه کنید یک حیدره دیگر در این منطقه شکل گرفته است.

مسعود فریدونی ادامه داد: مسئله این است که در مسیر این باغ‌ها دو گیت برای جلوگیری از حمل مصالح مستقر شده اما راه دررو بسیار زیاد است به طوری که گاهی مصالح از یک باغ به باغ دیگر منتقل می‌شود.

وی با بیان اینکه نظارت بر این ساخت و سازها و چگونگی آن‌ها بر عهده امور اراضی است و این نهاد باید در قبال این ساخت و سازها پاسخگو باشد، تشریح کرد: بنده در جلسات و به بهانه‌های مختلف این موضوع را مطرح کردم که از نزدیک نیز قابل درک است.

دهیار روستای حیدره بالای شهر با تأکید بر اینکه دهیاری در قبال این ساخت و سازها از قدرت اجرایی برخوردار است عنوان کرد: متأسفانه حتی باغ رستوران‌هایی که تردد اهالی روستا را به‌ویژه در روزهای پایانی هفته و تعطیلات با مشکل مواجه کرده‌اند هم حتی پارکینگ ندارند و پیگیری ما در این زمینه نیز کارساز نبوده است.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد خشک‌سالی‌های چندساله و کم‌آبی، نبود تعصب و رغبت مردم بومی برای حفظ باغ‌شهر، خلأهای قانونی و کوتاه آمدن کمیسیون 100 در قبال تخلفات، نبود برخورد قاطعانه در قبال تخلفات همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا ضمن تقدیم اراضی عباس‌آباد به افراد غیربومی که دلسوزی نسبت به رگ حیاتی همدان ندارند، باغ‌ها و درختان این باغ‌شهر زیر تیغ لودرها و بولدوزرها رفته و روزانه بخشی از این باغ‌ها با ساخت و سازهای غیر مجاز از بین برود.

ایجاد تعصب بومیان در قبال فروش باغ‌ها و اراضی خود با مبالغ هنگفت قبل از هر چیز همت رسانه‌ها و دستگاه‌های فرهنگی این شهر را می‌طلبد تا با آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی بخشی از این فاجعه را به مردم حیدره گوشزد کنند.