طرح جنگل‌های دست‌کاشت و درپی آن طرح مردمی کاشت یک میلیارد نهال طی چهار سال، موضوعی است که از همان ابتدا حرف و حدیث‌های زیادی به‌همراه داشت. درحالی‌که مدیران و بخشی از بدنه کارشناسی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری به‌عنوان یک ضرورت از آن یاد می‌‌کنند، گروه دیگری از اساتید و کارشناسان، حفاظت از منابع موجود و احیای ‌آن‌ها را مقدم بر کاشت نهال جدید می‌دانند.
بر این اساس با توجه به اهمیت این موضوع برآن شدیم تا با اسفندیار خزائی؛ مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان و هادی کیادلیری؛ دانش آموخته جنگلداری و دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست گفت‌وگویی در این باره ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با بیان اینکه همدان به‌دلیل قرار گرفتن بر روی یک فلات بلند، انشعاب همه آب‌ها از آن و وارد نشدن هیچ آبی به استان یکی از استان‌های کم‌جنگل به‌حساب می‌آید، گفت: دلیل این امر به ارتفاع استان از سطح دریا بازمی‌گردد حال آنکه ساختار جنگل‌ها به گونه‌ای است که در ارتفاعات بیش از دو هزار و 200 متر تنها آنچه شاهد خواهیم بود، مراتع هستند.
اسفندیار خزائی با تأکید بر اینکه در حال حاضر مناطق جنگلی همدان، دارای ترکیبی از شراب‌لندها، گونه‌های درختچه‌ای و مراتع است، اذعان کرد: تنها مناطق جنگلی این استان در بخش طبیعی زاگرسی در جنوب استان و در جنگل‌های منطقه‌ ایرانی تورانی در شهرستان فامنین قرار دارد.
وی ادامه داد: مسئله این است که حتی در خصوص تاج پوشش جنگل‌های طبیعی نیز با نقصان مواجهیم به طوری که در برخی مناطق میزان تاج پوشش به زیر 10 درصد می‌رسد؛ بنابراین بخشی از عملکرد ما به عملیات‌هایی بازمی‌گردد که منجر به افزایش تاج پوشش در این جنگل‌ها شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با اشاره به اینکه ما در غنی‌سازی این جنگل‌ها و زیر آشکوب آن‌ها دستورالعمل‌های فنی خاصی را با استفاده از نهال‌هایی که از بذر گونه‌های طبیعی این جنگل‌ها است به‌کار گرفته‌ایم، اذعان کرد: تقریباً عرصه جنگلی ما در استان بالغ 36 هزار هکتار است که در این بین تنها هزار و 441 هکتار آن تاج پوشش بالا دارد.
خزائی با بیان اینکه تاکنون در مساحتی بالغ بر دو هزار و 750 هکتار از این جنگل‌ها، ذخیرگاه‌های جنگلی که در آن گونه‌های در حال انقراض و دارای ارزش ژنتیکی وجود دارند را شناسایی کردیم، گفت: این درحالی است‌ که تا چند سال پیش میزان مساحت شناسایی‌شده بسیار اندک و حدود 700 تا 800 هکتار بود اما درحال حاضر ضمن شناسایی و آگهی کردن این اراضی، بخشی از آن‌ها را بنا به ضرورت قرق می‌کنیم.
وی عنوان کرد: در خصوص جنگل‌های دست‌کاشت نیز باید بگویم، در چند بخش انجام می‌شود که یکی از بخش‌ها پارک‌های جنگلی است که طراحی آن‌ها از گذشته متداول بوده به طوری که در حال حاضر بحث نگهداری از آن‌ها مطرح است مثل پارک جنگلی اسدآباد، پارک میرزاکوچک‌خان ملایر، پارک جنگلی سراب گاماسیاب و غیره.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با اشاره به بخشی از جنگل‌کاری‌های انجام شده در حاشیه جاده‌ها که تأمین‌کننده فضای سبز دیم شهری در اطراف شهرها هستند ابراز کرد: خوشبختانه در این زمینه شاهد عملکرد مناسبی بودیم به نحوی که زیبایی خاصی را به ورودی شهرها بخشیده‌اند، ازجمله آن‌ها می‌توان به جنگل‌های دست‌کاشت بین همدان تا ملایر، رزن تا همدان، خروجی اسد‌آباد به همدان و از نهاوند به سمت کرمانشاه اشاره کرد.
خزائی با بیان اینکه این جنگل‌های حاشیه‌ای دیگر به مرحله‌ای رسیده‌اند که نیازمند آبیاری نیستند، تصریح کرد: در این جنگل‌ها گونه‌های سازگار با محیط کاشته شده‌اند؛ بنابراین تنها در سال‌های ابتدای کاشت و استقرار این درختان آب محدودی به آن داده و در سنوات بعدی برای آن‌ها عملیات خاک‌ورزی انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت نیز سهم همدان سالانه سه میلیون نهال است، گفت: در حال حاضر تولید سه میلیون نهال در نهالستان‌های استان در دستور کار است.
وی با بیان اینکه سال گذشته 384 هزار نهال توزیع کردیم، اذعان کرد: از سال آینده کاشت سه میلیون اصله نهال در عرصه‌های مختلف در دستور کار خواهد بود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان با بیان اینکه این کار در سه بخش انجام خواهد شد ابراز کرد: بخش نخست عرصه‌های جنگلی است که بذرکاری، نهالکاری و غنی‌سازی زیر آشکوب‌ها در سایت‌های جنگلی را دربرمی‌گیرد.
خزائی افزود: بخش دوم آن مشارکتی و تقاضامحور است؛ یعنی در خصوص گونه صنوبر، تقاضاهای مردمی را احصا و نهال مورد نیاز این بخش تولید کرده و به‌صورت رایگان برای موضوعاتی همچون بادشکن مزارع و آبراه‌ها در مستثنیات در اختیار مردم قرار خواهد گرفت.
وی با بیان اینکه بخش سوم این طرح نیز مرتبط با فضای سبز است به گونه‌ای که نیاز شهرداری‌ها و دهیاری‌ها شناسایی شده و در اختیار آن‌ها قرار خواهد گرفت ابراز کرد: سیاست ما در حوزه نگهداری، آبیاری مقطعی و محدود و در ادامه خاک‌ورزی است.
وی درخصوص استفاده از گونه درختان سوزنی و انتقادهایی به آن گفت: ما در عرصه طبیعی بر اساس گونه‌های موجود در آن عرصه اقدام می‌کنیم بنابراین از بذر نهال‌های موجود در آن عرصه استفاده می‌شود اما منکر استفاده از گونه درختان سوزنی در فضای سبز نیستیم زیرا خاک استان قلیایی است و آسیبی برای خاک نخواهد داشت و درعین حال مقاومت آن در مواجهه با خشک‌سالی بالاست.
در ادامه دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست با اشاره به اینکه هدف این طرح که به رفع آلودگی هوا توسط درخت و نهال، تولید آب به وسیله درخت‌ها و نگهداشت نهال‌ها علاوه بر کاشت آن‌ها تأکید دارد، اما انتقادهای بسیاری بر آن وارد است گفت: با توجه به قدمت بالای جنگل‌های شمال کشور و مناطقی همچون زاگرس که هر روز بر مشکلات آن از دام مازاد گرفته تا آتش‌سوزی‌های گسترده، افزوده می‌شود، در عین حال با توجه به کمبود سطح کاشت برای نهال‌کاری و مشکلاتی همچون کمبود آب، نگهداشت و احیای جنگل‌ها نسبت به کاشت نهال اهمیت بیشتری دارد.
هادی کیادلیری با بیان اینکه حفاظت از جنگل‌های ایران باید در اولویت باشد، افزود: حتی در عنوان طرح نیز واژگان اشتباهی به‌کار برده‌اند زیرا این طرح نیست بلکه پویش است و لازمه تحقق آن، مشارکت مردم درکاشت و در نگهداری است حال آنکه با گسترده بودن آسیب‌های محیط هنوز چرایی توجه به این مقوله برای مردم در ابهام قرار دارد.
وی با تأکید بر اینکه کاشت درخت مشکلی ندارد اما شرایطش اهمیت دارد اظهار کرد: ادعا می‌کنند که هدف کاشت این درختان جذب کربن است اما ابهام اصلی این است که عوامل تخریب جنگل‌ها باعث انتشار 100 برابری کربن می‌شود؛ مثلا‌ در حال حاضر 36 میلیون میلیون دام در جنگل‌های زاگرس داریم و کافی است تنها هر کدامشان در هر روز تنها یک نهال را بخورند، عدد عجیب و غریبی می‌شود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد همچنان بازی با اعداد در وعده‌ها از سوی مسئولان ادامه دارد. یکی از جدیدترین این وعده‌ها؛ اینکه دولت در طول چهار سال یک میلیارد درخت در سراسر کشور خواهد کاشت!
نخستین اشکال این وعده این است که دولتمردان اصلاً توجه ندارند که دو سال از دوره دولت تمام شده و تنها دو سال باقی مانده است! کسانی که تصمیم گرفته‌اند بعد از دو سال چنین مطلبی را اعلام کنند ای کاش لااقل حساب می‌کردند که در طول مدت رفته، چند درخت کاشته شده است؟ بر مبنای این وعده در طول دو سال گذشته از دولت باید 500 میلیون درخت کاشته شده باشد. این عدد در استان همدان طبق سهم درنظر گرفته‌شده باید تاکنون به 6 میلیون درخت رسیده باشد اما نه‌تنها چنین نشد بلکه در روز درختکاری سال گذشته بعد از کاشت یک نهال، با قاطعیت عنوان شد که طرح «کاشت یک میلیارد درخت در کشور» کاملاً عملیاتی است.
در آن روز مشاور و رئیس حوزه ریاست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره کاشت یک میلیارد نهال به‌عنوان یکی از سیاست‌های کلان این سازمان توضیح داد؛ نهضت مردمی‌کاشت یک میلیارد درخت از سال 1402 کلید می‌خورد و قرار است هر سال 250 میلیون نهال کاشته شود و بعد از چهار سال به یک میلیارد برسد. آن‌ها اعلام کردند رهبر معظم انقلاب نیز تأکید دارند که اگر هر ایرانی سه نهال بکارد و مردم پای کار بیایند. این هدف به‌راحتی قابل دسترس است چراکه نظر رهبری این است که خود مردم پای کار بیایند و دستگاه‌های دولتی نیز حمایت و نظارت را انجام دهند.
به این ترتیب البته با یک ظرافتی، موضوع به مردم حواله داده شد و اینکه مثل یک میلیون مسکن، یک میلیارد درخت را هم مردم باید بکارند ولی خوب بود که مسئولان این مطلب را به رهبری نسبت نمی‌دادند و خود از زیر بار ناممکن بودن این طرح فرار نمی‌کردند.

طاهره ترابی مهوش