در هفته‌های اخیر، اعداد و ارقام متفاوتی در خصوص میزان حجم قاچاق کالا در کشور از سوی کارشناسان اقتصادی و همچنین نمایندگان مجلس اعلام شد. به طور نمونه محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی آخرین برآوردها از میزان قاچاق را سالانه حدود 20 میلیارد دلار دانست.
البته طبق قانون، تنها مرجع رسمی برآورد و اعلام آمار قاچاق، ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز است؛ هر چند آخرین اعلام رسمی ستاد در این خصوص مربوط به سال 98 بوده که مطابق آن میزان قاچاق کالا حدود 17.2 تخمین زده شده است، با این حال طبق اظهارات اخیر مقامات مسئول در ستاد، آخرین برآوردها حکایت از افزایش 17 درصدی حجم قاچاق در کشور دارد.
  آخرین برآوردها از میزان قاچاق کالا حدود 20 میلیارد دلار است
در همین رابطه، معاون اداره کل مقابله و رصد جریان مالی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در یک برنامه رادیویی پیرامون اعلام اعداد و ارقام متفاوت از سوی مجلس و ستاد در خصوص میزان ارزش قاچاق کالا در کشور گفت: بر اساس آخرین برآوردهای انجام شده، میزان قاچاق حدود 19.8 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ از این میزان 14 میلیارد دلار مربوط به قاچاق ورودی و 5.8 میلیارد دلار نیز ارزش کالاهایی است که به‌صورت غیرقانونی از کشور خارج می‌شود.
سعید نیرومند، افزود: همچون گذشته فرآورده‌ها و مشتقات نفتی در صدر فهرست قاچاق خروجی قرار دارد؛ از سوی دیگر، «لوازم‌خانگی» و «لوازم‌یدکی خودرو» دو گروه کالایی عمده در قاچاق ورودی هستند.
وی در خصوص شیوه محاسبه برآورد حجم قاچاق اظهار کرد: برآورد حجم قاچاق بر اساس روش «تحلیل شکاف عرضه و تقاضا» صورت می‌گیرد که به عنوان یک روش علمی مورد تأیید مجامع دانشگاهی ایران است؛ در این شیوه ابتدا میزان واردات، صادرات، تولید و سرانه مصرف در کشور مشخص می‌شود و بر اساس همین داده‌ها، شکافی که در میان عرضه و تقاضا وجود دارد، به عنوان میزان قاچاق در نظر گرفته می‌شود.
این مسئول با انتقاد از نهادهایی که به‌صورت جداگانه در خصوص حجم قاچاق، اظهارنظر می‌کنند، گفت: بر اساس ماده 16 قانون مبارزه با قاچاق، تنها مرجع رسمی که باید از طریق آن برآورد حجم قاچاق اعلام و به آن استناد شود، فقط آمار ارائه شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است. البته این موضوع به این معنی نیست که ستاد رأساً و بدون مشارکت دیگر دستگاه‌ها، آمارهای خود را اعلام کند.
نیرومند تصریح کرد: در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، کارگروهی در خصوص اعلام برآورد حجم قاچاق در کشور وجود دارد که نمایندگان بیش از 20 دستگاه عضو ستاد مبارزه با قاچاق کالا وارز در این کارگروه عضویت دارند؛ همچنین مرکز آمار ایران نیز در این کارگروه مشارکت دارد.
  چه عواملی موجب تشدید قاچاق می‌شود؟
وی در پاسخ به این سؤال که آیا اختلاف نرخ ارز می‌تواند دلیل محکمی برای حجم 20 میلیارد دلاری قاچاق در ایران باشد یا خیر توضیح داد: در قاچاق معکوس یا خروجی، مسئله «اختلاف نرخ ارز»، وسوسه‌کننده‌ترین عامل در شکل‌گیری این نوع قاچاق است؛ اما در قاچاق ورودی مواردی از جمله «نظام تعرفه‌ای»، «ممنوعیت واردات بیش از 2000 قلم کالا»، «طولانی‌بودن زمان قانونی واردات»، «نظام پیچیده مجوزها» و «تعدد سازمان‌های تصمیم‌گیرنده» ازجمله مواردی هستند که باعث تشدید معضل قاچاق به داخل کشور می‌شوند.
این مقام مسئول ادامه داد: میزان تعرفه ثابت گمرکی در کشور، تقریباً حدود 20 درصد که این رقم نسبت به کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی و یا حتی سایر کشورها، بسیار زیاد محسوب می‌شود.
نیرومند با اشاره به ممنوعیت واردات برخی کالاها به کشور اظهار داشت: ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز هیچ‌گاه موافق ممنوعیت ورود کالا به کشور نبوده است اما در حال حاضر به علت محدودیت منابع ارزی کشور، واردات بیش از دو هزار قلم کالا به کشور ممنوع است.
  تنها در دو هفته به اندازه کل سال 1401 کشفیات قاچاق داشتیم
وی در ادامه اظهار کرد: در سال جاری باتوجه به شعار سال، قرارگاه‌های مبارزه با قاچاق تقویت شده و طرح‌هایی نیز در همین اجرایی شده است.
معاون اداره کل مقابله و رصد جریان مالی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در ادامه افزود: در بازه زمانی 22 خرداد تا پنج تیرماه سال جاری، سلسله طرح‌های عملیاتی با همکاری دستگاه‌های کاشف از جمله وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی صورت گرفت که در نتیجه این اقدامات، 422 انبار در منطقه شورآباد تهران از طریق سامانه‌ها مورد بررسی واقع شدند که روی 95 انبار، اقدام عملیاتی انجام شد.
نیرومند تصریح کرد: از تعداد 95 انباری که تخلفات آن‌ها مورد برخورد قرار گرفت، بیش از 1,650 میلیارد تومان کالای مظنون به قاچاق کشف شد؛ البته این موارد همچنان در فرآیند رسیدگی قرار دارند و طبیعتاً حق دفاع و ارائه اسناد به صاحبان این انبارها داده می‌شود اما باید گفت با استفاده از سامانه‌ها، ضریب خطا در اینگونه برخوردها، بسیار پایین است.
وی در پایان با بیان اینکه میزان کشفیات در بازه اواخر خرداد تا ابتدای تیرماه سال جاری، تقریباً با کل کشفیات کالای قاچاق در سال 1401 برابری می‌کند اظهار کرد: البته با وجود تمامی اقدامات خوبی که جهت مبارزه با قاچاق کالا انجام شده است، هنوز راه بسیاری زیادی برای پیشرفت و موفقیت در زمینه مهار قاچاق کالا در پیش داریم.