واقعیت است یا دورغ؟ سؤالی که این روزها بعد از خواندن، دیدن یا شنیدن اخبار مختلف از خودمان یا دیگران می‌پرسیم. عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم، عصر فناوری و انتقال سریع اخبار به‌وسیله شبکه‌های اجتماعی است و همین باعث شده اخبار دروغ در سطح گسترده منتشر شود؛ اخباری که به‌سختی می‌شود راست و دروغش را سنجید و وقتی به دفعات بسیار به اشتراک گذاشته شود، می‌تواند تأثیراتی مخرب روی روح و روان مخاطب بگذارد.

طبق یکی از مطالعات آفکام، با کاهش دسترسی بزرگسالان به اخبار از طریق تلویزیون و استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای دریافت اخبار، انتشار اخبار جعلی طی سال‌ها افزایش یافته است.

**اخبار جعلی چیست و چرا به اشتراک گذاشته می‌شود؟

اخبار جعلی که از اطلاعات نادرست تشکیل شده و اغلب به طور عمدی در شبکه‌های اجتماعی منتشر یا به اشتراک گذاشته می‌شود، می‌تواند راهی خطرناک برای به دست آوردن اطلاعات باشد. هنگام مواجهه با اخبار، مردم اغلب به جعلی بودن یا نبودن خبر فکر نمی‌کنند و در عصر دسترسی فوری به اینترنت و رسانه‌های اجتماعی این نوع از خبرها را با دیگران به اشتراک می‌گذارند.

به گزارش گاردین، اگرچه عبارت اخبار جعلی در سال 2019 به فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد اضافه شد، اما استفاده از این اصطلاح در طول سال‌ها رشد یافته و تنها از سال 2016 تا 2017 به میزان 365 درصد افزایش یافته است.

**اخبار جعلی و همه‌گیری کرونا

شیوع ویروس کرونا موج دیگری از اخبار جعلی را به همراه داشت. مقالاتی که نحوه درمان کرونا را توصیه می‌کردند، در سراسر جهان به اشتراک گذاشته می‌شدند و در برخی موارد، زندگی مردم را به خطر می‌انداختند. از نظریاتی که می‌گفتند دکل‌های 5G با ویروس کرونا مرتبط هستند تا نظرات ترامپ که می‌گفت نوشیدن وایتکس می‌تواند به بهبود کرونا کمک کند، همه‌گیری کرونا در اطلاعات نادرست غرق شده بود و سرویس ملی سلامت انگلیس برای مبارزه با اخبار جعلی آنلاین اقداماتی انجام داده بود.

یونسکو برای مقابله با سیل اخبار جعلی در طول همه‌گیری، اقدامات دیگری داشت، زیرا ترس مردم از این ویروس روزبه‌روز در حال افزایش بود. باتوجه به گستردگی این مشکل، سازمان بهداشت جهانی در تلاش برای مقابله با افسانه‌ها در مورد ویروس، بخشی را برای دادن اطلاعات درست به مردم در سایت خودش راه‌اندازی کرد.

به گفته دکتر ویلیام ون گوردون، دانشیار روان‌شناسی متفکرانه در دانشگاه دربی، نه تنها به اشتراک‌گذاری اطلاعات نادرست به طور بالقوه برای سلامتی افراد مشکل زا است، بلکه بر سلامت روانی آنها نیز تاثیر دارد. قرار گرفتن در معرض اخبار جعلی علاوه بر تأثیر بی‌رویه بر تصمیم‌گیری افراد می‌تواند اضطراب را نیز در طولانی مدت افزایش دهد.

در مارس 2020، اعلام شد که دولت انگلیس واحدهای تخصصی برای مقابله با اخبار جعلی در مورد ویروس کرونا دارد. به گفته دولت زمانی که پیمایش اخبار را آغاز کرد، حداکثر 70 خبر در هفته که اغلب روایت‌های نادرست حاوی ادعاهای گمراه‌کننده متعدد بودند، شناسایی و حل شدند.

*خطرات اخبار جعلی بر سلامتی

همه ما می‌دانیم که اخبار جعلی می‌تواند برای جامعه و سیاست مخرب باشد، اما چیزی که احتمالاً نمی‌دانستید این است که قرار گرفتن در معرض اطلاعات نادرست ممکن است برای سلامتی فرد نیز مضر باشد. تیمی از دانشمندان از دانشگاه‌های لافبورو، متروپولیتن منچستر، نورثامبریا و استافوردشایر تحقیقاتی را درباره تأثیرات اطلاعات نادرست روی سلامتی انجام دادند. وب سایت دانشگاه متروپولیتن منچستر نتیجه را منتشر کرده که نشان می‌دهد تحت شرایط خاص و زمانی که شخصی با اطلاعات نادرست مواجه می‌شود، حتی خواندن یا گفتن درباره آن نیز می‌تواند به طور مستقیم بر سلامت جسمانی او تأثیر بگذارد.

افرادی که در پرسشنامه مطرح شده امتیاز پایینی کسب کرده‌اند، احتمالاً درباره منبع اطلاعات، صحت آن یا نحوه یافتن آن تحقیق نمی‌کنند و در نتیجه مشخص شد آن‌ها احتمالاً علائم استرس فیزیکی را دارند. به‌عنوان مثال افزایش ضربان قلب که پاسخ‌های فیزیولوژیکی منفی به استرس است.

برخی از علائم دیگری که می‌توانند به راحتی و بر اثر خواندن اخبار جعلی و منفی ایجاد شوند، عبارتند از حملات پنیک، فوبیا و OCD. برای برخی از افراد، اطلاعات نادرست حتی می‌تواند آنها را از ادامه زندگی عادی خود باز دارد و حتی منجر به مرگ آن‌ها نیز شود.

متخصصان می‌گویند: بعضی از افراد پس از مواجهه با اخبار جعلی، به طور کلی از ارتباط با دیگران اجتناب می‌کنند و ممکن است دچار شیدایی شوند.

آنی‌میلر، روان‌شناس معروف، می‌گوید: خواندن مداوم اخبار می‌تواند برای سلامتی مضر باشد. قرار گرفتن مداوم در معرض اطلاعات منفی می‌تواند بر مغز تأثیر بگذارد. دریافت اخبار می‌تواند سیستم عصبی سمپاتیک را فعال کند که باعث می‌شود بدن فرد هورمون‌های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین را ترشح کند.

**راه حل‌های کنترل تأثیرات اخبار جعلی

راه‌هایی وجود دارد که می‌توان تشخیص اطلاعات جعلی در افراد را بهبود بخشید و به آن‌ها کمک کرد تا در برابر تأثیر اغواکننده اطلاعات نادرست مقاومت کنند. طبق نوشته سایت دانشگاه دربی، محققان می‌گوید که کارهای زیادی برای مقابله با اخبار جعلی، به‌ویژه از سوی شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توئیتر انجام می‌شود، اما می‌توان کارهای بیشتری انجام داد. دولت‌ها این فرصت را دارند که با ارتقای سواد خبری و تشویق مردم به تحقیق درباره مطالبی که می‌خوانند به آن‌ها کمک کنند اخبار واقعی را از جعلی شناسایی کنند.

می توان مهارت‌های تشخیص اطلاعات جعلی از واقعی را به جوانان آموزش داد. تحقیقات نشان داده که هم برای افراد 16-17 ساله و هم برای افراد 18-24 ساله، یک دوره آموزشی نسبتا ساده سواد رسانه‌ای می‌تواند نحوه قضاوت آن‌ها را در مورد اطلاعات بهبود بخشید. با ارائه این دوره‌های آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها یا به‌طور گسترده‌تر از طریق کتابخانه‌های عمومی یا سایر مکان‌های عمومی، می‌توان مردم را نسبت به تأثیرات اطلاعات نادرست آگاه کرد.

**پنج نکته مهم برای تشخیص اخبار جعلی

نکته کلیدی برای جلوگیری از تأثیرپذیری از اخبار جعلی، یادگیری نحوه تشخیص آن است. در اینجا چند نکته مهم از کارشناسان آورده شده که اگر در حال خواندن یک خبر هستید آن را متوقف و قبل از به اشتراک گذاشتن آن فکر کنید:

همیشه در نظر بگیرید که آیا اطلاعات منبع معتبری دارند یا خیر

در هنگام خواندن اخبار، یک ذهنیت انتقادی برای خودتان ایجاد کنید.

به آنچه ممکن است در داستان گم شده باشد فکر کنید. اخبار جعلی اغلب اطلاعات مهم را از داستان حذف می‌کنند.

بررسی کنید که آیا نقل قول‌های منتسب به یک فرد یا گروه خاص به درستی بیان شده‌اند یا خیر.

تصاویر خبر را بررسی کنید، ممکن است خبر شامل یک تصویر یا تصاویر جعلی باشد که ممکن است مرتبط با خبر نباشد. اگر فکر می‌کنید جعلی است، عکس را در گوگل بررسی کنید.

***مائده زمان فشمی

منابع:

https://www.derby.ac.uk/magazine/issue-12/influence-of-fake-news/

https://www.talkspace.com/blog/misinformation-disinformation-effect-mental-health/

https://www.mmu.ac.uk/artshumanities/news/story/?id=14671

https://www.nature.com/articles/s44159-021-00006-y