آلودگی هوا یکی از معضلات اصلی کلان‌شهر همدان به‌شمار می‌آید به طوری که در نیمه نخست سال، کانون‌های گرد و غبار و در نیمه دوم سال، سرمای هوا و پدیده وارونگی دما (اینورژن) در کنار عوامل دیگری مانند خشکی تالاب‌ها و وجود کانون گرد و غبار، فعالیت صنایع، تردد خودروها به بالا رفتن غلظت آلاینده‌ها در هوای این خطه منجر می‌شوند.

به گفته مسئولان، تعداد روزهای آلوده و ناسالم در کلان‌شهر همدان در سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش یافته و پیش‌بینی می‌شود در روزهای آتی نیز با توجه به سرد شدن دمای هوا، ایجاد وارونگی دما، خشک بودن تالاب‌ها و کم بودن بارش‌ها، باز هم وضعیت کیفیت هوای این خطه دچار چالش شود.

 

در سال‌های اخیر با توجه به اهمیت آلودگی هوا در کلان‌شهر همدان و تأثیر آن بر سلامتی، ضرورت پایش دقیق شاخص کیفی هوا به‌منظور مدیریت موضوع و برنامه‌ریزی برای کاهش آلاینده‌ها امری انکارناپذیر است؛ بنابراین در این راستا اقداماتی در جهت راه‌اندازی ایستگاه‌های پایش دائمی هوا در سطح این شهر و با توجه ضرورت در سایر شهرستان‌های استان انجام شده که با استخراج شاخص کیفی هوا (AQI) وضعیت سالم بودن یا نبودن هوا برای شهروندان مشخص می‌شود.

 

این درحالی است که شاخص کیفی هوا معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است؛ در حالی که سطح اهمیت بهداشتی شاخص کیفیت هوا از صفر تا 50 در شرایط پاک (سبز)، 51 تا 100 سالم (زرد )، 101 تا 150 ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی)، 151 تا 200 ناسالم برای عموم (قرمز)، 201 تا 300 بسیار ناسالم (بنفش) و 301 تا 500 در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده است.

 

این شاخص به طور معمول برای پنج آلاینده هوا شامل مونوکسیدکربن، اُزن، دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق زیر 2.5 میکرون اندازه‌گیری و به طور روزانه در ایستگاه‌های پایش هوا، ثبت می‌شود.

 

جالب‌تر اینکه بر اساس قوانین و ضوابط موجود، سازمان محیط زیست مسئولیت اطلاع‌رسانی درباره شاخص کیفی هوا در کشور را به عهده دارد و بر این اساس سامانه‌هایی مانند «پایش کیفی هوای کشور» به نشانی aqms.doe.ir یا جدول کیفیت هوا در پایگاه‌های اینترنتی اداره‌های کل محیط زیست استان‌ها ایجاد شده است تا اطلاعات مربوط به وضعیت شهرهای مختلف کشور را به‌صورت برخط (آنلاین) در دسترس همگان قرار دهد.

 

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص وضعیت ایستگاه پایش هوا در استان همدان با معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

 

سید عادل عربی با بیان اینکه با اعتباری که در سفر سال گذشته هیئت دولت به همدان، تأمین شد، در همه شهرستان‌های استان به جز قروه درجزین که هنوز اداره محیط زیست در آنجا دایر نشده، ایستگاه سنجش کیفیت هوا نصب کردیم گفت: غیر از ایستگاه‌های اولیه خارجی نصب‌شده که بیشتر ساخت کشور استرالیا بودند دستگاه‌های جدید که طی دو سال گذشته در شهرستان‌ها مستقر شده‌اند، از تولیدات دانش‌بنیان داخل کشور هستند.

 

وی عنوان کرد: تنها اختلاف تجهیزات تولیدشده جدید با ایستگاه‌‌های خارجی گذشته، این است که ایستگاه قدیمی ذرات و غلظت گازهای آلاینده را می‌سنجند اما دستگاه تولید داخلی تنها نسبت به سنجش ذرات اقدام می‌کند.

 

وی اظهار کرد: ایستگاه‌های قدیمی یک تفاوت دیگر نیز با دستگاه‌های جدید دارند و آن اینکه این ایستگاه‌ها متصل به سامانه ملی پایش هوای کشور هستند اما دستگاه‌های جدید هنوز به این سامانه متصل نشده‌اند زیرا اعتبار‌سنجی داده توسط سازمان حفاظت محیط زیست برای دستگاه‌های جدید در کل کشور هنوز در حال انجام است.

 

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان با اشاره به اینکه در صورت دریافت تأییدیه، ایستگاه‌های جدید به سامانه ملی پایش متصل خواهند شد، تشریح کرد: باتوجه به این موضوع در حال حاضر تنها ایستگاه نسل اول مستقر شهر همدان، اسدآباد، کبودرآهنگ، نهاوند و ملایر در سامانه ملی پایش هوا در صورت اتصال قابل رؤیت هستند.

 

عربی با تأکید بر اینکه اعتبارسنجی این ایستگاه‌های جدید به‌دلیل اینکه می‌بایست دیتای داده و نحوه کالیبراسیون‌ها مورد بررسی قرار گیرد زمان‌بر است اظهار کرد: این امر تنها مختص استان همدان نیست بلکه سایر دستگاه‌های نصب‌شده در نقاط کشور نیز هنوز به همین دلیل به سامانه ملی پایش هوا متصل نیستند.

 

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر در شهر همدان دو ایستگاه یکی از نسل اول و دیگری از دستگاه‌های جدید وجود دارد که توسط سازمان حفاظت از محیط‌زیست و دانشگاه علوم پزشکی مستقر هستند، گفت: در حال حاضر ایستگاه سازمان حفاظت از محیط‌زیست به‌دلیل نیاز به فضای باز و جانمایی دقیق در داخل بیمارستان بعثت و دیگری توسط علوم پزشکی در داخل ساختمان معاونت بهداشت (نقطه پرترافیک) مستقر هستند.

 

این مدیر محیط زیستی همدان با اشاره به اینکه مشکل اصلی آلودگی هوای استان همدان نیز مرتبط با ذرات ناشی از گرد و غبار و وارونگی دما در فصل زمستان است پس ایستگاه نسل دوم نیز می‌تواند در پایش آلودگی پاسخ دهد، گفت: برای شهر همدان بنا به جمعیت و استقرار شهرک‌های متعدد در اطراف آن، پیگیری‌هایی که توسط کارگروه کاهش آلودگی هوا به ریاست استاندار و دبیر سازمان حفاظت محیط زیست انجام می‌شود، مؤید آن است که باید بتوانیم تعداد ایستگاه‌ها را افزایش دهیم.

 

عربی با تأکید بر اینکه در حال حاضر شهرداری همدان برای نصب ایستگاه پایش اعلام آمادگی کرده و اعتبار لازم نیز تأمین شده، تصریح کرد: طبق جلسات هماهنگی که با شهرداری و شورا درخصوص جانمایی این ایستگاه‌ها داشتیم قرار است یک یا دو ایستگاه بسته به مبلغ اعتبار تأمین‌شده و نوع دستگاه و مدل آن توسط این نهاد در شهر نصب شود.

 

وی با تأکید بر اینکه طبق ضوابط و استاندارد‌های محیط زیستی بنا به جمعیت همدان یعنی شهرهای بین 500 تا 750 هزار نفر حداقل چهار تا هشت ایستگاه نیاز است، گفت: ما نیز به‌عنوان دبیرخانه کارگروه استانی این موضوع و ناظر بر قانون هوای پاک بر استقرار تعداد بیشتر ایستگاه پایش در شهر همدان اصرار داریم.

 

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان، افزود: این سازمان در حوزه تأمین اعتبار لازم برای خرید این تجهیزات توانسته از محل اعتبارات سفر هیئت دولت پنج میلیارد تومان برای این امر مصوب کند اما هنوز شاهد این اعتبار نیستیم.

 

عربی با بیان اینکه اصلی‌ترین منابع آلایندگی در این شهر در فصول گرم و خشک گرد و غبار و در فصل سرد ناشی از ذرات معلق ناشی از مباحث ترافیکی و خودرویی است اظهار کرد: این موضوع وقتی توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند که بدانیم علاوه بر گرد و غبار ورودی از خارج از کشور، در همدان 49 هزار هکتار کانون گرد و غبار داریم که می‌‌بایست برای ارائه راهکار در سطح ملی، متوسل به دیپلماسی شده و در سطح داخلی نیز بحث‌های مدیریتی را پیش بگیریم.

 

وی اضافه کرد: هرچند استان همدان در رتبه‌های آخر از نظر وسعت و میزان کانون‌های مولد گرد و غبار قرار دارد اما جزو استان‌های غبارخیز بوده یعنی منشأ گرد و غبار این استان داخلی است.

 

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان ادامه داد: به‌دنبال اتمام مطالعات صورت‌گرفته، نتیجه این مطالعه در قالب و عنوان «برنامه عمل مقابله با پدیده گرد و غبار در استان همدان» تحویل محیط زیست این استان و در نشست کارشناسان این برنامه تشریح، تحلیل و بررسی شد.

 

عربی با تأکید بر اینکه این برنامه دارای سه بخش مدیریتی، اجرایی و نظارتی ازجمله وظایف و تکالیف دستگاه‌ها و اعتبار مورد نیاز برای اجرای آن است، اظهار کرد: مفاد این برنامه در کارگروه مقابله با پدیده آلودگی هوا در همدان مورد بررسی قرار گرفته و تکالیف دستگاه‌ها برای تحقق این برنامه به مدیران آن‌ها اطلاع‌رسانی و ابلاغ می‌شود.

 

وی با تأکید بر اینکه آلودگی فصل زمستان همدان که حاصل از وارونگی دما و پایداری است را می‌توان به‌صورت کامل از طریق مباحث مدیریت کنترل کرد گفت: مشکل، سیستم مدیریتی است چراکه مردم آموزش لازم را در این زمینه ندیده‌اند.

 

وی با اشاره به اینکه حمل‌و‌نقل عمومی نیز در شهر همدان دقیق، سریع، کامل و گسترده نیست و کاربری‌های ناموزنی را در شریان‌های اصلی شهر قرار دادیم که منجر به توقف خودرو برای بهره‌مندی از این کاربری در این شریان‌ها می‌شود تأکید کرد: با توجه به این نقصان مردم نمی‌توانند با این سیستم برای سفرهای درون‌شهری اتکا کنند.

 

وی با اشاره به اینکه تأمین سیستم حمل‌و‌نقل عمومی سریع، به‌موقع و کافی اعتماد مردمی را در پی خواهد داشت، تشریح کرد: باید به‌گونه‌ای عمل کرد که مردم سوار شدن به اتوبوس را به تردد با وسیله شخصی ترجیح دهند.

 

این مسئول با بیان اینکه البته شهرداری فعالیت مناسبی را آغاز کرده اما برای حوزه پیشگیری کافی نیست و این روند را باید به‌صورت جدی‌تری دنبال کنیم، گفت: فضای آموزش، تنویر افکار عمومی و ارتقای سیستم زیرساختی همچون افزایش تعداد اتوبوس‌ها، حمل و نقل سریع، افزایش محدوده‌های تحت پوشش حمل‌و‌نقل عمومی را نیز می‌توان در این قالب گنجاند.

 

عربی با تأکید بر اینکه یکی از معیارهای حفظ محیط‌ زیست در زمینه حمل‌و‌نقل، قابلیت دسترسی است عنوان کرد: دسترسی سبب می‌شود خانواده‌ها ناگزیر به داشتن یک یا چند خودرو نباشند.