زیستگاه‌ها مناطق بزرگی هستند که مجموعه‌ای از گیاهان و جانوران در آنجا زیست می‌کنند. تنوع آب و هوایی و تنوع توپوگرافی در کشورمان باعث تنوع زیستگاهی بسیار خوبی شده که به دنبال همین تنوع زیستگاهی خوب، تنوع زیستی غنی نیز در کشور ما وجود دارد و درحال حاضر کشور ما یکی از برترین کشورهای دنیا از نظر تنوع زیستی است.

در کشور ما از 11 اکوسیستمی که در دنیا وجود دارد 9 اکوسیستم دیده می‌شود و حدود 12 درصد و 19 میلیون هکتار از این اکوسیستم‌ها تحت حفاظت سازمان محیط زیست هستند که این حفاظت در 309 منطقه دنبال می‌شود.

 

35 منطقه داغ تنوع زیستی در دنیا وجود دارد که این 35 منطقه نیمی از تنوع زیستی دنیا را در خود جای داده‌اند. بخشی از این مناطق در کشور ما قرار دارد و کشور ما از نظر تنوع گونه از کشورهای سرآمد در جهان است. تاکنون حدود دو میلیون گونه در جهان شناسایی شده که از این تعداد حدود 44 هزار گونه در کشور ما وجود دارند و ایران، 2.2 درصد از تنوع زیستی شناخته شده در جهان را در خود جای داده است.

 

«حفاظت از زیستگاه در واقع سنگ بنای حفاظت از تنوع زیستی است و اگر حیات وحش و تنوع زیستی ما خانه نداشته باشند حفاظت از آنها هیچ معنایی ندارد.»،‌ این جمله را کارشناس تنوع زیستی می‌گوید که در سال‌های فعالیت خود، تنوع زیستی کویر مرکزی ایران و به‌ویژه استان یزد را زیر و رو کرده است.

 

مهدی زارع خورمیزی؛‌ معتقد است که تا زمانی که از زیستگاه حفاظت نکنیم، نمی‌توانیم تنوع زیستی داشته باشیم و زمانی که زیستگاهی تکه‌تکه یا نابود شود به شدت فعالیت‌ها و خدمات اکولوژیکی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در ادامه باعث کاهش تنوع زیستی و نهایتاً تحت تأثیر قرار گرفتن انسان‌ها و نابودی نسل بشر خواهد شد.

 

وی می‌گوید: 11.6 درصد مساحت کشور ما زیستگاه‌هایی هستند که تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست و جز مناطق مدیریت شده هستند. علاوه بر این‌ها نیز مناطقی داریم که خارج مناطق حفاظت شده و تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی هستند. در این مناطق حفاظت شده انواع گونه‌های حیات وحش زندگی کرده در آنجا پراکنش دارند، تولید مثل می‌کنند و مشغول شکار و تهیه غذا هستند.

 

زارع خورمیزی تهدید اصلی زیستگاه‌ها را فعالیت‌های انسانی ازجمله تغییر کاربری اراضی، جاده‌سازی، فعالیت‌های معدن‌کاوی، آتش سوزی‌ها و چرای بیش از حد می‌داند و تأکید می‌کند که این تهدیدات باعث تکه‌تکه شدن زیستگاه و جزیره‌ای شدن زیستگاه شده‌اند. همچنین برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی نیز بسیار نگران‌کننده است، زمانی که چاه‌ها حفر می‌شوند کاهش سفره‌های آب زیرزمینی را در پی دارد که باعث می‌شود پوشش گیاهی در مناطق فقیر شده و همچنین جانورانی نیز که از این گیاهان تغذیه می‌کنند آسیب ببینند.

 

در کنار عوامل انسانی عوامل طبیعی ازجمله تغییر اقلیم و خشک‌سالی‌های پی در پی نیز آسیب زیادی به زیستگاه‌های ما در کشور زده است و پوشش گیاهی و تنوع زیستی را تهدید می‌کند. در شمال کشور ما بیشتر، تبدیل کاربری اراضی موجب نابودی زیستگاه‌ها شده در حالی که در مرکز کشور فعالیت‌های مربوط به معدن‌کاوی و جاده‌سازی تخریب زیستگاه را در پی داشته است.

 

در زاگرس نیز بیشتر تخریب مربوط به چرای بیش از حد دام و یا چرای بیش از ظرفیت باعث نابودی پوشش گیاهی زیستگاه‌ها شده است.

 

زارع خورمیزی در رابطه با حفاظت از زیستگاه‌ها توضیح داد: ما برای حفاظت از زیستگاه‌ها باید در قدم نخست مناطقی از کشور که تحت حفاظت و مدیریت هستند را به حدود 30 درصد افزایش دهیم و کیفیت حفاظت را افزایش دهیم. به این دلیل که دولت توان حفاظت بیش از این را ندارد باید از طریق مشارکت بخش خصوصی و قرق‌های اختصاصی، مردم و جوامع محلی پای کار بیایند و میزان حفاظت را افزایش دهند.

 

کارشناس اداره کل محیط زیست یزد می‌گوید: ما این کار را در استان یزد انجام دادیم و گزارشات حاکی از این است که در این راه بسیار موفق بودیم و نزدیک 1.8 درصد مساحت استان را در قالب قرق‌های اختصاصی حفاظت کرده‌ایم. البته این موضوع باید با بهره‌برداری مثبت و نظارت سازمان حفاظت محیط زیست همراه باشد.

 

وی ادامه داد: یکی از کارهایی که ما می‌توانیم برای حفاظت از زیستگاه انجام دهیم و اصل 50 قانون اساسی برای ما مشخص کرده است،‌ مشارکت مردم در حفاظت از محیط زیست است. در این اصل قانونی بیان می‌شود که حفاظت از محیط زیست یک وظیفه عمومی برای همه است و مردم نیز باید پای کار بیایند. در واقع حرف اول و آخر را در حفاظت از زیستگاه‌ها را مردم می‌زنند و بنده از مردم خواهش می‌کنم که پای کار بیایند.

 

این متخصص اکولوژی با اشاره به اعتبارات محدود سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ما برای حفاظت از زیستگاه‌ها به افزایش اعتبارات و همچنین افزایش نیروی انسانی نیاز داریم که علاوه بر کمبود تجهیزات نیروی انسانی، سازمان حفاظت محیط زیست نیز کمتر از نصف استانداردهای جهانی است که باید افزایش پیدا کند و امیدواریم این اتفاق بیفتد.

 

زارع خورمیزی ادامه داد: همچنین لازم است میان دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی کشور نوعی هماهنگی ایجاد شود چرا که حفاظت، نیازمند به عزم ملی و اقدام فرادستگاهی است.

 

وی تأکید کرد: در پایان باید خاطرنشان کنم که طبق سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در زمینه محیط زیست، ما باید به «مدیریت یکپارچه زیست بوم» برگردیم و اگر ما مدیریت یکپارچه زیست‌بوم را مبنا قرار دهیم، گام بزرگی در حفاظت از زیستگاه‌ها و توسعه پایدار برداشته‌ایم.