حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی در مورد حق‌الناس و اهمیت آن بیان کرد: ما در یک دسته‌بندی سه نوع حق داریم. یک‌سری از حقوقی که نسبت به خداوند متعال و تکالیفش داریم و به حق الله تعبیر می‌شوند. دسته‌ای دیگر از حقوق را باید نسبت به خودمان و نفْسمان رعایت و ادا کنیم که به آن‌ها حق النفس گفته می‌شود و حقوق و تکالیف دیگری هم وجود دارند که ما نسبت به دیگران داریم و باید آن‌ها را ادا کنیم که به حق الناس تعبیر می‌شوند.

این کارشناس مذهبی گفت: اساساً حق الناس، یک اصطلاح فقهی خاص به شمار می‌آید و در لغت، به معنای حق مردم است و به عبارتی، حق الناس، حقوقی هستند که افراد در مقابل سایر دیگر افراد جامعه برعهده دارند. مثلاً اگر شخصی از شخص دیگری قرض گرفته است باید آن را ادا کند و یا اگر فردی درمورد فرد دیگری اشتباه کرد حتماً باید عذرخواهی کرده و رضایت او را جلب کند و یا اگر خود ما به کسی ضرر و زیانی رسانده ایم باید آن ضرر را جبران و ادا کنیم. بنابراین، در یک دسته بندی می‌توان حق الناس را به دو دسته کلی تقسیم کرد: حق الناسی که مادی است و ارزش پولی و مالی دارد و حق الناسی که غیر مادی است و ارزش پولی و مالی ندارد.

 

او تصریح کرد: کسی که حق الناسی اعم از مالی و غیر مالی بر گردنش داشته باشد اولین کاری که باید برای ادای حق انجام دهد این است که توبه کرده و از خداوند متعال عذرخواهی کند. زیرا حق الناس در درجه اول حق اللّه است و پس از آن، حق الناس محسوب می‌شود. از اینرو، پس از این که فرد از درگاه الهی توبه کرد باید درصدد جبران حق الناسی برآید که بر گردنش است. حال، این حق الناس می‌تواند مالی یا غیر مالی باشد چراکه واجب است.

 

حجت‌الاسلام غلامی ادامه داد: هر حق الناسی حق الله است. به این خاطر که وقتی مثلاً انسان غیبت می‌کند علاوه بر این که آبروی یک انسان و مومنی را می‌برد از دستور خداوند متعال پیچیدگی می‌کند. زیرا پروردگار الهی امر کرده اند که افراد غیبت نکنند. در نتیجه، هر حق الناسی در مرتبه اول حق الله است و به نسبت افراد جامعه حق الناس به حساب می‌آید.

 

این کارشناس مذهبی با اشاره به یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های بین حق الله و حق الناس مطرح کرد: مهم‌ترین مرحله ادای حق الناس این است که طلب رضایت از فردی کنیم که حق او ضایع شده است؛ به طوری که اگر مالی از آن فرد ضایع کرده ایم باید طلب رضایت کنیم و درصدد جبران آن برآییم و اگر آبروی کسی ضایع شده است آبروی او را بخریم چراکه جلب رضایت آن صاحب حق بسیار حائز اهمیت است. حال، اگر زمانی به دلایلی امکان گرفتن رضایت از آن فردی که حقش ضایع شده وجود نداشته باشد و مثل این است که آن زمان و فرد مجهول هستند و نمی‌دانیم چه زمانی و حق چه کسی ضایع شده است که بخواهیم از او عذرخواهی کرده و خسارت دهیم و رضایتش را جلب کنیم و یا حتی آن فرد را می‌شناسیم، ولی دسترسی به او نداریم و نمی‌دانیم کجاست؟! و امکان دسترسی به آن شخص و پیدا کردنش نداریم یا گاهی به دلیل غفلت و فراموش کردن متوجه ضایع شدن حق دیگری نشده ایم. در این زمان تکلیف چیست؟! باید حتماً توبه و استغفار و تلاش کنیم و آن فرد را پیدا کرده و ضرر وارد شده را جبران کنیم تا حق الناسی بر گردن ما نباشد.

 

او درمورد این که حق الناس جزء گناهان کبیره محسوب می‌شود یا صغیره؟! گفت: باید دید مصداق گناه حق الناس و حقی که برعهده فرد است، چیست؟! بعضی از مصادیق آن گناه کبیره است. مثل غیبت کردن، سخن چینی کردن، خیانت در امانت، حبس حقوق مردم، خوردن مال یتیم و مصادیقی از این دست که به عنوان حق الناس، گناه کبیره شمرده می‌شوند. بنابراین، در حق الناس مصداق گناهی که اتفاق افتاده است موضوعیت دارد و بر اساس آن، موضوع حق الناس بیانگر صغیره یا کبیره بودن آن است.

 

این کارشناس مذهبی بیان کرد: اگر حق الناس توسط کودکی که به سن بلوغ نرسیده است اتفاق بیفتد و حقی از مردم را ضایع کند. به دلیل این که به سن بلوغ نرسیده است از نظر حق الله مسئولیتی ندارد و تکلیفی بر عهده او نیست. اما در برابر حق الناس، اگر فرد یا افرادی مالی از مردم ضایع کنند مسئول هستند و باید از افرادی که مال آن‌ها را ضایع، غصب یا سرقت کرده و یا بدون اجازه و رضایت آن‌ها تصرف کرده اند حلالیت بطلبند و اگر عین آن مال موجود است باید اصل مال را برگردانند و اگر عین آن مال موجود نیست باید بر اساس قیمتش، هزینه آن را به صاحبش پرداخت کنند و رضایت او را بگیرند.

 

او تصریح کرد: اگر صاحب مالی که حق او ضایع شده است از دنیا رفته باشد بدهکار باید به ورثه فرد رجوع کند و از ورثه میت رضایت بگیرد و اگر عین مال موجود است به آن‌ها برگرداند و در غیر این صورت، قیمت آن را به ورثه پرداخت کند. اما اگر ما صاحب مال را نمی‌شناسیم، می‌توانیم از طرف صاحب مال به فقرا صدقه دهیم و اگر کسب حلالیت و یا برگرداندن مال به صورت مستقیم باعث تحقیر و آبروریزی می‌شود، می‌توان مبلغ آن را به گونه‌ای به صاحب یا ورثه اش برسانیم که آن‌ها متوجه نشوند. مثلاً اگر حساب بانکی دارند به این حساب واریز کنیم و یا به نوعی، به صورت ناشناس در مسیر فرد قرار دهیم و به دستش برسانیم.

 

این کارشناس مذهبی افزود: اگر نمی‌دانیم مبلغ دقیق یا مال غصبی و یا سرقتی چقدر است و فقط می‌دانیم حقی را ضایع کرده ایم باید مبلغی که حدس می‌زنیم را ادا کنیم تا آن چه که بر گردن ماست از گردن ما ساقط شود و حق الناسی برعهده نداشته باشیم و اگر بدهکار باشیم و پولی در اختیار نداشته باشیم تا بدهی خود را پرداخت کنیم و یا امکان ادای آن بدهی را نداریم باید در اولین فرصتی که استطاعت مالی کسب کردیم حق را به صاحب حق برگردانیم.