نتایج مطالعه محققان دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران درباره وضعیت آبخوان‌های کشور و راهکار احیای آن به‌تازگی در یک نشریه معتبر بین‌المللی منتشر شده است.

استادیار دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران درباره داده‌های اولیه این پژوهش، گفت: برای اجرای پژوهش از اطلاعات آبخوان‌های کشور طی دو دهه اخیر که از سوی وزارت نیرو منتشر شده است، استفاده شد. این اطلاعات شامل داده‌های مربوط به بیش از یک میلیون چاه عمیق و نیمه‌عمیق، تراز سطح آب زیرزمینی ثبت شده در بیش از 11 هزار پیزومتر و همچنین اطلاعات هیدروژئولوژیکی بیش از 95 درصد آبخوان‌های کشور است. با استفاده از این اطلاعات، بانک داده تغذیه آبخوان‌ها برای اولین بار در سطح کشور تولید شد.

 

روح‌اله نوری؛ درباره یافته‌های این پژوهش که توسط محققان دانشگاه تهران با همکاری محققانی از دانشگاه کپنهاگ، شرکت مدیریت منابع آب ایران، دانشگاه هاوایی، مؤسسه فناوری کالیفرنیا، دانشگاه مون‌پلیه، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، دانشگاه کالیفرنیا-ارواین و دانشگاه واریک انجام شده است، گفت: مقدار تغذیه آبخوان‌ها یا آبی که سالانه از طریق نفوذ به سفره‌های آب زیرزمینی می‌رسد یکی از اطلاعات مهمی است که در ترسیم مدیریت پایدار منابع آبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین یکی از اهداف مهم این پژوهش تولید بانک داده تغذیه آبخوان‌های کشور بود.

 

وی ادامه داد: تجزیه و تحلیل این بانک داده بیانگر کاهش مقدار تغذیه آبخوان‌ها در کشور بود؛ به گونه‌ای که سالانه به طور میانگین معادل 3.8 میلی‌متر از میزان آن کاسته می‌شود. نسبت تغذیه به بارش در مناطق خشک و نیمه خشک کشور (نواحی مرکزی، شرقی و جنوبی) کاهش بیشتری نشان می‎‌دهد. منابع آب زیرزمینی در این مناطق، تأمین‌کننده غالب آب موردنیاز تمامی فعالیت‌ها مانند کشاورزی، صنعتی و شرب است. به گونه‌ای که در برخی نواحی، این مقدار به بیش از 90 درصد نیز می‌رسد.

 

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در توضیح پیامدهای این وضعیت گفت: تغذیه سالانه، تأمین‌کننده آب سفره‌های زیرزمینی است و کاهش مقدار آن، منجر به افت سطح آب می‌شود که اثرات جبران‌ناپذیری بر آبخوان‌های کشور خواهد داشت. این اثرات شامل افت سطح آب زیرزمینی، فرونشست زمین، فروچاله، کاهش کیفیت آب، کاهش رطوبت خاک و به تبع آن ایجاد سیل، خشک‌سالی، طوفان‌های گرد و خاک، زوال پوشش گیاهی و غیره است. افت شدید سطح آب زیرزمینی ایران، همچنین یکی از دلایل اصلی خشک شدن منابع آب سطحی مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها است.

 

نوری درباره عوامل و راهکارهای تغییر وضعیت کنونی آبخوان‌های کشور گفت: این پژوهش نشان می‌دهد دو عامل اصلی در کاهش میزان تغذیه سالانه آبخوان‌های کشور، توسعه ناپایدار منابع آب ـ محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی است که از بین این دو، عامل اول اهمیت بیشتری دارد. بنابر تجربیات گذشته می‌توان گفت راهکار برون‌رفت از چالش آب در کشور راه‌حل‌های سازه‌ای و دیکته‌شده از بالا به پایین نیست. بلکه در مدیریت پایدار منابع آب، دیدگاه را باید به سمت مدیریت مصرف با توجه به توان اکولوژیکی سرزمین و درهم‌تنیدگی عوامل و متغیرهای مختلف اجتماعی و اقتصادی و حتی فرهنگی تغییر داد. این امر تنها از مسیر حکمرانی آب در کشور قابل دستیابی است. به عبارت دیگر، چاره کار در یک رویکرد مشارکتی با ملاحظه نیازها و مشارکت ذی‌نفعان محلی و مصرف‌کنندگان اصلی منابع آب زیرزمینی، به طور خاص کشاورزان، است.

 

وی؛ سرپرست تیم تحقیقاتی این پژوهش، در پایان اظهار کرد: آمادگی داریم طی تفاهم‌نامه با شرکت مدیریت منابع آب ایران، دستاوردهای این پژوهش را به طور کامل در اختیار ذی‌نفعان قرار دهیم و طرحی علمی و کاربردی برای احیای آبخوان‌های کشور تعریف و اجرا کنیم.

 

نتایج این مطالعه در نشریه تخصصی Nature Communications با ضریب تأثیر 16.6 از سوی انتشارات نیچر منتشر شده است.