شهروندان در ارتباط با شهر و مدیریت شهری دارای وظایف و تکالیفی هستند که عمل به آن‌ها در ارتباط دوسویه با حقوق آن‌ها از مدیریت شهری باعث ارتقای کیفیت زیست شهری می‌شود.البته در نگاه کلی می‌توان وظایف شهروندان را آشنایی با حق و حقوق خویش در جامعه شهری، آشنایی با وظایف و تکالیف مدیریت شهری، توانایی‌ها و محدودیت‌های مدیریت شهری در اداره شهر و هماهنگ ساختن سطح توقعات خویش با این وظایف و امکانات عنوان کرد و پس از آشنایی با دو مقوله فوق هر شهروند باید برای احقاق حق خویش و بالطبع بهبود وضعیت جامعه شهری خود اقدام کرده و مدیریت شهری را وادار به انجام وظیفه و اعاده حق شهروندی خویش کند.

البته در این بین نباید از سعی و تلاش برای مشارکت در اداره شهر، لزوم افزایش حس تعلق خاطر خود به محله و شهر محل سکونت خویش، تشویق و ترغیب همشهریان خود به مشارکت در امور شهر غافل شد که نتیجه آن در بدیهی‌ترین شکل، رفتارهایی همچون تلاش در حفظ نظافت، سلامت معابر و مجاری آب‌های سطح شهر، پرهیز از اشغال پیاده‌روها و معابر و ایجاد سد معبر، خودداری از تخلیه نخاله ساختمانی و زباله‌ها در اماکن غیرمجاز، تشریک مساعی با مدیریت شهری در حفظ و ارتقای سطح بهداشت عمومی جامعه، مشارکت در جلوگیری از رواج پدیده مذموم تکدی‌گری در سطح شهر، مشارکت و همکاری با مدیریت شهری در ایجاد و گسترش مراکز فرهنگی و ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه، تلاش برای رفع خطر از بناها و دیوارهای خصوصی شکسته و خطرناک واقع در معابر و اماکن عمومی و پرهیز از گذاشتن هر نوع اشیاء در بالکن مشرف و مجاور به معابر عمومی است.

همچنین خودداری از نصب دودکش‌های ساختمان‌ها که به‌نوعی باعث زحمت و خسارت ساکنان شهر می‌شود، پرهیز از ایجاد و تأسیس کلیه اماکنی که به نحوی موجب بروز مزاحمت برای ساکنان و یا مخالف اصول بهداشت عمومی شهر است، همکاری با مدیریت شهری در نگهداری و مراقبت و یاری‌رسانی به اطفال بی‌بضاعت و سر راهی، خوداری از نصب تابلوهای آگهی در محل‌های غیرمجاز و به طور کلی پرهیز از هرگونه اقدامی که باعث کاهش نظافت و زیبایی شهر و آسیب‌رسانی به منظر شهری می‌شود سعی و تلاش مشارکت شهروندان در اداره شهر را می‌طلبد.

اما مسئله این است که ما همواره در شهر با حقوق شهروندی مواجهیم اما کمتر کسی از تکالیف شهروندی سخن می‌گوید.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع و چرایی عدم اجرای تکالیف شهری با یک جامعه‌شناس گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

نادر صادقیان با بیان اینکه حقوق و تکالیف شهروندی باهم رابطه متقابل داشته و نیازمند مقدمات و الزامات است، گفت: بدان معنا که انتزاع ذهنی و صرفاً تبلیغی نیست که بتوانیم آن را به جامعه تجویز کنیم بلکه باید دید چه عوامل و عناصری در این موضوع زمینه‌ساز تأثیرگذار است.

وی با تأکید بر اینکه پرداختن به تکالیف شهروندان در قبال شهر یک موضوع فرهنگی است که در یک جامعه شهری در بلندمدت به‌صورت تدریجی حاصل می‌شود، اظهار کرد: برای برخورداری از حقوق و انجام تکالیف شهروندی باید در بین شهروندان انگیزه ایجاد کرد.

وی با اشاره به اینکه یک رکن مؤثر در تحقق تکالیف شهروندی نظام آموزشی است که به‌صورت رسمی از مهد کودک تا دانشگاه را شامل می‌شود، تصریح‌ کرد: رکن تأثیرگذار دیگر خانواده است.

جامعه‌شناس با ابراز اینکه باید دید این مسئله چقدر از سوی رسانه‌ها و آموزش مباحث فرهنگی مورد توجه قرار می‌گیرد، تشریح کرد: بازهم تأکید می‌کنم این موضوع به‌صورت انتزاعی، تجویزی و دستوری در شهرها محقق نمی‌شود.

صادقیان اذعان کرد: نمی‌توان به شهروند گفت که تو بیا و با تکالیف و حقوق آشنا باش؛ همانگونه که پیشتر عنوان کردم امر آموزش در این زمینه اهمیت بالایی دارد اما متأسفانه امروز آنچه قابل مشاهده است اینکه در متون و مبانی آموزشی ما برای این موضوع جایگاه خاصی به لحاظ آموزشی وجود ندارد.

وی با بیان اینکه متأسفانه آموزش این موضوع در کتب آموزشی و مدارس جایگاهی ندارد خاطرنشان کرد: بنابراین اگر در جامعه فقدانی در این ارتباط هست باید به عقب برگشت و دید که علت، عامل و مسئول چه کسی است؟

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه طبیعتاً در خصوص فقدان موجود صرفاً نمی‌توان شهروندان را مسئول قلمداد کرد زیرا سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در دست آن‌ها نیست، ابراز کرد: به‌نظر می‌رسد در رویکردها و سیاستگذاری‌های کلان نظام آموزش رسمی کشور، این مقوله بسیار مهم به رسمیت شناخته نشده و یا در عمل از توجه به آن خبری نیست.

صادقیان گفت: به تعبیری این نگاه تنها از زوایه ایدئولوژیک است که نمی‌خواهیم آن‌ها را نفی کنیم اما آنچه مسلم اینکه این امر یک برایافت و پارادیم در عرصه مدرن است که ما برای آن اثرگذاری، فعالیت، برنامه خاص و سرمایه‌گذاری در قوانین موجود پیدا نمی‌کنیم.

وی با اشاره به اینکه خلأ موجود مربوط به نهادها و متولیان تأثیرگذار در این بحث است که آن‌ها نمی‌دانند، نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند در این زمینه به وظایف خود عمل کنند، افزود: نکته بعد اینکه حتی اگر این نهادهای متولی به فرض به‌صورت ناقص و نارسا در حوزه رسانه و تا حد آموزش‌های غیررسمی و به‌صورت پراکنده بر روی تبیین و تبلیغ مباحث حقوق و تکالیفی شهروندی متمرکز شوند، وقتی شهروند عملاً در زندگی روزمره خود تأثیر انجام این تکالیف را نمی‌بیند که مبتنی بر تحقق حقوق شهروندی باشد، در نبود کارآمدی، انگیزه چندانی نیز برای انجام تکالیف شهروندی نخواهد داشت.

وی ادامه داد: زیرا احساس می‌کند که ماجرا چیز دیگری است و این نیست که حقوق شهروندی او محقق شود در حالی که اگر حقوق شهروندی محقق شود به طور طبیعی اقشار مختلف با تکالیف شهروندی خود نیز آشنا می‌شوند به طوری که می‌توان گفت این دو امر به موازات یکدیگر پیش می‌روند.

این جامعه‌شناس اجتماعی با تأکید بر اینکه نمی‌توان برای حقوق و تکالیف شهروندی تقدم و تأخری قائل شد، خاطرنشان کرد: این دو امر هم‌راستا پیش می‌روند یعنی به میزانی که حقوق شهروندی در زمینه‌های عینی تحقق پیدا کند به همان میزان شهروندان به تکالیف خود جامه عمل می‌پوشانند.

صادقیان با تأکید بر اینکه تحقق حقوق و تکالیف شهروندی زمینه فرهنگی دارد و درواقع موضوعاتی است که به فرد می‌آموزد زیرا فرهنگ چیزی جز اکتسابات نیست اظهار کرد: فرد با چند غریزه و اگر نگاه دینی داشته باشیم با مبانی فطری، به دنیا می‌آید این مبانی آموزشی در خانه و مدرسه، دانشگاه و محیط زندگی است که فرهنگ فرد را می‌سازد.

وی ادامه داد: وقتی در آموزش‌ها قرار نیست این امر یعنی حقوق و تکالیف شهروندی مبنا قرار گیرد پس زمینه مورد نیاز وجود ندارد.

وی در پاسخ به چرایی این موضوع گفت: لازم است نیروها و نهادهایی که در جامعه مدنی در حوزه عمومی و همگانی فعال هستند به‌صورت رسمی شکل گرفته و برای چند نسل روی این مباحث متمرکز شوند تا به‌تدریج در فرایند چندنسلی این موضوع به امری نهادینه بدل شود حال آنکه در بیشتر موارد ما با مانع روبه‌رو هستیم.

این جامعه‌شناس اجتماعی با اشاره به اینکه متأسفانه امروز نهادهای جامعه مدنی ما ضعیف هستند اظهار کرد: به دلایل مختلف ایدئولوژیک و سیاسی وقتی زمینه تشکل‌یابی وجود ندارد نمی‌توان به‌صورت فرمایشی و تجویز به افراد گفت که باید با حقوق و تکالیف شهروندی خود آشنا شوند.

صادقیان با تأکید بر اینکه متأسفانه به جز چند رشته دانشگاهی خاص که مجبورند با اینگونه مباحث آشنا شوند ما در سایر حوزه‌ها اثری از توجه به این موضوع نمی‌بینیم، خاطرنشان کرد: در جامعه‌ای که نظام حزبی و تکثر افکار رقابت‌های مثبت توسعه‌یافته سیاسی و اجتماعی نهادینه نشده و اقشار از جایگاه خاصی برای پیگیری حق و تکلیف برخوردار نیستند، نمی‌توان انتظار داشت که این گونه موارد مورد توجه قرار گیرد.

وی با تأکید بر اینکه در این راستا ما با مشکل ساختار و مبانی مواجهیم بنابراین تنها نگاه امری به لحاظ اجرا به جامعه عمومی و شهروندان بسیار نارسا است تصریح کرد: درواقع اگر در این زمینه جامعه ما ضعف دارد خود معلول است نه علت زیرا علت به مبانی و ساختار قدرت بازمی‌گردد.

وی با اشاره به اینکه تکالیف شهروند در صورت تحقق مبانی دارای دامنه گسترده است و تقریباً همه حوزه‌های مرتبط با شهر و اقشار اجتماعی را پوشش می‌دهد، عنوان کرد: ما با نظام عمومی اجتماعی که شامل فرهنگ، سیاست و اقتصاد می‌شود با انواع زیرشاخه‌های متکثر و متنوع از حقوق و تکالیف شهروندی مواجهیم که زمینه، بستر و انگیزه آن وجود ندارد.

این جامعه‌شناس اجتماعی با بیان اینکه ما شاهد آموزش، همگانی‌سازی و آگاه‌سازی و حساس‌سازی این زیرشاخه‌ها نیستیم ابراز کرد: در حوزه شهر این امر از امنیت شهری تا توسعه و رفاه و حتی مسکن، اشتغال و ایاب و ذهاب و نظافت، مسائل زیست‌محیطی، فرهنگی، آموزشی و فرهنگی و غیره را شامل می‌شود.

صادقیان با تأکید بر اینکه در حال حاضر 70 درصد جامعه کشور ما شهرنشین هستند اما شهروند نیستند، اظهار کرد: شهروند کسی است که به حقوق و تکالیف خود آشناست و به آن‌ها عمل می‌کند؛ حال آنکه در جامعه اولاً شهرنشین به این حقوق آشنا نیست چون نهاد، تشکل‌ها، احزاب و سازمان‌های میانجی، عهده‌دار آموزش هستند وجود ندارند و ثانیاً دستگاه و نهاد‌های دولتی نیز با نگاه از بالا به پایین چندان راغب نیستند که این نهادهای آموزش‌دهنده شکل بگیرد زیرا این امر خود ایجاد قدرت خواهد کرد.

وی با تأکید بر اینکه باید موانع مشارکت از پیش روی شهروندان ما برداشته شود، خاطرنشان کرد: این امر یک کلاف پیچیده چندوجهی تو در تو است که بر یکدیگر اثرگذاری منفی دارند.