برای برخورد مؤثر و کارآمد با پدیده شوم اعتیاد و پیامدهای هولناک آن، دستگاه‌هایی مانند بهزیستی، وزارت بهداشت و شهرداری با اجرای طرح‌هایی چون ساخت گرمخانه‌ها و مراکز ترک و درمان اعتیاد تلاش می‌کنند نه‌فقط به کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف مواد کمک کنند، بلکه هرکدام به سهم خود برای بهبود بیماری اعتیاد و وضعیت سلامت جسمی و روانی معتادان گام‌های مؤثری بردارند.

در این ارتباط ما با رویکرد کمپ‌های اجباری و اختیاری مواجهیم که از آن‌ها با عنوان کمپ‌های ماده 15 و 16 یاد می‌شود حال آنکه در حال حاضر در ماده 15 قانون مبارزه با مواد مخدر آمده که «معتادان مکلفند با مراجعه به مراکز مجاز دولتی، غیردولتی، خصوصی و یا سازمان‌های مردم‌نهاد نسبت به درمان، کاهش آسیب و ترک اعتیاد اقدام نمایند. معتادی که با مراجعه به مراکز مذکور نسبت به درمان خود اقدام و گواهی تحت درمان و کاهش آسیب دریافت نماید، چنانچه تجاهر به اعتیاد ننماید از تعقیب کیفری معاف می‌باشد. معتادانی که مبادرت به درمان یا ترک اعتیاد ننمایند، مجرمند».

 

البته بر اساس این ماده قانونی تبصره‌هایی نیز مشخص شده مثلاً در تبصره یک این ماده قانونی آمده که مراکز مجاز موضوع این ماده، بر اساس آیین‌نامه‌ای که توسط وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، رفاه و تأمین اجتماعی ظرف مدت سه ماه پس از تصویب این قانون تهیه و به تصویب ستاد می‌رسد، تعیین می‌شود و یا اینکه در تبصره دو این ماده قانونی وزارت رفاه و تأمین اجتماعی موظف است ضمن تحت پوشش قرار دادن درمان و کاهش آسیب قرار دادن معتادان بی‌بضاعت، تمام هزینه‌های ترک اعتیاد را مشمول بیمه‌های پایه و بستری قرار دهد و دولت مکلف است همه‌ساله در لوایح بودجه، اعتبارات لازم را پیش‌بینی و تأمین نماید.

 

از طرفی طبق تبصره 3 این ماده دولت مکلف است برای احیا و ایجاد اردوگاه‌های بازپروری معتادان به مواد مخدر اقدام لازم را به عمل آورد.

 

از سوی دیگر ماده16 این قانون هم که شامل کمپ‌های ترک اعتیاد اجباری است به دو دسته خصوصی و دولتی تقسیم می‌شوند، دسته خصوصی با درخواست خود خانواده‌های افراد معتاد، آن‌ها را به کمپ منتقل کرده و کمک می‌کنند تا اعتیادشان درمان شود. دسته دوم نیز شامل افرادی می‌شود که توسط شهرداری یا نیرو‌های انتظامی جمع‌آوری شده و به این کمپ‌ها برای درمان انتقال داده می‌شوند.

 

در این بین پرداختن به آسیب فعالیت هر یک از انواع کمپ‌‌ها یقیناً برای رسیدن به هدف مطلوب که چیزی جز ترک اعتیاد واقعی و ماندگار نیست یاری خواهد کرد.

 

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با تحلیلگر اعتیاد و رئیس پیشین کارگروه کاهش تقاضا در کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

 

سعید صفاتیان با بیان اینکه درمان اقامتی در کشور ما سابقه 20 ساله دارد، گفت: مسئله این است که برای دریافت مجوز کمپ‌های ماده 15 شرایط آسانی پیش‌بینی شده به طوری که فرد در صورت معتاد نبودن و نداشتن سوء پیشینه می‌تواند نسبت به دریافت مجوز اقدام و این گونه مراکز را دایر کند.

 

وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر بخش اعظمی از کمپ‌های ما توسط افراد با تحصیلات در حد دیپلم و نیز داشتن خصوصیات عنوان‌شده در بالا اداره و دایر می‌شوند، اظهار کرد: در این کمپ‌ها نباید کسی به‌صورت اجباری برای درمان اعتیاد به این کمپ‌ها مراجعه کند.

 

وی ادامه داد: موضوع این است که ما در جامعه با یکسری از معتادان مواجهیم که نسبت به آزار و اذیت خانواده خود اقدام می‌کنند و علیرغم مصرف‌کننده بودن تمایلی به درمان ندارند.

 

این تحلیلگر ارشد اعتیاد با اشاره به اینکه در این فرایند خانواده بنا به آزاری که می‌بیند از سیستم‌های دولتی درخواست می‌کند که نسبت به رسیدگی به فرد معتاد خانواده و بردن او به کمپ‌های ترک اعتیاد اقدام شود حال آنکه ما برای این شرایط در کشور زیرساختی تعریف نکردیم تا فرد این‌چنینی به مکانی خاص انتقال یافته و مورد درمان قرارگیرد، اذعان کرد: بنابراین به این خانواده‌ها اعلام می‌شود که امکان بردن فرد معتاد به کمپ‌های اجباری تا زمانی که مرتکب خلافی نشده و متجاهر نیست وجود ندارد.

 

صفاتیان ادامه داد: در پی وجود این خلأ بود که کمپ‌های غیرقانونی و غیرمجاز در کشور رشد کردند یعنی این کمپ‌ها برای آن دسته از افرادی ایجاد شد که اعتیاد داشته ولی تمایلی برای درمان نداشتند اما در مقابل خانواده آن‌ها راغب بودند که آن‌ها را به کمپ‌ها در راستای درمان انتقال دهند.

 

وی با اشاره به اینکه در پی افزایش درخواست‌ها، مراکزی در قالب کمپ راه‌اندازی شد و دایرکنندگان این مراکز افرادی را اجیر کردند که نسبت به انتقال این افراد به این مراکز اقدام کنند، گفت: این افراد به‌صورت اجباری به مدت چندماه در این مراکز نگهداری می‌شوند.

 

وی با تأکید بر اینکه در این فرایند از یک سو خانواده راضی بود چون از دردسر فرد معتاد رهایی یافته و هم فرد معتاد در آن مرکز امکان مصرف مواد نداشت و برای دایرکنندگان کمپ‌ها درآمدی حاصل می‌شد، اذعان کرد: در پی ادامه فعالیت آن‌ها شاهد بودیم که در فرایند کار خود دچار مشکل شدند یعنی ترکیبات درمان به گونه‌ای شد که بسیاری از کمپ‌های قانونی ماده 15 به اجبار زیر فشار ماده 16 رفتند به طوری که مجبور به پذیرش معتادان اجباری شدند.

 

مدیرکل درمان سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به اینکه وقتی معتاد اجباری وارد مراکز و کمپ‌های ترک اعتیاد اختیاری شود مشکلات عدیه‌ای را به‌دنبال خواهد داشت زیرا شرایط درمان افرادی که با اختیار نسبت به درمان اقدام کردند با این گونه افراد متفاوت است، تشریح کرد: شرایط به نحوی است که حتی یک فرد که به‌صورت اجباری وارد کمپ‌های ترک اعتیاد اختیاری می‌شود فضای آن کمپ را مسموم و و متشنج می‌کند درست مسئله‌ای که برای کمپ ماده 15 شهر لنگرود شاهد بودیم.

 

صفاتیان، با تأکید بر اینکه اگر از بحث خلأ‌های قانونی موجود در حوزه کمپ‌های ترک اعتیاد خارج شویم شاهد کمرنگ شدن مباحث نظارتی هستیم، تشریح کرد: موضوع این است که دستگاه‌های نظارتی می‌بایست نظارت خود بر عملکرد کمپ‌های ترک اعتیاد را بیشتر کنند زیرا اغلب نیازمند نیروی متخصص و بودجه خاص هستند.

 

وی افزود: از سوی دیگر بیمه معتادان مطرح می‌شود حال آنکه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در ماده 15 قانون مبارزه با مواد مخدر مکلف است که معتادان بی‌بضاعت را تحت پوشش درمانی قرار داده و حتی امکان استفاده از بیمه‌های تکمیلی را برای آن‌ها فراهم کند اما متأسفانه این امر محقق نشده است.

 

این تحلیلگر ارشد اعتیاد با تأکید بر اینکه نکته بعدی حائز اهمیت در این موضوع به نوع نگاه به معتادان بازمی‌گردد، عنوان کرد: ‌وقتی به جای اینکه به اعتیاد به‌عنوان یک آسیب اجتماعی نگاه کنیم نگاهمان به معتادان نظامی و امنیتی است پس نهایت کاری که انجام می‌شود این است که معتادان را گرفته و در جایی به اجبار نگهداریم که نتیجه آن چیزی جز ترکیب معتادان متجاهر با معتادان خودمعرف در مراکز ماده 15 نخواهد بود.

 

صفاتیان گفت: رویکرد این دو بخش در درمان اعتیاد در تضاد است پس نه در این گونه مراکز نه معتاد خودمعرف به‌درستی درمان خواهد شد و نه دیگری تمایلی به درمان از خود نشان خواهد داد بلکه بیشتر به‌دنبال ایجاد تشنج خواهند بود.

 

وی با بیان اینکه این فرایند صاحبان کمپ‌ها برای رفع این تشنج‌ها، معتادانی که به اجبار وارد کمپ شده را زودتر از موعد از مرکز خارج می‌کند گفت: همین یاعث می‌شود این افراد با کینه‌ای که از خانواده و کمپ و نیروی انتظامی در دل دارند روند اعتیاد خود را با جدیت و شدت بیشتری دنبال ‌کنند.

 

این تحلیلگر ارشد اعتیاد اظهار کرد: در حال حاضر به‌دلیل کمبودی که در مراکز ماده 16 به‌ویژه در شهرستان‌های کوچک وجود دارد در مواردی نیروی انتظامی نیز معتادان متجاهر را به مراکز ماده 15 می‌فرستد.

 

صفاتیان در پاسخ به سؤالی که آیا برای انتقال افراد به کمپ‌های ترک اعتیاد اجباری ماده 16 شاخص‌های خاصی وجود دارد؟ اذعان کرد: متأسفانه خیر بلکه معتادان متجاهر و کارتن‌خواب توسط نیروی انتظامی از سطح شهر جمع‌آوری شده و به این مراکز منتقل و چیزی بین 6 تا 9 ماه نگهداری می‌شوند.

 

وی با تأکید بر اینکه مشکل این است که در اعطای مجوز برای دایر کردن مراکز ماده 15 زیرساخت تخصصی به لحاظ نیروی انسانی در قواعد و ضوابط پیش‌بینی نشده است، عنوان کرد: البته در حوزه اعتیاد کمیته درمان داریم که ریاست آن را معاون وزارت بهداشت بر عهده داشته و اعضای آن را افراد متولی در ستاد مبارزه با مواد مخدر تشکیل می‌دهند حال آنکه در این کمیته آیین‌نامه‌هایی‌که از سوی بهزیستی در حوزه مبارزه با اعتیاد می‌شود باید به تصویب برسد پس در ارتباط با کمپ‌های ترک اعتیاد اختیاری به جز آنچه در خصوص نداشتن سوء‌ سابقه و اعتیاد و داشتن مدرک دیپلم عنوان شده، ضابطه دیگری مورد توجه قرار نگرفته است.

 

رئیس پیشین کارگروه کاهش تقاضا در کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه اخیراً بهزیستی مراکز ترک اعتیادی به نام TC (خدمات مرکز ترک اعتیاد اجتماع‌مدار) راه‌اندازی کرده که البته پیشتر مراکزی با نام مراکز جامع درمان اعتیاد وجود داشت، اذعان کرد: در مرکز ترک اعتیاد TC خدمات روان‌پزشکی، خدمات روان‌شناختی، مددکاری و کار درمانی (با هدف ارتقای مهارت‌های اجتماعی در جهت امر درمان) به‌صورت کامل انجام می‌شود.

 

صفاتیان با اشاره به اینکه خوشبختانه در حال حاضر در 60 تا 70 درصد استان‌ها یک تا دو مورد از این مراکز را داریم، خاطرنشان کرد: شرایط ارائه خدمات در این گونه مراکز به‌مراتب بهتر از کمپ‌های خصوصی است زیرا مبلغ دریافتی آن‌ها از معتادان بی‌بضاعت حدود دو تا سه میلیون تومان است که حتی کفاف مواد غذایی مورد نیاز او برای یک ماه را نیز نمی‌دهد بنابراین نمی‌توان انتظار داشت خدمات دیگری نیز از سوی این کمپ‌ها جهت درمان ارائه شود.

 

وی، ادامه داد: البته ‌در مراکز جامع درمان اعتیاد و مراکز تی‌سی یقیناً میزان دریافتی بالاتر است و اغلب افراد برخوردار از این زیرساخت استفاده می‌کنند پس امید می‌رود شرایط به نحوی پیش برود که سایر کمپ‌ها نیز با حمایت متولیان به این سمت‌وسو حرکت کنند.