در چشم‌انداز به‌سرعت در حال تحول قرن بیست‌ویکم، شهرها به‌عنوان مدل‌های نوآوری از نظر اهداف توسعه پایدار ظاهر شده‌اند و بسیار خلاقانه به مقابله با چالش‌های شهری ازجمله تراکم جمعیت، حمل‌ونقل، مسکن و تاب‌آوری می‌پردازند، شهرها همچنین طی یک برنامه جامع آب‌وهوایی به‌عنوان آزمایشگاه‌هایی برای ابتکارات پایدار، نوآوری‌های بین بخشی و استراتژی‌های جامعه‌محور خدمت می‌کنند.

 

پایداری شهری و مقابله با چالش‌های جهانی

زیرساخت‌های پایدار به‌عنوان دفاعی در برابر طیف گسترده‌ای از چالش‌ها، از سیل و امواج گرما گرفته تا منابع آبی در معرض خطر، عمل می‌کند. حتی گسترش بیماری‌هایی همچون همه‌گیری کووید -19 نیز می‌تواند از طریق برنامه‌ریزی شهری پایدار محدود یا حذف شود. پیوستگی سیستم‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی در شهرها و کلان‌شهرها نقش آن‌ها را در پیشبرد جهان به سوی آینده‌ای پایدار برجسته می‌کند. با درک این موضوع که تغییرات تأثیرگذار باید در مقیاس شهری اتفاق بیفتد، تلاش‌ها برای ایجاد تحول در مناطق شهری در تحقق اهداف توسعه پایدار 2030 بسیار مهم است و از آسمان‌خراش‌های سبز شهر میلان و سنگاپور گرفته تا ابتکارات بارسلونا در تشویق حمل‌ونقل عمومی پایدار، سال 2023 شاهد ابتکارات موفقی در زمینه پایداری و تاب‌آوری از سوی شهرهای سراسر جهان بود. در ادامه به معرفی فعالیت‌های نوآورانه‌ای می‌پردازیم که در بعضی از شهرهای برتر جهان در زمینه تاب‌آوری انجام گرفته است.

برقراری تعادل بین نیازهای شهروندان و محیط زیست/ آمستردام، هلند

آمستردام در بحبوحه موج اول قرنطینه‌های ناشی از همه‌گیری کرونا در سال 2020، به معرفی استراتژی خود برای نجات از این بحران با پذیرش مفهوم «اقتصاد دونات» اقدام کرد. این مدل توسط اقتصاددان بریتانیایی «کیت راورث» توسعه داده شده که استدلال می‌کند هدف واقعی اقتصاد نباید برابر با رشد باشد، بلکه هدف این است که با پیدا کردن یک نقطه شیرین، بین نیاز به تأمین نیازهای همه افراد برای داشتن یک زندگی خوب و در عین حال محدود کردن تأثیر انسان بر محیط زیست تعادل برقرار شود.

آمستردام با کمک راورث این مفهوم اقتصادی را در مقیاس یک شهر اجرا کرد و این مدل هم‌اکنون برای اطلاع‌رسانی راهبردها و تحولات در سطح شهر در حمایت از ایده اصلی آن یعنی ارائه کیفیت زندگی خوب برای همه بدون اعمال فشار اضافی روی کره زمین استفاده می‌شود.

پذیرش شهرسازی اجتماعی-اکولوژیکی/ گانوی، آفریقا

گانوی، بزرگ‌ترین دهکده شناور در آفریقا است که در قسمت جنوبی جمهوری بنین در نزدیکی بندر کوتونو قرار دارد و به‌واسطه خانه‌های چوبی رنگارنگی شناخته می‌شود که اطراف جزایر مصنوعی آن قرار گرفته‌اند. قدمت این خانه‌ها به قرن هفدهم بازمی‌گردد. آبزی‌پروری در این شهر در طول زمان توسط سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیکی حفظ شده است و اکنون یک جاذبه گردشگری جهانی برای کشور محسوب می‌شود. امروزه با تلاش برای حفظ بنیان اقتصادی، پرورش آبزی در گانوی به‌طور فزاینده‌ای چالش‌برانگیز شده، علاوه بر این شیوه‌های سنتی ساختمان‌سازی جای خود را به شیوه‌های مدرن داده‌اند و روستا با چالش‌های زیست‌محیطی مداوم مواجه است. با این وجود سبک زندگی منحصربه‌فرد مردم محلی در اطراف آب هنوز هم درس‌های زیادی برای طراحی شهرهای شناور آینده ارائه می‌دهد.

*بازسازی شهرها در مواجهه با بالا آمدن سطح آب دریا/ جاکارتا، اندونزی

پارلمان اندونزی لایحه انتقال پایتخت از شهر جاکارتا به شهری کاملاً جدید را تصویب کرده که در جزیره بورنئو در 1300 کیلومتری پایتخت فعلی ساخته خواهد شد. این تصمیم که برای اولین بار در سال 2019 اعلام شد، در واکنش به چالش‌های بی‌شمار جاکارتا از جمله آلودگی، تراکم جمعیت، ترافیک و البته تهدیدکننده‌ترین آن‌ها یعنی بالا آمدن آب دریا اتخاذ شده. در نتیجه استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی، گسترش شهرنشینی و بالا آمدن سطح آب دریاها، 40 درصد از شهر در حال حاضر پایین‌تر از سطح دریا قرار دارد که زندگی شهری را با تهدید روبه‌رو کرده است، به همین دلیل انتقال مرکز اداری کشور به یک کلان‌شهر سبز جدید به نام نونسانتارا مطرح شد.

*مقابله با طوفان باران‌های شدید/ نیویورک، آمریکا

نیویورک در سپتامبر سال جاری شاهد طوفانی شدید بود در کمتر از 24 ساعت خیابان‌های آن را در بیش از هفت اینچ زیر آب برد و موجب بسته شدن تعدادی از جاده‌ها، زیر آب رفتن ماشین‌ها و گرفتار شدن اتوبوس‌ها شد. این رویداد بار دیگر ناتوانی زیرساخت‌های قدیمی شهر در مدیریت بارندگی‌های سریع و شدید را برجسته کرد.

کارشناسان هشدار می‌دهند که با شدت گرفتن تغییرات آب‌وهوایی چنین رویدادهای شدیدی باز هم بیش از پیش تکرار خواهند شد و در مناطق شهری پرجمعیت مانند شهر نیویورک که خطر سیل به‌دلیل سطوح غیرقابل نفوذ افزایش پیدا می‌کند، خرابی‌های بسیاری به بار خواهد آورد. به همین دلیل مقامات تمرکز خود را بر راهکارهایی جهت مقابله با این چالش قرار داده‌اند.

*کاهش انتشار کربن با محدود کردن ارتفاع ساختمان‌ها/ پاریس، فرانسه

پاریس با هدف کاهش انتشار کربن در شهر، به‌طور رسمی یک قانون قدیمی را به مرحله اجرا گذاشت که طبق آن ارتفاع ساختمان‌های جدید در پایتخت فرانسه به 37 متر یا 12 طبقه محدود می‌شود.

*طراحی مناظر پاسخ‌گو در برابر محیط زیست/ هانگژو، چین

پروژه ساخت یک پارک بازی برای بازی‌های آسیایی هانگژو که در سال 2018 آغاز شد، تحولی سریع در این صنعت محسوب می‌شود. این پروژه با مساحت 116 هکتار شامل یک اکوپارک وسیع و هفت ساختمان است. هر چند هدف اولیه ساخت این پارک، ایجاد مکانی برای بازی‌های 2022 بود، تیم طراحی چشم‌انداز خود را بسیار فراتر از این رویداد گسترش داد و مسیر جدیدی را برای آینده زیست‌محیطی شهر به کمک آن ترسیم کرد. با پیروی از رویکرد «شهر اسفنجی» این پروژه یک زمین تپه‌ای را برای استفاده تفریحی در تمام طول سال ایجاد کرد که به‌عنوان ریه سبز شهر به فعالیت اصلی خود یعنی احیای اکوسیستم محلی ادامه می‌دهد.

*طرح‌های احیای جنگل/ نیواورلئان، آمریکا

نیواورلئان با دمایی که تقریباً 9 درجه فارنهایت بالاتر از مناطق طبیعی اطراف است، بدترین اثر جزیره گرمایی شهری را در این کشور تجربه می‌کند. این شهر همچنین بیش از 200 هزار درخت را در اثر طوفان کاترینا از دست داد و تاج پوشش درختان آن به 18.5 درصد کاهش پیدا کرد. به این ترتیب یک سازمان غیرانتفاعی با ارائه یک طرح قابل دسترسی احیای جنگل به‌منظور دستیابی به تاج پوشش 24 درصدی درختان تا سال 2040 پرداخت، اما مهم‌تر از آن، این طرح به دنبال یکسان‌سازی پوشش تاج درختان است، بنابراین حداقل 10 درصد از کل 72 محله نیواولئان پوشیده از درخت خواهد شد.

*پیشرفت در ساخت‌وسازهای پایدار/ کپنهاگ، دانمارک

کپنهاگ سال گذشته میزبان کنگره جهانی معماران 2023، بزرگ‌ترین گردهمایی در حوزه معماری پایدار، بود که بیش از 6 هزار شرکت‌کننده از 135 کشور را گرد هم آورد. این رویداد به‌عنوان یک انجمن برای محققان و متخصصان برجسته با پیشینه‌ها و سنین مختلف برگزار شد تا روش‌های ایجاد ساختمان‌هایی را بررسی کنند که به تغییرات آب‌وهوایی، تقویت تنوع زیستی و تقویت فراگیری اجتماعی می‌پردازند. با نزدیک شدن به پایان کنگره، از «درس‌های کپنهاگ» به‌عنوان پایدارترین شهر سال رونمایی شد که شامل 10 اصل برای تسهیل پیشرفت سریع و تحول‌آفرین در زمینه ساخت‌وساز پایدار است.