سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : پیامدهای ناگوار زیست‌محیطی که جهان کنونی با آن رو به‌روست ناشی از برخورد غیرمعقول انسان با محیط زیست و استفاده از منافع پایه است به طوری که به جای دوراندیشی و در نظرگیری منافع درازمدت، با هجوم بی‌وقفه و تاراج منابع، عواید کوتاه‌مدت را ترجیح داده و با تداوم این خط مشی، مسیر قهقرایی و زوال آن را برای خویش رقم زده است. از سوی دیگر رشد فزاینده جمعیت مستلزم غذای بیشتر و در نهایت استفاده از کودهای شیمیایی اجتناب‌ناپذیر است.

امروزه در کشور ما در مصرف نهاده‌های شیمیایی، کودها و سموم که یکی از دستاوردهای کشاورزی رایج و نوعی تجدیدنظر در حال جریان است، زیرا مشکلات زیست‌محیطی، کاهش تنوع زیستی، سلامت بوم‌نظام‌ها و کاهش کیفیت و بالأخره اثر سوء آن‌ها بر سلامت انسان غیرقابل انکار است.

با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با عضو هیئت علمی گروه گیاه‌پزشکی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

دکتر محمد خانجانی، با بیان اینکه یکی از معضلات امروز جامعه کشاورزی استفاده بی‌رویه از کود و سم در جایی که نیاز نداریم است گفت: ناآگاهی از پیامدهای ناگوار این کار بر زندگی جامعه مصرف‌کننده و محیط زیست و مقاومت حشرات گیاهخوار، به این امر دامنه زده که بروز مسائل و مشکلات زیست‌محیطی را در پی داشته است.

وی با تأکید بر اینکه یکی از مشکلات استفاده بی‌رویه و کورکورانه از سموم این است که پشتوانه علمی درستی در ورای استفاده از آن وجود ندارد و کشاورز به صرف دیدن حشره روی برگ گیاه بدون مطالعه نسبت به استفاده از سم و کود اقدام می‌کند ابراز کرد: این در حالی است که منطبق با علم گیاه‌شناسی کنترل آفت زمانی تجویز می‌شود که پیش‌آگاهی لازم وجود داشته باشد و در عین حال کنترل آفت اقتصادی باشد یعنی خسارتی که تغذیه آفت از گیاهان مزرعه ایجاد می‌کند به‌قدری باشد که مبارزه با آن ضرورت پیدا کند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه کنترل کورکورانه آفت و به تعبیر بهتر برخورد با طبیعت همانطور که پیشتر عنوان شد پیامدهای بی‌شماری را به‌دنبال خواهد داشت، افزود: همانطور که پیشتر عنوان شد یکی از مهم‌ترین پیامدهای آن آلودگی محیط زیست و از بین رفتن دشمنان طبیعی آفات است.

خانجانی عنوان کرد: یکی دیگر از پیامدهای حاد این اتفاق باقی‌ماندن ماده سمی در محصول کشاوزی است که در پی مصرف توسط جامعه مصرف‌کننده انسانی و حیوانی وارد زنجیره غذایی شده و بیماری‌های حاد و خطرناکی همچون سرطان را در پی خواهد داشت.

وی با بیان اینکه ایجاد مقاومت در آفات گیاه‌خوار از دیگر پیامدهای استفاده بی‌رویه از سم و کود است، خاطرنشان ‌کرد: برهم خوردن تعادل طبیعت از دیگر آسیب‌های وارد‌شده به محیط زیست است زیرا ما با هدف کنترل، آفت سم و کود را وارد مزارع می‌کنیم اما به‌صورت همزمان با این کار دشمنان طبیعی آفات موجود در خاک نیز از بین می‌رود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه درواقع ما رقبای طبیعی آفات را در تنگنا قرار می‌دهیم، اذعان کرد: این مسئله عرصه را برای رشد و نمو آفات گیاه‌خوار بازتر می‌کند.

خانجانی با اشاره به اینکه طغیان آفات درجه یک در مزرعه از دیگر مشکلاتی است که به‌وجود می‌آید، افزود: این امر در نهایت باعث می‌شود کشاورز بار دیگر نسبت به افزایش استفاده از سم و کود اقدام کند.

وی تأکید کرد: بخشی از این باقی مانده سموم نیز وارد آب و خاک شده و آلایندگی را در محیط زیست ایجاد می‌کند.

وی با بیان اینکه برخی سموم وارد آب و خاک شده و حتی در پی چرخه آب به مناطق دوردست در جهان که در آن‌ها استفاده سموم را کمتر شاهد هستیم انتقال می‌یابد، اذعان کرد: تحقیقات نشان داده در پی چرخه محیط زیستی امروز سموم و کود دفع آفات در محیط زیست قطب شمال نیز یافت شده حال آنکه در این گونه مناطق کمتر استفاده از سموم را شاهد هستیم.

این گیاه‌شناس با تأکید بر اینکه لازم است بالاترین حد حساسیت را نسبت به مصرف سموم داشته باشیم، خاطرنشان کرد: درواقع باید در جایی آن‌ها را استفاده کرد که ما پیشتر پایش لازم را در آنجا انجام داده باشیم.

خانجانی افزود: زمانی یک حشره آفت محسوب می‌شود که جمیعت قابل توجهی داشته و مبازره با سموم و کود به لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر باشد در غیر این صورت نه‌تنها آن حشره گیاه‌خوار مضر نیست بلکه مفید نیز تلقی می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه علم به ما ثابت کرده که تمام سطح برگی که یک گیاه تولید کرده به درد فتوسنتز نمی‌خورد بنابراین اینکه یک حشره گیاه‌خوار نسبت به خوردن چند برگ یک گیاه اقدام کند آسیبی به گیاه وارد نمی‌شود ادامه داد: از طرفی بازهم تحقیقات ثابت کرده همه گل‌های یک درخت قابلیت تبدیل شدن به میوه را ندارند و تنها اگر 25 درصد از گل‌های یک درخت هم به میوه تبدیل شوند به لحاظ استانداردها در اندازه و وزن بازهم از کیفیت مطلوب برخوردار نخواهند شد پس نباید با استفاده از سموم و کود نسبت به نگهداشت گل یک درخت و یا گیاه برای رسیدن به میوه بیشتر اقدام کرد.

این محقق حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه وارد شدن سم و کود در خاک مسمویمت خاک را به‌دنبال داشته و حیات و زندگی بیولوژیکی خاک را با مخاطره همراه می‌کند، تصریح کرد: آنچه مسلم است اینکه خاک یک محیط زنده به‌شمار می‌رود؛ بنابراین وقتی سم و کود به‌صورت بیش از حد وارد این محیط زنده می‌شود منجر به مسمومیت شده و در پی آن عواملی که در ساختار خاک دست به دست هم داده تا حیات خاک تضمین شود را از بین می‌برد.

خانجانی با بیان اینکه نتایج مطالعات گسترده بیانگر آن است که در نقاطی که از سم بیش از حد استفاده کرده‌ایم میکروارگانسیم‌های خاک به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، اظهار کرد: این امر خود در ناکامی در تولید مطلوب و ایده‌آل مؤثر است.

وی با بیان اینکه یکی از دغدغه‌های ما این است که برخی کودها همچون کود ازت و نیترات‌ها قابلیت شسته شدن داشته و به اعماق خاک نفوذ کرده و همراه با چرخه آب جابه‌جا می‌شوند، افزود: لازم به ذکر است که آب آلوده به نیترات یکی از عوامل ایجادکننده سرطان در انسان است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه‌ بوعلی سینا همدان با تأکید بر اینکه در حال حاضر بیشتر خاک‌های ما در پی استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی غالباً مسموم بوده و حتی برای تولید گیاه نیز این مسمومیت مخاطره‌آمیز است، اذعان کرد: بیشتر بودن یک عنصر در خاک منجر به آن می‌شود که گیاه نتواند سایر عناصر مورد نیاز خود را جذب کند.

خانجانی در پاسخ به این سؤال که آیا در خصوص آسیب‌های واردشده به خاک در اراضی کشاورزی استان همدان تحقیق و مطالعه جامعی انجام شده؟ گفت: متأسفانه ما با فهرست بلندبالایی از سموم استفاده‌شده در مزارع مواجهیم که رصد را با دشواری همراه می‌کند، به گونه‌ای که نیازمند یک مطالعه بسیار گسترده و متعدد هستیم تا در مرحله نخست تنها به این مسئله پاسخ دهیم که در مزارع کشاورزی استان از چه سمی استفاده شده تا بتوان نسبت به رصد، پایش، میزان مصرف و ضرورت استفاده از آن‌ها و آسیب واردشده بپردازیم.

وی در واکنش به اینکه رویکرد جهاد کشاورزی را در زمینه کنترل آفات و آموزش کشاورزان چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: من به‌عنوان یک محقق و عضو هیئت علمی دانشگاه که به‌صورت عملی در حوزه کشاورزی نیز دستی بر آتش دارم معتقدم ما در حوزه کنترل آفات رویکرد علمی نداریم، در واقع اگر امروز در جایی شاهد استفاده بیش از حد از سم و کود هستیم بیانگر آن است که دانش به‌صورت واقعی به مزرعه ما نرسیده است.

وی، گفت: درواقع وقتی می‌توان بر مسائل عنوان‌شده فائق آمد که تولید ما بر مبنای علم و دانش روز باشد که ره‌آورد آن چیزی جز تولید پایدار نخواهد بود.