سرعت پیشرفت فناوری به‌اندازه‌ای زیاد شده که وقتی از 10 یا 15 سال پیش سخن می‌گوییم، گویی زمان دور و درازی گذشته است؛ زمانی که نخستین گوشی‌های همراه وارد ایران شدند و بعدها با ارائه خدمات شرکت‌های ارتباطی بین همه فراگیر شدند. دور به‌نظر می‌رسد آن روزگاری که راه ارتباطی ما تماس، پیامک و بلوتوث بود. امروز گوشی‌های هوشمند چنان در زندگی ما جا باز کرده‌اند که زندگی بدون این فناوری را نمی‌توانیم تاب بیاوریم.

طبق نظر بعضی کارشناسان در کشور ما و در سایر کشورها، گوشی هوشمند بیش از همه زندگی زنان را تحت تأثیر قرار داده و سبک زندگی آن‌ها را تغییر داده است. زنانی که قبلاً کمتر وارد اجتماع می‌شدند، امروزه حتی بدون بیرون آمدن از خانه می‌توانند توانایی‌های خود را ثابت و حتی کسب درآمد کنند. آن‌ها با استفاده از برنامه‌های مختلف فرزندپروری می‌کنند، رژیم غذایی دریافت می‌کنند، مشاوره پزشکی می‌گیرند، برای عزیزانشان هدیه و کیک تولد سفارش می‌دهند و روز به روز هم به این مزایا اضافه می‌شود، با این حال بد نیست نگاهی به این سیر صعودی بیندازیم، در مورد آن صحبت کنیم و مقایسه‌ای داشته باشیم میان استفاده زنان از این ابزار مدرن فضای مجازی و گوشی‌های هوشمند.

*گوشی هوشمند بر کدام بخش جامعه بیشتر اثرگذار بوده است؟

در سال 1392 با ورود گوشی‌های هوشمند تعداد کاربران این گوشی‌ها در ایران حدود 2 میلیون نفر بود که این رقم سال 1393 با افزایش شدیدی روبه‌رو شد و به 20 میلیون نفر رسید، این رشد چندبرابری تنها به‌خاطر رونق گرفتن زیرساخت‌های گوشی‌های هوشمند و امکانات آن‌ها بود.

سال 1394 تعداد کاربران گوشی هوشمند باز هم دو برابر سال قبل شد و به حدود 40 میلیون رسید، به این ترتیب در آن زمان آمارها حکایت از این داشت که نصف جمعیت کشور دارای گوشی هوشمند بودند؛ اما این رقم باز هم ثابت نماند و سال 1395 به بیش از 50 میلیون کاربر رسید.

طبق آماری که سال 1397 منتشر شد، تعداد کاربران گوشی هوشمند در کشور به 53 میلیون نفر رسید و آخرین آمار ارائه‌شده از تعداد کاربران ایرانی متعلق به خردادماه سال گذشته است که کل کاربران گوشی هوشمند در ایران را 96 درصد جمعیت کشور اعلام کرد.

اما در جهان امروز که مرزهای فرهنگی و سیاسی با وجود اینترنت و شبکه‌های اجتماعی معنای خود را از دست می‌دهند و تصور گذران اوقات بدون این تکنولوژی‌ها برای اکثر افراد غیرممکن شده است، این سؤال پیش می‌آید؛ کدام بخش از جامعه انسانی بیشتر در دام این افسون گرفتار شده است؟

با استناد به چند تحقیق که در سال‌های اخیر انجام شده، معلوم شد در ابتدا زنان استفاده بسیار کمی از اینترنت داشتند؛ اما خیلی زود این شکاف جنسیتی پر شد و زنان از مردان پیشی گرفتند.

همچنین طبق نتایج مشابه این تحقیقات در Datareportal مشخص شد الگوهای استفاده مردان و زنان از اینترنت متفاوت است؛ به این صورت که به‌طور کلی مردان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بیشتر برای تفریح و سرگرمی و برقراری ارتباط با افراد جدید استفاده می‌کنند، اما زنان آن را برای حفظ و تقویت روابط با دوستان و خانواده و موارد آموزشی و تحقیقی به‌کار می‌گیرند. اگرچه طبق آخرین تحقیقات، این الگوها در حال تغییر هستند به‌ویژه با طراحی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌نوعی که با پلت‌فرم‌های تصویرمحور بیشتر مخاطبان زن را جذب می‌کنند که آثار منفی و مثبت آن در چشم‌انداز آینده قابل تأمل بیشتری است.

با حضور زنان در فضای مجازی به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، توجه پژوهشگران رسانه و همچنین تاجران فضای مجازی به این امر معطوف شده است و تحقیقات مختلفی صورت می‌گیرد تا تفاوت‌های استفاده کاربران خانم و آقا از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مشخص شوند و مهم‌تر از همه، از این نتایج در جهت تجارت موفق‌تر در عرصه تبلیغات و مشاغل مجازی استفاده شود؛ چراکه زنان همیشه بازار هدف جذاب و پرفایده‌ای برای تاجران و بازاریاب‌ها هستند.

بر اساس آخرین نتایج طرح آمارگیری برخورداری خانواده‌ها و استفاده آن‌ها از تلفن همراه، بیشتر از 95 درصد جمعیت کل کشور از تلفن همراه استفاده می‌کنند که سهم شهری‌ها 76 درصد و روستایی‌ها 24 درصد است.

طبق این گزارش بیشتر از 58 میلیون نفر در کل کشور از تلفن همراه استفاده می‌کنند که 59 درصد مرد و 41 درصد زن هستند. بیشترین خانواده‌هایی که از تلفن همراه استفاده می‌کنند ساکن استان خوزستان هستند و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر به‌ترتیب در رده دوم و سوم قرار دارند. بیشتر از 85 درصد از جمعیت استان سمنان، 84 درصد از استان تهران و 84 درصد از استان کرمان جزو کاربران فردی استفاده از تلفن همراه هستند.

**دلیل گشت‌وگذار زنان در شبکه‌های اجتماعی چیست؟

درباره شبکه‌های اجتماعی نیز می‌توان به این نکته اشاره کرد که این روزها بخش قابل‌توجهی از زندگی روزمره افراد را تشکیل می‌دهند، و این شبکه‌ها از سوی خیل عظیمی از کاربران مورد توجه و استقبال قرار گرفته‌اند به‌گونه‌ای که طبق نظرسنجی‌های اخیر، تصور زندگی بدون گشت‌وگذار در پلت‌فرم شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی تقریباً غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

در این شرایط تازه‌ترین تحقیقات و بررسی‌های کارشناسان در مؤسسه Pew Research Centre نشان می‌دهد با وجود اینکه استفاده زنان از شبکه‌های اجتماعی و گشت‌وگذار در فضای مجازی کمی بیشتر از مردان است، نکته جالب توجه اینجاست که به‌جای ساعات و میزان مصرف هدف استفاده آن‌ها از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی متفاوت است، به این معنا که زنان از پلت‌فرم‌های شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان بیشتر برای برقراری تماس و ارتباط با دوستان، آشنایان و اعضای خانواده خود استفاده می‌کنند، این در حالی است که مردان بیشتر برای آگاهی یافتن از اخبار و اتفاقات مختلف در سراسر جهان به وبگردی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی مشغول می‌شوند.

طبق نتایج و یافته‌های تحقیقات صورت‌گرفته، زنان به‌میزان 76 درصد از شبکه‌های اجتماعی و مردان مقداری کمتر به‌میزان 72 درصد از پلت‌فرم‌های مختلف اینترنتی استفاده می‌کنند. این نتایج، تقریباً یافته‌های قبلی مبنی بر استفاده بیشتر زنان از فضای مجازی در مقایسه با مردان را تأیید می‌کند.

در این گزارش که در وب‌سایت Brandwatch منتشر شده همچنین ذکر شده که مردان بیشتر استفاده‌های تجاری از شبکه‌های اجتماعی و محیط اینترنت دارند و نسبت به زنان، تمایل بسیار بیشتری برای جمع‌آوری اطلاعات و افزایش اثرگذاری خود بر افراد پیرامون به‌ویژه در زندگی کاری و حرفه‌ای دارند؛ در حالی که زنان تمایل بیشتری برای به اشتراک گذاشتن زندگی خصوصی خود با دیگران و صحبت کردن درباره تجربیات شخصی و احساسی خویش دارند.

*فضای مجازی و تغییر سبک زندگی زنان

گسترش نفوذ اینترنت و ابزارهای دیجیتال در سال‌های اخیر سبک زندگی مردم کشور ما را تغییر داده است؛ به‌طوری که تا چند سال پیش همراه داشتن گوشی برای یک دانش‌آموز امری غیرقانونی بود و اکنون چنین تجهیزاتی نه‌تنها غیرقانونی نیستند، بلکه به یکی از ضروری‌ترین ابزارهای آموزشی سال جاری تبدیل شده‌اند.

حالا دیگر نقش تلفن همراه، تبلت و لپ‌تاپ در زندگی روزمره افراد جامعه غیر قابل انکار است و استفاده از چنین تجهیزاتی فرهنگ غالب جامعه شده است، اهمیت و اثرگذاری این موضوع به‌اندازه‌ای است که نمی‌توان در اتخاذ تصمیمات کلان، آن را نادیده گرفت.

در همین راستا در پژوهش موج سوم پیمایش سنجش وضعیت مصرف کالاهای فرهنگی در ایران انجام شد که وضعیت استفاده مردم ایران از رایانه، اینترنت و تلفن همراه را مورد بررسی قرار داد. مطالعه این گزارش آماری و توجه به سبک زندگی مردم در استفاده از فضای مجازی می‌تواند به سیاست‌گذاران و مدیران در کسب شناخت دقیق‌تر از مخاطبان و روند تغییر ذائقه آن‌ها کمک کند.