ارائه موضوعات متنوع و راهکارهای متفاوت از طریق مشارکت فعال افراد می‌تواند نتایج برنامه‌ریزی شهری را ارتقا دهد. مشارکت اجتماعی که به عنوان مشارکت مدنی یا عمومی نیز شناخته می‌شود، یک اصطلاح فراگیر برای فرایندهای مشارکتی مختلف است که در آن مردم در برنامه‌ریزی شهری و توسعه شهر درگیر می‌شوند. اصول برنامه‌های شهری با مشارکت عمومی عبارت از چشم‌انداز و ارزش‌های مشترک، تقابل و احترام، شفافیت و ارتباطات، تصمیم‌گیری مشترک و تعهد است.

مشارکت اجتماعی در برنامه‌ریزی شهری

مشارکت دادن اعضای جامعه در برنامه‌های شهری در سه سطح آگاهی، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری انجام می‌شود. در فرایند مشارکت آموزشی، مردم از تغییرات، رویه‌ها و تصمیمات آینده مربوط به برنامه‌ریزی شهری در منطقه خود آگاه می‌شوند. در مشارکت مقدماتی مردم با ایده‌ها و بازخوردهای خود به پروژه‌های توسعه در حال انجام کمک می‌کنند. در این شکل از مشارکت جامعه، مردم تصمیم‌گیرنده نیستند، اما می‌توانند در فرایند برنامه‌ریزی مشارکت کنند. در نهایت، سهیم‌سازی در تصمیم‌گیری مدلی از مشارکت است که به جامعه قدرت تصمیم‌گیری در مورد شهر، آینده آن و استفاده از منابع را می‌دهد. بودجه‌بندی مشارکتی یکی از نمونه‌های نقش‌آفرینی اجتماعی در تصمیم‌گیری است که طی آن شهروندان با ارائه پیشنهادات خود در برنامه مشارکت می‌کنند و با شرکت در رأی‌گیری تصمیم می‌گیرند که کدام یک از راه‌حل‌های واجد شرایط باید اجرا شود. در حالی که تفاوت‌هایی بین انواع مشارکت‌های اجتماعی وجود دارد، هدف اصلی همه آنها دستیابی به حضور عادلانه و تأثیرگذار ساکنان و ذی‌نفعان در آینده شهرهایشان است و ترکیبی متعادل از هر سه شکل بهترین نتایج را به ارمغان می‌آورد.

آینده برنامه‌ریزی شهری مشارکتی

یک شهر کاملاً هوشمند ایده‌آل ابزاری را ارائه می‌کند که فراتر از استفاده پیشرفته از فناوری برای بهبود زندگی شهروندان است؛ ظرفیتی که شهروندان را قادر می‌سازد تا نه‌تنها در امور عمومی، بلکه در ساختار شهر خود مشارکت داشته باشند. نتیجه این ابزار دموکراتیک، امکان مشارکت شهروندان در فرایند برنامه‌ریزی شهری است که به طور سنتی شهروندان را شامل نمی‌شد. انجمن‌های محلی و گروه‌های مرتبط در چند سال گذشته برای شنیده‌شدن صدای مردم مبارزه کرده‌اند تا قانون روش‌هایی را برای مشارکت مردم در طراحی شهری همچون شوراهای اجتماعی در شهرها تعیین کند، البته مقامات محلی حرف آخر را در این زمینه می‌زنند.

برنامه مشارکتی توسعه خیابان‌ها در یوتا

سالت‌لیک‌سیتی مرکز ایالت یوتا در ایالات متحده آمریکا، با جمعیت حدود 200 هزار نفر در مرکز تاریخی خود به‌دنبال ایجاد اقدامی در زمینه برنامه‌ریزی شهری هوشمند است. این تلاش با ایجاد انقلابی در تعریف عملکرد خیابان‌ها در این منطقه آغاز شده است. پیش از این، در شهرهای ایالات متحده همانند بسیاری از شهرهای بزرگ جهان سه نوع جاده شامل جاده شریانی، جاده‌ای با عملکرد میانی و جاده محلی وجود داشت و ابتکار یوتا با هدف ربودن نقش اصلی از خودروها و مبتنی بر تسهیل جریان ترافیک در شهر انجام شد. شهروندان از طریق یک نظرسنجی در پروژه برنامه‌ریزی هوشمند شهر مشارکت کردند که بر اساس عملکردهای مختلف شهری، نزدیک به 15 نوع جاده را تعریف می‌کرد. این پروژه علاوه بر تعامل با شهروندان، دریچه‌هایی را به طرح‌های برنامه‌ریزی شهری سفارشی باز می‌کرد.

نوع‌شناسی‌های و تعاریف جدید کاربری این پروژه در بیش از هشت هزار و 400 جاده در مرکز شهر اعمال و در یک دستورالعمل مشارکتی با مدل‌های واقعی گنجانده شد. برای ایجاد این موارد، پنج عامل در رابطه با فضاهای کاربری عمومی در نظر گرفته شد که شامل تحرک شخصی مانند عابران پیاده و دوچرخه، تحرک وسایل نقلیه، سبزسازی محیط و حداقل الزامات پایداری و فضاهای سبز، فعالیت‌های اجتماعی و استفاده از پیاده‌روها بود. پس از آن، شهروندان این 15 نوع خیابان و به طور کلی راهنما را بررسی و ارزیابی کردند. این پروژه امکان بازخورد بیشتر را از طریق بستر وب فعال ارائه می‌دهد و به منظور دسترسی بیشتر نقشه‌ای را منتشر می‌کند که نوع خیابان‌ها را با توجه به کد رنگی متمایز می‌کند، همچنین این امکان وجود دارد که شهروندان نظرات خود را به هر خیابان اضافه کنند. به این ترتیب، برنامه‌ریزان شهری قبل از شروع به کار ماشین‌آلات ساختمانی، بینش ارزشمندی در مورد کاربری مورد انتظار برای هر جاده به دست می‌آورند. در مرحله آخر، مسئولان پیش‌نویس نهایی راهنما را تهیه می‌کنند که استانداردهای آن توسط برنامه‌ریزان شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برنامه‌ریزی شهری فراگیرتر در یوتا

مشارکت شهروندان در مسائل برنامه‌ریزی شهری می‌تواند با در نظر گرفتن گروه‌های بزرگ و همچنین اقلیت‌ها به سمت توسعه خیابان‌ها و بلوک‌های در دسترس‌تر، قدرت بخشیدن به ذی‌نفعان در همه سطوح و کاهش وابستگی به آمارهای ساده ماشینی سوق یابد که ممکن است تصویر کامل نتایج را بدون نظر واقعی شهروندان مخدوش کند. اقدامات پروژه مشارکتی شهر سالت‌لیک‌سیتی را می‌توان با پروژه‌های نوآورانه‌ای مانند Block by block تکمیل کرد که به شهروندان اجازه می‌دهد با استفاده از بازی ویدئویی Minecraft یک دوقلوی دیجیتالی اولیه برای شهر ایجاد کنند. هرچند نیازهای اساسی هر شهر به‌دلیل جوامع، اقتصاد و شرایط قدیمی می‌تواند به‌شدت متفاوت باشد اما در مجموع، متداول‌ترین واکنش ساکنان سالت‌لیک‌سیتی تمایل به تقاضای فضای عمومی بیشتر برای مردم و کمتر برای وسایل نقلیه است.

جنبش بازرس شهری در اسپانیا

مسئولان بخش خودمختار گالیسیای اسپانیا، با راه‌اندازی جنبش «من یک بازرس شهری هستم» مفاهیم شهری را در برنامه‌های آموزشی قرار دادند تا علاقه و توجه به محیط زندگی را در قشر نوجوان بیدار کنند. این جنبش به منظور افزایش آگاهی دانش‌آموزان مدارس و تقویت قدردانی آن‌ها از محیط شهری محل سکونتشان سازمان‌دهی شد. در مرحله اول ده‌ها دانش‌آموز از یک مدرسه متوسطه در شهر پونته‌کالدلاس در این فعالیت شرکت کردند تا توسط بازرسان آژانس حفاظت از قانون شهری (APLU) آموزش کافی را برای آشنایی با اهمیت میراث شهری دریافت کنند. دانش‌آموزان شرکت‌کننده در این جنبش به شیوه‌ای نوآورانه و سرگرم‌کننده با مفاهیم چشم‌انداز محیط زندگی شامل میراث طبیعی و تاریخی، زیرساخت‌ها، محیط زیست، تغییرات آب‌وهوا، ردپای اکولوژیکی و ساخت‌وسازها آشنا شدند و مهارت لازم برای تجزیه‌وتحلیل عناصر تشکیل‌دهنده آن‌ها را کسب کردند. هدف این طرح آشنایی جوانان با میزان اهمیت توجه به مسائل مربوط به شهرشان بود تا پیوندی اساسی بین جوامع کنونی و آینده‌ای پایدار و مسئولانه از شهر ایجاد کند.

تبدیل منطقه صنعتی متروک به فضای سبز در سوئد

دولت سوئد یک منطقه صنعتی در گوتنبرگ را که طی بیش از 10 سال گذشته متروکه بود با نظرخواهی از مردم به یک واحه سبز تبدیل کرد. برای سبزسازی این منطقه از درختانی استفاده شده است که احتمال قطع شدنشان در محل ساخت‌سازهای جدید وجود داشت و به این ترتیب جابه‌جایی این درختان که بعضی عمر 50 ساله داشتند، علاوه بر احیای آن‌ها موجب کاهش هزینه‌ها شده است. مسئولان شهر اعلام کردند که این تغییر کاربری عظیم تنها با همکاری و مشارکت ساکنان در تمام مراحل پروژه ممکن شده است. گوتنبرگ علاوه بر کاشت درخت و گسترش فضای سبز در این منطقه، یک حمام عمومی با استخرهای نمکی و شیرین ساخته است که خواص درمانی دارند. این سبزسازی پاسخ دولت به درخواست و نظردهی ساکنان برای سرسبزی بیشتر در مرکز شهر بود که از طریق گفت‌وگو با ساکنان برنامه‌ریزی شده و به‌صورت رایگان در دسترس بازدیدکنندگان قرار گرفته است.