یکی از مشکلاتی که در حال حاضر گریبانگیر جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس از جمله بلوط شده آفات و بیماری بوده که آنها را با خطر جدی مواجه کرده است.

آفت‌های جوانه‌خوار، برگ‌خوار، بذرخوار و بیماری زغالی از جمله بیماری‌هایی است که زاگرس و بلوط‌های آن را با خطر مواجه کرده است.

همچنین در چند سال اخیر به هم خوردن اکوسیستم، دستکاری طبیعت، تغییر اقلیم و از بین رفتن دشمنان طبیعی آفت، باعث طغیان آفت جوانه خوار موجب شده درختان بلوط زاگرس در معرض نابودی قرار گیرند.

در این خصوص دکتر اسدالله حسینی چگنی عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان می‌گوید: جنگل‌های بلوط زاگرس بیش از هر زمان شکننده و در معرض خطر زوال و نابودی قرار دارند.

وی ادامه داد: تنش برگ‌خواری توسط آفات برگخوار هر سال اغلب در ابتدای فصل رویشی به صورت جدی آنها را تهدید می‌کند.

تشکیل ستاد راهبردی و هماهنگی مدیریت آفات و بیماری‌های جنگل‌های زاگرس

حسینی چگنی اضافه کرد: عملیات کنترل آفات بدون برنامه راهبردی جامع برای همه استان‌های درگیر به صورت جزیره‌ای دنبال می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان صحبت‌هایش را این چنین ادامه می‌دهد که مسائل و مشکلات کنترل آفات نیازمند پیگیری متولیان اجرایی و تحقیقات محققان دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی است.

این استاد دانشگاه افزود: کلان نگاه ویژه به موضوع آفات برگ‌خوار بلوط و پدیده سالانه برگخواری، تمرکز موضوع را از صرف آفت زدگی خارج و آن را در زمره بحران‌های کشوری قرار می‌دهد.

این محقق یادآور شد: مبارزه با آفات برگخوار بلوط نیازمند یک نگاه جامع‌نگر، عزم ملی، فرابخشی و فرااستانی در محدوده جنگل‌های زاگرس بوده و پیشنهاد مشخص تشکیل ستاد راهبردی و هماهنگی مدیریت آفات و بیماری‌های جنگل‌های زاگرس در بین استان‌های زاگرس نشین است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان اظهار کرد: در سال جاری به دلیل رطوبت و تغییرات دمایی شرایط مساعد برای طغیان برگ‌خواران بلوط به ویژه برگ‌خوار سبز بلوط فراهم شد به طوری که حتی بارش‌های متناوب و زیاد نتوانست اثر سوء مورد انتظار روی آفات داشته باشد و در جهت کاهش آنها عمل کند.

وی بیان کرد: امسال علاوه بر کانون‌های طغیان همیشگی برخی کانون‌ها به صورت نوظهور ایجاد شدند و در مجموع ۱۷ کانون طغیان آفات شناسایی شد.

اهمیت زاگرس و حوزه رویشی آن تا جائیست که عباسعلی نوبخت رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز با اشاره به کارکردهای پوشش گیاهی به‌ویژه جنگل‌های زاگرس اظهارکرد: منطقه زاگرس با داشتن هفت رودخانه از ۹ رودخانه بزرگ ایران تامین کننده ۴۰ درصد آب کشور است که سالیان بالغ بر ۶ میلیارد مترمکعب می‌شود.

رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ضمن برشمردن اهم ظرفیت‌های پوشش گیاهی، با اشاره به وجود بیش از ۸۰۰۰ گیاهی در ایران، این تنوع ژنتیکی را معادل تعداد کل گونه‌های قاره اروپا دانست که یک بانک ژنتیکی خارق‌العاده را در پهنه کشور تشکیل می‌دهند.

استفاده از سموم و آفات کش‌ها، باعث از بین رفتن شکارگرهای طبیعی می‌شود

وی درباره مشکل اصلی جنگل‌های زاگرس گفت: از ۶ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرسی زیراشکوب حدود ۲ میلیون هکتار آن تحت بهره‌برداری های کشاورزی و باغداریست.

این مسئول اظهار کرد: این فعالیت‌ها و در پی استفاده از سموم و آفات کش‌ها، شکارگرهای طبیعی از بین می‌روند و این امر باعث طغیان آفات مثل برگ‌خوار و جوانه خوار بلوط می‌شود که خسارت عمده‌ای به این جنگل‌ها می‌زند.

آفات جوانه خوار و برگ خوار بلوط به دلیل تغییر آب و هوا، اقلیم، خشکسالی و کاهش بارندگی طی سالیان گذشته در مناطق زاگرس و لرستان نمود زیادی پیدا کرده که این موضوع را بهروز دریکوند، معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تایید و به تشریح اقدامات انجام شده توسط آن اداره درباره مبارزه با آفات برگ‌خوار بلوط در استان لرستان پرداخت.

۴۰ هزار هکتار از اراضی جنگلی لرستان مبتلا به پروانه برگ‌خوار بلوط هستند

وی گفت: ۴۰ هزار هکتار از اراضی جنگلی لرستان مبتلا به پروانه برگ‌خوار بلوط هستند و اداره کل منابع طبیعی استان هر ساله با توجه به امکاناتی که در اختیار دارد، در فصل زمستان با استفاده از آفت‌کش بی تی اقدامات موثری جهت مبارزه با این آفات انجام می‌دهد.

این مسئول اظهار کرد: بر اساس آمار موجود، در مناطقی که مبارزه با آفت‌کش بیولوژیک انجام شده است، شاهد کاهش حضور آفات برگ‌خوار هستیم.

دریکوند از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی جهت همکاری با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری دعوت به همکاری کرد و یادآور شد: اداره منابع طبیعی از هرگونه طرح و پروژه تحقیقاتی درخصوص روش‌های مبارزه با آفات جنگل‌های زاگرس، استقبال و حمایت خواهد کرد.

وی از راه‌اندازی سامانه پایش جنگل‌های زاگرس در اداره کل منابع طبیعی لرستان خبر داد و از این امر به‌عنوان گام مهمی برای بررسی پیوسته و مداوم وضعیت جنگل‌های استان یاد کرد.

برای حل مشکلات جنگل‌های زاگرس باید از روش‌های طبیعی بهره برد

علی سالاروند مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز در این باره گفت: جنگل‌های بلوط زاگرس وضعیت خوبی ندارند و سمومی که استفاده می‌شود، راهکار موثر نیست.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: نمی‌توانیم هیچ گونه‌ای را از طبیعت حذف کنیم، مثلاً اگر گونه پلنگ از طبیعت حذف شود، گراز طغیان می‌کند.

سالاروند با بیان اینکه تغییرات اقلیمی ناشی از مدیریت ضعیف ماست، ادامه داد: جنگل‌های بلوط زاگرس وضعیت و حال خوبی ندارند و سمومی که استفاده می‌شوند، شاید راهکار اصلی نباشد، باید از شکارگرهای طبیعی و حشرات استفاده کرد چون روش مکانیکی و سمپاشی جواب نمی‌دهد.

وی با اشاره به اینکه تعادل در طبیعت به‌هم خورده، شکارگر طبیعی از بین رفته، آفات طغیان کرده است و برای حل مشکلات جنگل‌های زاگرس باید از روش‌های طبیعی بهره برد، افزود: با رویکرد علمی - دانشگاهی و با مشارکت مردم می‌توان به حکمرانی پایدار مبتنی بر توسعه پایدار دست یافت‌.

بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند حشرات جزو مهمی از بوم سازگان‌های جنگلی بوده و در صورتی که مداخلات انسانی در جنگل‌ها به حداقل برسد این بوم سازگان‌های جنگلی قادر به تحمل و سازگاری با عوامل نامساعد محیطی هستند که در این رابطه مجید توکلی، استادیار حشره شناسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان بر آن صحه می‌گذارد و می‌گوید: عوامل کنترل کننده طبیعی موجود در جنگل حشرات برگ‌خوار را مهار می‌کند.

وی به ایسنا گفت: طغیان و خسارت زایی آفات برگ‌خوار بلوط همزمان با فصل رویشی درختان جنگلی در سال ۱۴۰۳ در بعضی از مناطق  جنگلی استان به طور وسیعی گسترش یافته و متاسفانه شدت و حجم خسارت زایی آنها نسبت به سال‌های گذشته بسیار بیشتر شده است.

حشرات برگ‌خوار بلوط بخشی جدایی ناپذیر اکوسیستم‌های جنگلی هستند

توکلی اظهار کرد: البته حشرات برگ‌خوار بلوط بخشی جدایی ناپذیر از اکوسیستم‌های جنگلی ما را تشکیل می‌دهند که معمولاً  هر ساله در ابتدای فصل رویشی همزمان با رویش درختان جنگلی بصورت محدود و اندک شاهد حضور آنها بوده ایم و در حجم بسیار محدودی  ممکن است خسارتی را به درختان تحمیل کنند ولی عوامل کنترل کننده طبیعی موجود در جنگل آنها را مهار  کرده و تعادل زیستی که قانون جنگل است بر این عرصه‌های طبیعی حاکم می‌شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اما آنچه امسال شاهد آن هستیم خساراتی بسیار فراتر و با شدت بسیار زیادتر از نوع برگ‌خواری شدید و یا طغیان است به طوری که در اغلب مناطق درختان آلوده ۱۰۰ درصد برگ‌های خود را از دست داده و درختان جنگلی عاری از برگ چهره کاملاً زمستانی به خود گرفته‌اند.

وی افزود: اینگونه اتفاقات نشان‌دهنده‌ی بهم خوردن نظم و تعادل زیستی در جنگل است و عامل اصلی آن دخالت‌های بی رویه ما انسان‌ها بطور مستقیم و غیر مستقیم در محیط‌های طببعی است.

این استادیار حشره‌شناسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان صحبت‌هایش را ادامه داد و می‌گوید: اغلب برگ خواران بلوط تک نسلی بوده و  مرحله لاروی و خسارت‌زایی آنها تا اواسط خردادماه به پایان می‌رسد و درختان آسیب دیده مجددا تجدید حیات کرده و تولید برگ می‌کنند.

این محقق اضافه کرد: اما طی این مرحله برگخواری انجام شده در اثر تنش تحمیل شده به درختان، شرایط برای ایجاد آسیب‌های جدی و جبران ناپذیری روی درختان مورد تهاجم، مانند نفوذ و یا تهاجم آفات و عوامل بیمارگر فرصت طلب کشنده درختان مهیا می‌شود، که پیامدهای آنها  اغلب به خشکیدگی و زوال درختان ختم می‌شود.

طغیان انفجاری برگخواران زنگ خطر فروپاشی حوزه رویشی زاگرس است

توکلی تصریح کرد: البته بیشترین توجه ما باید روی آفات چند نسلی مانند پروانه برگ‌خوار سفید بلوط متمرکز شود که شروع برگخواری آنها از اردیبهشت ماه شروع و تا آبان ماه همان سال ادامه دارد.

وی گفت: متاسفانه دو کانون طغیان از این آفت در مناطق جنگلی استان وجود داشته و باید برنامه‌های مدیریتی برای مهار آن داشته باشیم. ما اگر می‌توانستیم شرایط قرق به مفهوم واقعی را در کانون‌های بحرانی آفات برگ‌خوار استان مهیا کنیم جنگل همین عوامل مهاجم را سرکوب می‌کرد و خیلی سریع تعادل زیستی برقرار می‌شد.

این استادیار حشره شناسی تصریح کرد: ما چه بلایی سر این جنگل‌ها آوردیم که دیگر توان و یا رمقی برای دفاع از خود ندارند، ما طی چند دهه اخیر به جنگل‌های آسیب دیده و تخریب شده‌ی زاگرس به عنوان یک منبع درآمد و یا وسیله معیشیت نگاه کرده‌ایم که بخشی از آن ناشی فقر و فشار اقتصادی است و بخشی دیگر ناشی از حرص و ولع و زیاده‌خواهی و بخشی نیز ناشی از سوء مدیریت و به هر شکل آنها را مورد بهره‌برداری و استثمار قرار داده‌ایم.

توکلی با بیان اینکه انسان بزرگترین آفات خسارت‌زا برای این جنگل‌ها محسوب می‌شود، تاکید کرد: طغیان انفجاری برگخواران در واقع صدای زنگ خطر برای فرو پاشی حوزه رویشی زاگرس است.

وی بیان کرد: مبارزه با این آفات مخرب برگ‌خوار هیچگونه روش کوتاه مدتی ندارد بلکه هر اقدام ابتر و عجولانه که انجام گیرد اوضاع را بدتر خواهد کرد، بنابراین موضوع و مسئله را باید اساسی و ریشه‌ای حل کرد.

این استاد دانشگاه گفت: نگاه برنامه‌ریزان به حوزه رویشی زاگرس هر چه سریعتر باید عوض شود.

همچنین حمیدرضا قنبری مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در خصوص طغیان آفات درختان بلوط گفت: کنترل آفات، بیماری‌ها و اطفای حریق در عرصه‌های منابع طبیعی کشور در اولویت این سازمان قراردارد.

وی اظهار کرد: یکی از بخش‌های مهمی که در وظایف و ماموریت‌های این دفتر تعیین شده بخش گیاه‌پزشکی و مدیریت و کنترل آفات و بیماری‌های بخش جنگل‌ها و مراتع بوده که با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش خطر طغیان آفات و بیماری‌ها در این حوزه برنامه‌ریزی برای ایجاد سامانه پایش و کنترل هوشمند در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در دستور کار قرار گرفته است.

استقرار سامانه هوشمند مدیریت و پایش آفات و بیماری‌های کلیدی و نوظهور عرصه‌های جنگلی

این مسئول خاطرنشان کرد: به ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان‌ها ابلاغ شده است در صورت طغیان آفات و بیماری‌های کلیدی در عرصه‌های منابع طبیعی با توجه به محدودیت زمانی ضمن پایش مستمر نسبت به عقد قرارداد و اجرای عملیات مبارزه و کنترل آفات و بیماری‌های اقدامات لازم انجام گیرد.

وی با اشاره به ظهور آفات پروانه جوانه‌‎خوار و برگخوار درختان بلوط، افزود: طبق تجربه سال‌های گذشته پروانه جوانه‌خوار مهم‌ترین آفت برگ‌خوار است.

قنبری با بیان اینکه نقاط بحرانی پایش شده است، اضافه کرد: کنترل این آفت با محلول پاشی جوابگو نیست و باید به دنبال محلول جدید باشیم که تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد.

وی افزود: اقدامات لازم باید در این راستا صورت گیرد و طی بررسی‌های انجام شده با توجه به یک نسلی بودن آفت پروانه جوانه خوار بلوط زمان طلایی مبارزه با لاروهای سن یک و دو این آفت به دلیل بروز بارندگی‌های مداوم و شدید در استان امکان اجرای عملیات محلول پاشی را به طور کامل مقدور نبود.

این مسئول در ادامه اظهار کرد: طبق پایشی که در استان توسط همکاران ما انجام گرفته است از میزان سطوح  آلوده بحرانی درختان بلوط به این دو آفت درحال حاضر سطحی معادل هزار هکتار عملیات مبارزه و کنترل انجام گرفته است و اقدامات لازم برای مبارزه در سطح هزار هکتار دیگر علیه آفت پروانه برگخوار بلوط در مناطق بحرانی به محض ظهور آفت در دستور کار قرار گرفته است.

مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اضافه کرد: امسال یک سامانه هوشمند مدیریت و پایش آفات و بیماری‌های کلیدی و نوظهور عرصه‌های جنگلی، مرتعی و بیابانی  استقرار پیدا خواهد کرد که اعتبارات آن پیش بینی شده و این مهم را به منصه ظهور می‌رسانیم و پایش آفات و بیماری‌ها به صورت سامانه هوشمند انجام می‎‌‌‌‎شود.

گفتنی است، جنگل‌های بلوط زاگرس به لحاظ حفاظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی دارای اهمیت منحصر به فردی هستند و حفاظت از آن‌ها در برابر بیماری‌ها و آفات مخصوصاً آفت جوانه خوار بلوط امری ضروری است.