برخی از کتب تاریخی، عزاداری برای سید و سالار شهیدان توسط اهالی دیار هگمتانه را به دوران دیلمان یعنی قرن دوم هجری بازمی‌گردانند و طی قرون و اعصار همدانی‌ها بر اثر ارادت به خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام به مناسبت‌های مختلف، گِرد هم جمع می‌شدند. تا بدان‌جا که محلاتی از شهر همدان به داشتن هیئت‌هایی حسینی با آیین‌های ویژه، معروف بوده‌اند؛ هیئت بن‌ بازار، هیئت میرعقیل، هیئت ورمزیار یا مختاران، هیئت حسینیه کبابیان، هیئت حسینیه حمام‌قلعه، هیئت حسینیه دورودآباد، هیئت حسینیه امامزاده یحیی، هیئت حسینیه آقاجانی‌بیگ، هیئت حسینیه محله حاجی، هیئت حسینیه پای مصلی و هیئت حسینیه عباسیه جولان، 12 هیئتی بوده‌اند که در دهه 40 فعالیت داشته و بسیاری از آن‌ها هم‌اکنون نیز جایگاه ویژه‌ای در شهر دارند.

علاوه‌بر هیئت‌های حسینی، آیین‌های مختلفی نیز در شهر همدان برای عرض ارادت به محضر حضرت سیدالشهدا (ع) و یاران باوفایش وجود داشته‌؛ از آن جمله آیین سقایی است که در این هیئت، مردان با خلوص نیت و فروتنی لباس‌های سیاه و گل‌اندود بر تن می‌کنند و درحالی که پابرهنه هستند، با خواندن ذکر مصیبت خیابان‌های همدان را طی می‌کنند و مریدان امام حسین (ع) در روز‌های تاسوعا و عاشورا در بین عزاداران حرکت کرده و گلاب و آب را به یاد لبان تشنه و شهدای دشت کربلا در بین عزاداران توزیع می‌کنند، بسیاری از مردم برای گرفتن حاجت و یا ادای نذر، هر سال به مراسم این سقا‌ها می‌آیند.

سقایان از معدود دسته‌‌های عزادار هستند که هنوز لباس آیینی به تن می‌کنند و به گفته یکی از پیران سقا، لباس سقایی در اصل 75 قلم بوده که با گذشت زمان اقلامی از آن حذف شده و امروز نیز رخت سقایی اقلام خاصی را دربرمی‌گیرد؛ لباس سقاها پیراهن بلندی بوده که تا زیر زانو می‌آید و دست‌وپا گیر نبوده که کار برداشتن آب و حمل کردن مَشک به‌آسانی انجام شود. سرپوش برای مردان جوان لچک است و برای پیران، دستاری کوچک به اندازه چهار یا پنج دور که به سر می‌پیچند و شالی بلند که بر گردن می‌آویزند.

سقا‌ها در روز عاشورا سر و روی و سینه و دوش خود را از گِلی که متبرک به خاک کربلا است، گل‌مالی می‌‌کنند.

از دیگر آیین‌های عزاداری در شام غریبان، خروج هیئت‌ها از حسینیه و شعرخوانی همراه با حزن خاص این شب است که در اماکنی، به‌ویژه منازلی که برای کسب نورانیت و برکت از ذکر مصیب سیدالشهدا از هیئت برای حضور در منزلشان دعوت می‌کنند، حضور می‌یابند.

آیین ویژه همدانی‌ها برای عرض ارادت به ساحت مقدس آل‌الله علیهم‌السلام، برگزاری آیین سوم عاشورا است که دو هیئت امامزاده یحیی و هیئت جولان به‌طور ویژه برای برنامه‌ها، تعزیه و عزاداری، برنامه‌ریزی می‌کنند.

همان‌طور که اشاره شد، همدانی‌ها سال‌ها است با عرض ارادت به محضر خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام به‌ویژه خامس آل‌ عبا، نفس می‌کشند و همین آیین‌ها و سلوک ویژه باعث انسجام بیشتر مردم در محلات می‌شده است، اما متأسفانه با وجود چنین معونه گران‌قدری، طی سال‌های اخیر کمتر شاهد برنامه‌های منسجم در ایام عاشورا در شهر همدان هستیم و این درحالی است که در شهرهای دیگر حضور پُرشمار و هماهنگ مردم جلوه خاصی به عزاداری‌ها می‌دهد. این هم‌افزایی و برنامه‌ریزی مدبرانه را نه در هیئت‌های حسینی همدان و نه در متولیان فرهنگی می‌بینیم و نتیجه ادامه این روند کم‌رنگ شدن تعزیه‌خوانی و آیین‌های خاص شهر همدان و درعین‌حال به هم‌ریختگی و بی‌نظمی در برنامه‌‌های ویژه ایام عاشورا و سوم شهادت امام حسین علیه‌السلام است که به معنی واقعی کلمه مصداق فرصت‌سوزی است. آقایان با اهمال‌کاری فرصت تقویت هم‌افزایی زیر سایه پرچم امام حسین علیه‌السلام را امروز از جامعه دریغ می‌کنند و با عدم انتقال آیین‌ها و سنن پُرمایه فرهنگی، دست نسل جوان را از داشته‌های هویتی خالی می‌کنند و این یعنی خیانت به آینده جامعه!