امروزه شهرها در تلاش برای بازیابی فضاها به نفع مردم و کاهش وابستگی به وسایل نقلیه شخصی هستند و در این راستا کاشت درخت در خیابان‌ها را برای تبدیل بافت شهری به محیطی سالم برای شهروندان در اولویت قرار می‌دهند. در ادامه دلایلی برای جایگزینی سنگ و آسفالت با سایبان‌های درختی و روش‌های بهره‌گیری از مزایای درختکاری شهری مطرح می‌شود.

*کاهش مرگ‌ومیر ناشی از گرمای تابستان

رویدادهای شدید آب‎‌وهوایی ناشی از گرم‌شدن کره زمین در حال افزایش است. یک مطالعه جدید در بارسلونا نشان می‌دهد که اگر سایبان‌های درختی اروپا دو برابر شوند، یعنی از 15 درصد فضای شهر به 30 درصد برسند، مرگ‌ومیر ناشی از امواج گرما، 40 درصد کاهش می‌یابد و مرگ‌های زودهنگام به میزان یک‌سوم کمتر می‌شود. درختان با ایجاد سایه، میزان تابش خورشیدی را که به زمین می‌رسد کاهش می‌دهند و همچنین هوا را از طریق فرآیند تبخیر و تعرق خنک می‌کنند. بخار آبی که در فرایند تبخیر و تعرق از برگ درختان آزاد می‌شود، به‌ویژه در شرایط آب‌وهوایی گرم و خشک، به کاهش دما کمک می‌کند و هوای پاک‌تری برای تنفس در اختیار شهروندان قرار می‌دهد.

درختان علاوه بر فوایدی که برای سلامت جسمی دارند، می‌توانند با کاهش استرس در محیط شهری، سلامت روانی افراد را نیز ارتقا دهند. همه‌گیری کووید -19 این موضوع را بیشتر برجسته کرد و شهرها را تشویق به گسترش فضای سبز و افزایش آگاهی در مورد مزایای طبیعت کرد. همه این مزایای کاهش دما، افزایش رطوبت، هوای تمیز و اثرات روانی در کنار یکدیگر باعث کاهش مرگ‌ومیر در شهرها می‌شوند.

*کاهش روند گرمایش کره زمین

شهرها می‌توانند با ایجاد پناهگاه‌های آب‌وهوایی با تأثیر اجتناب‌ناپذیر گرمایش جهانی مقابله کنند. مطالعه بارسلونا نشان داد که در صورت اجرای طرح دوبرابرسازی سایبان‌های درختی در 93 شهر اروپایی، میزان گرمایش کره زمین به 1.3 درجه سانتیگراد محدود می‌شود. یک مطالعه دیگر در 293 شهر اروپایی به این نتیجه رسید که درختان دمای متوسط سطح زمین را در تابستان‌های گرم تا 12 درجه سانتیگراد کاهش می‌دهند. اختلاف دما در زمان‌های گرمای شدید بین مناطقی که صددرصد توسط درختان شهری پوشیده شده‌اند و مناطقی که صددرصد با بافت شهری پیوسته پوشیده شده‌اند، بسته به موقعیت جغرافیایی شهر، می‌تواند به 25 درجه سانتیگراد یا بیشتر برسد.

*بهبود کیفیت هوا

درختان نقش مهمی در تصفیه هوای شهرها، کاهش آلودگی و بهبود کیفیت هوا دارند و می‌توانند با حذف آلاینده‌ها و به دام انداختن گرد و غبار و ذرات معلق در هوا به ارتقای کیفیت هوا کمک کنند. حذف آلودگی از هوا به کاهش خطر بیماری‌های تنفسی و سایر مشکلات بهداشتی مرتبط با کیفیت پایین هوا کمک می‌کند. مطالعه‌ای در سال 2019 نشان داد که افزایش 10 درصدی تاج درختان در شهرها می‌تواند کیفیت هوا را تا هشت درصد بهبود ببخشد.

مطالعه‌ای که در سال 2018 در مجله Environmental Pollution منتشر شد، نشان داد که افزایش پوشش درختان در مناطق شهری منجر به کاهش سطح ذرات ریز معلق در هوا می‌شود که نوعی آلودگی مرتبط با بیماری‌های قلبی‌عروقی و سرطان هستند. بر اساس نتایج این مطالعه، پوشش درختان آلودگی صوتی را نیز کاهش می‌دهد و از این طریق بر بهبود سلامت شهروندان تأثیر مثبت می‌گذارد.

*کمک به خنثی‌سازی کربن

یک درخت بالغ به‌طور متوسط سالانه نزدیک به 22 کیلوگرم دی‌اکسیدکربن را حذف می‌کند و در طول عمر خود که معمولاً حدود 50 سال است، می‌تواند یک تن دی‌اکسیدکربن را خنثی کند. مطالعات نشان می‌دهد که پوشش درختان کل کره زمین، حدود 400 میلیارد کربن ذخیره می‌کند که 30 درصد از کل کربن موجود در جو است. به این ترتیب، تمام شهرهایی که در حال اجرای طرح‌های خنثی‌سازی کربن هستند، ابتدا باید ردپای کربن خود را محاسبه کنند و پس از آن تمام فرایندهایی را که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شوند، ارزیابی کنند و روش‌های لازم برای دستیابی به حداکثر کاهش کربن را ارائه دهند. پس از رسیدن به نتیجه نهایی، میزان انتشارات باقیمانده را با مقدار دی‌اکسیدکربنی که جنگل‌های شهری قادر به حذف آن هستند، جبران کنند.

*تبدیل محیط شهری به یک منطقه قابل زیست

مفهوم «شهر 15 دقیقه‌ای» یک روش برنامه‌ریزی برای ایجاد محله‌های شهری است که در آنها تمام نیازهای روزانه را می‌توان با یک پیاده‌روی 15 دقیقه‌ای، دوچرخه‌سواری یا حمل‌ونقل عمومی برآورده کرد. این نیازها شامل دسترسی به مسکن، اشتغال، خدمات و فضاهای سبز ازجمله درختان و پارک‌ها می‌شود. این طرح‌ها ایجاد محله‌های قابل پیاده‌روی و قابل زندگی با دسترسی به طبیعت را در اولویت قرار می‌دهند و در بسیاری از موارد، این امر مستلزم کاشت درختان جدید و ایجاد فضاهای سبز جدید مانند پارک‌ها و باغ‌های عمومی است. به‌عنوان مثال، پاریس متعهد شده بود تا سال 2024 به عنوان بخشی از برنامه 15 دقیقه‌ای شهری خود و با هدف ایجاد شهری پایدارتر و با کیفیت بهبودیافته برای ساکنان، 170 هزار درخت جدید در شهر بکارد. اولویت قراردادن درختکاری و ایجاد فضای سبز در طرح‌های 15 دقیقه‌ای شهری، به ایجاد محیط‌های شهری زیست‌پذیر، پایدار و سالم برای ساکنان منجر می‌شود و با بهبود چشم‌انداز شهر، کیفیت زندگی و احساس اجتماعی را در بین شهروندان افزایش می‌دهد، زیرا مردم را تشویق می‌کند که زمان بیشتری را در خارج از منزل بگذرانند و با همسایگان خود تعامل داشته باشند.

طرح ایجاد فضای قابل زندگی با قانون 3-30-300 با هدف توسعه شهرهای سبزتر، سالم‌تر و گسترش متناسب فضای سبز یکی از راهکارهای برای توسعه درختکاری است. بر اساس این طرح نوسازی ساختمان‌ها و مناطق شهری باید به‌صورتی باشد که هر خانه از سه درخت، 30 درصد پوشش درختان شهر یا حداکثر 300 متر فاصله از نزدیک‌ترین پارک عمومی یا فضای سبز بهره داشته باشد. حداکثر فاصله 300 متری، معادل پنج دقیقه پیاده‌روی یا 10 دقیقه قدم‌زدن تا نزدیک‌ترین پارک، مسیر یا فضای سبز است که دفتر منطقه‌ای اروپایی سازمان بهداشت جهانی نیز آن را توصیه می‌کند.

*بهبود سلامت و رفاه در جامعه

درختان و سایر انواع پوشش گیاهی شهری با فراهم کردن فضایی برای تفریح و آرامش، نه‌تنها به‌دلیل افزایش فعالیت بدنی، بلکه به‌دلیل بهبود سلامت روان، تقویت حافظه و توجه، سلامت و رفاه مردم را بهبود می‌بخشند. تحقیقات نشان می‌دهد که ساکنان محله‌هایی با فضای سبز بیشتر، تمایل بیشتری به فعالیت بدنی مانند پیاده‌روی، دویدن و سایر اشکال ورزش دارند.

زیبایی فضای سبز یک آرام‌بخش طبیعی برای ذهن‌های آشفته امروزی است و افرادی که در محله‌هایی با درختان و فضای سبز بیشتر زندگی می‌کنند، سطح پایین‌تری از مشکلات روانی را گزارش می‌کنند. مطالعه‌ای که در سال 2015 در مجله Environmental Health Perspectives منتشر شد، نشان داد که قرار گرفتن در معرض فضاهای سبز از جمله درختان، با عملکرد شناختی بهتر در کودکان مرتبط است و با کاهش استرس و ایجاد فرصت‌هایی برای فعالیت بدنی به بهبود حافظه و توجه در افراد کمک می‌کند.

*شهر نقره‌ای

کاهش نرخ زادوولد همراه با افزایش امید به زندگی، بهبود سلامت و پیشرفت‌های پزشکی منجر به رشد پدیده پیری جمعیت در شهرها شده است که از آن با عنوان شهر نقره‌ای نام برده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 در اروپا 50 درصد جمعیت بالای 50 سال باشند، بنابراین لازم است شهرها موارد لازم برای حفظ جذابیت برای افراد مسن را در دستور کار برنامه‌های خود قرار دهند. در همین راستا، ایجاد فضاهای سبز عمومی به مراقبت بهتر از سالمندان کمک می‌کند و طیف وسیعی از خدمات اکوسیستمی را ارائه می‌کند که می‌تواند به مبارزه با بسیاری از بیماری‌ها و بهبود زندگی برای سالمندانی کمک کند که در معرض خطر بالای سلامتی هستند.

درختان با افزایش کیفیت هوا تأثیر مثبتی بر سلامت تنفسی همه افراد به‌ویژه سالمندان دارند. تحقیقات نشان داده است که برای افراد مسن، گذراندن وقت در فضاهای سبز و بهره‌مندی از مزایای درختان شهری به کاهش استرس، بهبود خلق‌وخو و ایجاد حس آرامش کمک می‌کند. درختکاری شهری فضا را برای فعالیت‌ها و رویدادهای بیرون از خانه افراد مسن فراهم می‌کند تا با دیگران در جامعه خود ارتباط برقرار کنند و از خطر انزوای اجتماعی در امان بمانند.

*نمونه‌های برجسته درختکاری شهری

بسیاری از شهرها با توجه به دلایل مطرح‌شده، در حال اجرای طرح‌های درختکاری شهری و پروژه‌های گسترش فضای سبز هستند که در ادامه بعضی از آن‌ها عنوان می‌شوند.

*امارات

امارات در راستای اقدامات سبز خود، پناهگاهی موسوم به شجر را در فضایی به وسعت 1.6 میلیون فوت مربع و متشکل از 130 هزار درخت از 50 گونه مختلف سازگار با آب‌وهوای محلی ایجاد کرده است و بازدید از این مکان را به عنوان یک تور تفریحی و آموزشی ارائه می‌دهد.

*نیس، فرانسه

شهر 200 هزار نفری نیس فرانسه طرح «هر شهروند، یک درخت» را برای سبزسازی و دستیابی به اهداف اقلیمی و ایجاد فضاهای عمومی آرام‌تر در شهر ارائه کرده است که بر اساس آن قرار است تا سال 2026 به ازای هر شهروند یک درخت در شهر کاشته شود. شایان ذکر است که طی 15 سال گذشته، 16 پارک و باغ جدید به همراه هفت باغ اجتماعی و تقریباً 100 باغ آموزشی در این شهر ساخته شده است.

*برلین، آلمان

شهر برلین یک حلقه سبز متشکل از مناطق سبز، پارک‌ها و فضاهای طبیعی ایجاد کرده است که شهر را احاطه می‌کند. این حلقه سبز که به «کمربند سبز» معروف است، بیش از هزار هکتار وسعت دارد.

*بوستون، ایالات متحده

مدیران بوستون در ایالت ماساچوست آمریکا با تمرکز بر طرح جنگل‌کاری شهری، یک اداره جنگلداری تأسیس کرده‌اند تا بر فرایند گسترش سایبان‌های درختی در سراسر شهر نظارت و مدیریت داشته باشد و زیست‌پذیری مناطق و رفاه عمومی شهروندان را بهبود ببخشد. کارکنان این اداره، علاوه بر کاشت درختان جدید، روش‌های بهینه برای آبیاری و نگهداری از درختان قدیمی و گسترش سایه در معابر را ارائه می‌دهند.

*لندن، انگلستان

شهر لندن پروژه‌های متعددی برای ایجاد فضاهای سبز و پارک‌هایی دارد که شهر را احاطه می‌کنند. یکی از این پروژه‌ها «شبکه سبز» است با هدف ایجاد شبکه‌ای از فضاهای سبز که مناطق مختلف شهر را به هم متصل می‌کند و با کاهش دمای مناطق شهری و حومه‌ها، علاوه بر مقابله با پدیده جزیره گرمایی، کیفیت زندگی ساکنان را بهبود می‌بخشد.