یکی از موضوعاتی که مدتی است در اخبار کشور و حتی دنیا به آن پرداخته می‌شود، ثبت جهانی هگمتانه و موضوعات پیرامون آن است. خوشبختانه در چهل‌وششمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که مردادماه امسال در دهلی نو برگزار شد، پرونده «هگمتانه» در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت و به این ترتیب بیست‌وهشتمین اثر ایران وارد این فهرست جهانی شد.
وجود قدمت تاریخی و حضور نشانه‌هایی از اعصار مختلف مانند مادها، هخامنشیان و اشکانیان ازجمله مواردی است که محوطه باستانی هگمتانه را منحصربه‌فرد کرده است؛ به‌طوری‌ که دانستن و کاوش درخصوص اعصار مختلف و چگونگی تمدن‌ها در گذشته، نظر جهانیان را نیز به خود جلب کرده است و از این پس جهانیان برای کشف گذشته و مشاهده آثار به‌جای‌مانده از دوره‌های مختلف بشری، به محوطه باستانی هگمتانه مراجعه خواهند کرد.
با توجه به آنچه بیان شد، بر آن شدیم تا درخصوص روند قرار گرفتن آثار در فهرست جهانی با محمدحسن طالبیان، استاد دانشگاه تهران و عضو هیئت ثبت جهانی پرونده هگمتانه که همکاری در ثبت جهانی 22 اثر دیگر کشورمان در یونسکو را در رزومه خود دارد، گفت‌وگو کنیم که در ادامه می‌خوانید:
عضو هیئت ثبت جهانی پرونده هگمتانه با بیان اینکه معمولاً کشوری که درنظر دارد یک اثر خود را در فهرست جهانی (کنوانسیون 1972) قرار دهد ابتدا باید فرمت موجود که مربوط به فهرست موقت است را تکمیل کند، گفت: در آن موضوعاتی مانند چه اثری؟ چه محدوده‌ای؟ چه نامی؟ با چه معیاری و دلیل ثبت، آمده است و باید به‌صورت مختصر در دو صفحه بیان و ارسال شود؛ سپس درصورتی که مرکز جهانی این پیشنهاد را تصویب کند، اثر در فهرست موقت قرار می‌گیرد.
* پرونده‌هایی که برای سال 2027 به بعد ارسال می‌شوند، روند جدیدی را طی خواهند کرد
عضو هیئت ثبت جهانی پرونده هگمتانه در ادامه افزود: البته از شهریورماه امسال پرونده‌هایی که برای سال 2027 به بعد ارسال می‌شوند، روند جدیدی را طی خواهند کرد و باید برای ارزیابی اولیه، به ایکوموس ارسال شوند.
وی با عنوان اینکه قدم دوم آن است که کل تحقیقات و پژوهش‌های چندرشته‌ای و مستندسازی‌های موجود باید جمع‌آوری شوند و در فرمت خاص میراث جهانی قرار بگیرند، گفت: گزارش تهیه‌شده با فرمت مد نظر باید به‌گونه‌ای نوشته شود که معیارهای مورد نظر و دهگانه اعلام‌شده از طرف یونسکو را شامل شود.
* نوشتن درست پرونده مهم است
طالبیان با بیان اینکه وقتی پرونده تکمیل شد باید کار میدانی آن نیز سامان پیدا کند، تصریح کرد: وقتی شما جواهری دارید که می‌خواهید آن را در یک جایگاه فرهنگ جهانی معرفی کنید، لازم است درخصوص وضعیت حفاظت، مدیریت، اصالت، یکپارچگی و مابقی موارد مربوط به آن فکر کنید و سپس به‌درستی پرونده را بنویسید.
وی افزود: این پرونده باید با مطالعه و مقایسه نوشته شود؛ همچنین می‌بایست دلیل و چرایی این امر که اثر ما در دنیا شاهکار نبوغ بشری یا یگانه است، بیان شود؛ سپس تا 31 ژانویه یا اوایل فوریه، فرصت هست تا آن را به مرکز میراث جهانی ارسال کنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه معمولاً فرآیند دو سال طول می‌کشد، اظهار کرد: سپس سؤالات مختلف در این خصوص مطرح می‌شود و کارشناسان جهانی درخصوص موضوع نظر خواهند داد؛ بعد ارزیابی میدانی صورت می‌گیرد و چندین جلسه پشت سر هم برگزار می‌شود. زمانی که این فرآیند طی شد، پرونده در اجلاس کمیته میراث جهانی که تقریباً تیرماه در کشورهای مختلف (هربار یک کشور میزبان این برنامه است) برگزار می‌شود، تأیید و ثبت خواهد شد.
* اثر پیشنهادی حداقل باید یک معیار از معیارهای دهگانه یونسکو را دارا باشد
طالبیان در ادامه به مؤلفه‌های مهم هر اثر برای ثبت جهانی پرداخت و گفت: چهار مورد از 10 معیار یونسکو برای ثبت جهانی آثار، مربوط به آثار طبیعی و 6 مورد مربوط به فرهنگ است که اثر پیشنهادی حداقل باید بتواند یک معیار از معیارهای دهگانه مورد نظر یونسکو را دارا باشد.
وی افزود: این بدان معنا است که اثر معرفی‌شده باید ارزش برجسته جهانی داشته باشد. دومین موضوع مهم، اصالت و یکپارچگی اثر است که اهمیت زیادی دارد، سومین مؤلفه لازم، حفاظت از اثر است و چهارمین مورد، نوع مدیریت آن بوده که همه موارد ازجمله مدیریت فنی، اداری و حقوقی را شامل می‌شود.
* فرصت پیش‌آمده برای همدان، آغاز راه است
طالبیان در پاسخ به این سؤال که به نظر شما برای بیشتر بهره بردن از این فرصت پیش‌آمده چه باید کرد؟ تأکید کرد: هم‌اکنون یک ظرفیت و فرصت جهانی برای همدان پیش آمده و این آغاز یک راه است و فرجام آن نیست! بنابراین باید کارهای بیشتری انجام دهیم و در این مسیر تلاش لازم است تا همه موارد سامان یابد؛ البته مشارکت مردم بسیار مهم است.
* وجه اقتصاد فرهنگ و بهره‌وری فرهنگی، مهم است
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه وجه اقتصاد فرهنگ و بهره‌وری فرهنگی مهم است و باید مورد توجه قرار بگیرد و لازم است در این خصوص حساب‌شده عمل کنیم، گفت: از دید اقتصادی می‌توان به معیشت مردمی که در مرکز تاریخی زندگی می‌کنند، کمک شایانی کرد.
وی افزود: با توجه به اینکه اورامانات نیز ثبت جهانی شده است، یک محور جدید گردشگری در سطح ملی و بین‌المللی پدید آمده که باید از این فرصت‌ها به‌خوبی بهره‌مند شویم؛ البته به شرط اینکه زیرساخت‌های لازم هم آماده شوند.
این استاد دانشگاه در ادامه تأکید کرد: علاوه‌بر اینکه لازم است ارتقای کیفی زندگی در شهر تاریخی مورد توجه قرار بگیرد، باید خدمات بهتری نسبت به قبل به گردشگران ارائه شود.
وی یادآور شد: این موضوع تبعات زیادی دارد، ضمن اینکه توسعه شهر جدید نیز می‌تواند از الگوهای تاریخی و تجربه گذشته بهره ببرد و منبعی برای پژوهش‌های آینده‌نگری باشد.
طالبیان در پاسخ به این سؤال که چه آثار دیگری در همدان این ظرفیت را دارند که ثبت میراث جهانی شوند؟ گفت: غار علیصدر و معابد مختلف مادی مثل نوشیجان و کل منظر فرهنگی- تاریخی همدان مستعد ثبت جهانی هستند؛ اما به نظر بنده بهترین گزینه هم‌اکنون غار علیصدر است که می‌توان مشکلات آن را حل کرد تا جزء فهرست جهانی قرار بگیرد؛ البته غار علیصدر هم‌اکنون در فهرست موقت ما قرار دارد.
وی در پاسخ به سؤالی در رابطه با نحوه مرمت‌ها با اشاره به اهمیت مرمت درست و اصولی که باید مورد توجه باشد، تأکید کرد: موضوع اصالت و یکپارچگی دو مفهوم مهم است و باید براساس منشورها، سندها و دستورالعمل‌های مختلف جهانی، مرمت صورت بگیرد و لازم است به آن‌ها پایبند باشیم؛ چراکه هر کاری خلاف این باشد، غیر حرفه‌ای است.
این استاد دانشگاه تهران در پاسخ به این سؤال که مسیر شغلی شما چگونه به این سمت رفت و چگونه عضو هیئت ثبت جهانی پرونده‌های بسیاری ‌در یونسکو شدید؟ پاسخ داد: ابتدا در میراث فرهنگی فعالیت داشتم، البته در حوزه مسکن و شهرسازی نیز فعالیت دارم؛ به مرور بیشتر به فرهنگ و هویت کشور علاقه‌مند شدم.
طالبیان افزود: کارم را از کارشناسی آغاز کردم، مدیر استان بودم و سپس مدیر پایگاه‌های مختلف ازجمله پایگاه‌های جهانی شدم؛ علاقه‌مندی وجودی من و لطف خدا باعث شد تا در این مسیر قرار بگیرم و کسب فیض کنم.
این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود یادآور شد: بعد از کار ثبت تخت سلیمانی که در آماده کردن طرح آن به جناب آقای حیدری کمک کردم، به‌مرور پرونده‌های جدید که پاسارگاد و بم بود را پیگیری کرده و در آن‌ها حضور داشتم؛ سپس این کار را از اساتید و پیشکسوتان خود یاد گرفته و ادامه دادم.
یکی از مهم‌ترین موضوعات که رمز موفقیت همدان در این فرصت پیش‌آمده به حساب می‌آید، تشکیل کمیته تبلیغات و برندسازی است تا ظرفیت‌ها ابتدا در سطح شهر، سپس سطح ملی و بعد بین‌المللی، معرفی شوند.
تشکیل شورای راهبردی و تولید محتوای مناسب بعد از شناخت و تعیین جامعه هدف و به زبان مقصد، کمک زیادی به رونق گردشگری و بهره‌مندی از این صنعت بدون دود خواهد کرد؛ حال آنکه اگر نقشه راه به‌درستی تعیین شود، می‌توان علاوه‌بر معرفی 28 اثر ثبت‌شده در جهان، دیگر ظرفیت‌های غنی ایران را به جهانیان شناساند و آن را به یکی از قطب‌های موفق در حوزه گردشگری تبدیل کرد.
در کنار تبلیغات این‌چنینی، می‌توان به دیگر ظرفیت‌های موجود این حوزه مانند جشنواره‌های بین‌المللی نیز نگاه هوشمندانه داشت و از آن‌ها هم برای معرفی و جذب گردشگر به استان کمک گرفت.
از دیگر موضوعات مهم در حوزه گردشگری، وجود زیرساخت‌های لازم برای همه گروه‌های سنی است که باید مورد توجه قرار بگیرد تا گردشگران داخلی و خارجی خاطره خوشی از مقصد داشته و خود مُبلغی برای آن باشند.
متأسفانه درخصوص تولید محتوای مناسب، هنوز در استان اثری از برنامه‌ریزی وجود ندارد؛ البته نشست‌های مختلفی در خصوص موضوع ثبت جهانی با حضور اساتید کشوری برگزار می‌شود، اما باید توجه داشت که تبلیغات و برندسازی در دنیای امروز، نقش اساسی در معرفی مقاصد گردشگری در سطح دنیا دارند.
کلام آخر آنکه در گزارش‌هایی که تیم تحریریه مجازی روزنامه سپهرغرب از مقاصد گردشگری همدان در فصل گردشگرپذیر داشته است، شاهد درب‌های بسته بنای برج قربان که یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر همدان به حساب می‌آید، در بافت کهن شهر قرار گرفته و در سال 1354 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، بوده‌ایم؛ بازدید از آن تنها از پشت نرده امکان‌پذیر است که وجود چنین مواردی زیبنده همدان جهانی نیست! امید است برای موفقیت بیشتر در این حوزه همه جوانب و زیرساخت‌های لازم مد نظر قرار بگیرد و گردشگر با ورود به استان، بتواند خاطره خوشی از این سفر به همراه ببرد.

شهره کرمی