سربری و خشکاندن طراحی و اجرای فضای سبز یک رویکرد جدی و مؤثر برای برون‌رفت شهروندان از چالش‌های مدرنیته است. به همین منظور این روزها شاهدیم که گسترش فضای سبز در برنامه‌ریزی شهری به‌شدت مورد توجه قرار گرفته چراکه نگرانی‌های ناشی از آلودگی‌ در شهرها و همچنین آگاهی نسبت به تأثیر پوشش‌های گیاهی بر کنترل بحران‌های زیست‌محیطی و حوزه سلامت باعث می‌شود شهرها نیاز بیشتری به محوطه‌های سبز احساس کنند، از طرفی جمعیت شهرها هم هر روز بیشتر می‌شود؛ به‌طوری‌که احتمال می‌رود تا سال 2050 بیش از 75 درصد جمعیت هر کشور، شهرنشین باشند.
در این بین نگهداری یا مراقبت از فضای سبز به معنی ایمن‌سازی، زیباسازی، پاکسازی، تقویت، تجدید و توسعه محوطه سبز است که به‌صورت دوره‌ای یا مستمر انجام می‌شود.
نکته این است که اهمیت نگهداری فضای سبز اگر بیشتر از ایجاد آن نباشد،کم‌تر هم نیست، زیرا محوطه‌های سبز به‌عنوان یک سیستم‌ پویا نیاز شدیدی به مراقبت اصولی دارند، در صورتی که با این نیاز به شکل صحیح برخورد نشود، نه‌تنها بهره‌وری اتفاق نمی‌افتد بلکه ممکن است هزینه‌های اولیه نیز به باد رود حال آنکه بخش اعظم و مهمی از فضای سبز شامل درختان است که امروز در بیشتر نقاط شهر همدان شرایط مناسبی را به لحاظ بصری ندارند یعنی شاخ و برگ آن‌ها هرس نشده و شاخه خشک درختان بر سرشان سنگینی می‌کند این در حالی است که در برخی نقاط شهری در پی نبود نظارت و حفاظت، برخی‌ها پایه درختان معابر را سیمان گرفته و حتی نسبت به سربری آن‌ها برای رسیدن به مقاصدشان اقدام می‌کنند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص مدیریت فضای سبز به‌ویژه نگهداری از درختان در محیط شهری، با کارشناس طراحی شهری گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
پیام نیکنام با اشاره به ضرورت وجود و استقرار درختان از جهات مختلف در زندگی امروز در شهر ابراز کرد: فارغ از سایه‌اندازی آن‌ها در معابر شهری و بوستان‌ها به‌عنوان یکی از مزایای محیطی، نکته‌ای که امروز به آن باید به‌عنوان یک ظرفیت نگاه کرد این است که در کاهش دما نیز بسیار مؤثر هستند.
وی افزود: بدین ترتیب که محیطی که فضای سبز به‌ویژه درختان بزرگ دارد در مقایسه با محیطی که پوشش گیاهی دارد، به‌لحاظ دمایی تفاوت بسیاری هست اینگونه مناطق چهار تا پنج درجه سانتیگراد خنک‌تر هستند.
وی با اشاره به اینکه درختان در محیط‌های شهری نقش حفاظ در برابر آلودگی صوتی به‌ویژه در بزرگراه‌ها و کوچه‌های غیر استاندارد امروزی که از اعضای کمی بر‌خوردارند را ایفا می‌کنند، عنوان کرد: نکته این است که درختان سوزنی‌برگ برخلاف ظاهرشان نقش بسیار مؤثری در جذب آلودگی صوتی دارند البته در کنار آن‌ها از درختان پهن‌برگ نیز می‌توان استفاده کرد هرچند تأثیرگذاری کمتری در این راستا دارند.
این طراح شهری با بیان اینکه درختان در محیط‌های شهری در کاهش آلودگی نوری به‌ویژه در معابر نیز مؤثر هستند، تشریح کرد: امروز بیشتر از آن‌ها در رفوژ وسط خیابان‌ها برای کنترل آلودگی نوری استفاده می‌شود.
نیکنام با اشاره به اینکه وجود درخت در کاهش فرسایش خاک و جلوگیری از ایجاد روان‌آب‌ها و سیلاب‌ها مؤثر است، ابراز کرد: نکته بعدی که همگان بر آن واقف هستند، تمیز کردن هواست زیرا گیاهان ذرات معلق دی‌اکسید کربن را ذخیره کرده و به طور کلی باعث می‌شوند که کربن معلق در هوا و جو، به‌صورت جامد و فیزیکی در بافت برگ‌ها و تنه درختان ذخیره شود.
وی با اشاره به نقش درختان در حفظ رطوبت هوای شهر، گفت: این درختان به‌دلیل تعریقی که برای عملیات زیستی‌شان دارند، کمک شایانی به حفظ رطوبت در محیط و ایجاد حس طراوات در شهر می‌کنند.
وی با بیان اینکه حتی می‌توان از ظرفیت درختان در بام سبز یا همان روف ‌گاردن به‌منظور تعدیل دمای ساختمان‌ها در محیط‌های شهری استفاده کرد گفت: در این زمینه می‌توان برای آبیاری از ظرفیت آب خاکستری حاصل از تصفیه فاضلاب منازل و آب باران بهره برد.
این طراح شهری در واکنش به اینکه متأسفانه در همدان بیشتر تمرکز بر حفظ و نگهداری درختان پارک‌ها و فضاهای تفریحی عمومی است و نگهداری درختان در معابر به‌ویژه کوچه‌ها در مناطق مختلف شهری به‌صورت یکسان و یکنواخت انجام نمی‌شود، آیا برای این امر در محیط‌های شهری استانداردی وجود دارد؟ گفت: به‌طور حتم شرایط فعلی با مطلوب فاصله بسیاری دارد، من بزرگترین مسئله را مشکلات اقتصادی و نبود بودجه می‌دانم که باعث می‌شود این نگهداری و اهمیت دادن به فضای سبز کاهش پیدا کند.
نیکنام ادامه داد: مسئله بعدی کمبود آب است که در بیشتر شهرها با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، البته در آخر هم به عقیده من آفات و حشرات نیز به درختان آسیب زده و زیبایی بصری آن‌ها را با خشک و زرد کردن درخت زیر سؤال می‌برند.
وی با ابراز اینکه درخصوص کمبود بودجه این بخش باید بگویم تقریباً 80 درصد رفع نیاز با مراجع تصمیم‌گیرنده است اذعان کرد: در این بین مردم هم می‌توانند کمک‌کننده باشند؛ برای مثال از درختان داخل معابر و کوچه‌ها نگهداری و نسبت به آبیاری آن‌ها اقدام کنند؛ البته این امر نیاز به آموزش دارد تا این احساس مسئولیت در همه شهروندان ایجاد شود زیرا در حال حاضر عمده مردم فکر می‌کنند که این مسئولیت صرفاً بر عهده شهرداری‌ها است.
وی با تأکید بر اینکه متأسفانه امروز بهره‌برداری از آب‌های سطحی‌ حاصل از باران در شهرها درست مدیریت نمی‌شود اذعان کرد: این در حالی است که در معابر دارای شیب طی رگبارهای پاییزه یا بهاره شاهد ایجاد سیلاب‌هایی هستیم که می‌توان با هدایت آن به مخازن زیرزمینی از قبل تعبیه‌شده، از آن‌ها جهت آبیاری فضای سبز به‌ویژه درختان بهره برد.
این طراح شهری اظهار کرد: در خصوص آفات نیز کنترل محدود تقریباً هیچ تأثیری در مبارزه با آن‌ها ندارد زیرا سموم دارای یک دوره اثرگذاری به نام کارنس هستند که پس از اتمام این دوره در صورتی که در فضای سبز معبر کناری آفاتی وجود داشته باشد یقیناً معبری که پیشتر سم‌پاشی شده را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نیکنام با ابراز اینکه سم‌پاشی درختان باید به‌صورت عمده در سطح مناطق مختلف شهری انجام شود گفت: در خصوص هرس درختان و نواقصی که در اجرای صحیح آن‌ها وجود دارد نیز باید بگویم در گام نخست ما باید نسبت به کاشت گونه‌هایی اقدام کنیم که نیاز کمتری به هرس داشته باشند زیرا برای همان شاخه‌هایی که بریده می‌شود آب مصرف شده پس با توجه به اینکه با مشکل تأمین آب و خشک‌سالی مواجهیم باید از درختانی بهره برد که کمترین نیاز را به هرس دارند تا دورریز گیاهی نداشته باشیم.
وی عنوان کرد: در خصوص زیبایی بصری هرس درختان نیز باید بگویم این امر نیازمند آموزش است بدان معنا که بازرسان باید بر عملیات هرس توسط نیروهای فضای سبز نظارت داشته باشند تا در پی آن سلامت درخت و زیبایی بصری آن مورد توجه قرار گیرد.
وی با تأکید بر اینکه درختان سوزنی‌برگ از بهترین نوع درختانی است که کمترین میزان هرس را نیاز دارد ابراز کرد: در خصوص عدم حس مسئولیت مردم در قبال نگهداری از درختان و مواجهه قهری آن‌ها برای حفظ منافعشان (بریدن کامل و یا سربری درختان در معابر و به نمایش گذاشتن ویترین مغازه‌هایشان) نیز باید گفت استفاده از عکس‌های هوایی توسط شهرداری به طور دوره‌ای اصلی‌ترین راهکار برای مواجهه با متخلفان است یعنی هرچند ماه یک‌بار از محلات متفاوت و فضای سبز موجود در آن‌ها و درختان عکس هوایی گرفته و آن را با دوره قبل مقایسه کرده و در صورت حذف شدن درختی با متخلفان برخورد و آن‌ها را جریمه کنند.
این طراح شهری با بیان اینکه البته به‌نظر می‌رسد در شرایط فعلی جریمه تنها بازدارنده نیست اذعان کرد: احساس مسئولیت در قبال فضای سبزی شهری در شهروند یک مسئله فرهنگی است که خود در یک چارچوب بزرگتر یعنی ایجاد فرهنگ تعلق خاطر به شهر معنا پیدا می‌کند.
نیکنام مطرح کرد: باید به این نکته توجه کرد که فرد خاطی که نسبت به بریدن و سربری درختان به عمد و یا حتی به خطا اقدام کرده، باید جریمه‌ای شود و خسارتی بدهد که بازدارندگی لازم را داشته باشد؛ به طوری که لازم است این امر به‌صورت قانون درآید که فرد خاطی مکلف شود درخت بریده‌شده را از همان نوع و در همان ابعاد قبلی تهیه و در محل قبلی آن بکارد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد امروز «تمایل به دیده‌شدن واحد صنفی» به بهانه‌ای پرتکرار برای خشکاندن (ریختن مصالح و مواد در ریشه درختان)، سربری و هرس نادرست درختان در معابر و کوچه و پس‌کوچه‌‌های همدان بدل شده به طوری که کم نیستند درختانی که تنها به‌دلیل همجواری با واحدهای صنفی و به‌ویژه غذاخوری‌ها و جگرکی‌ها و به دور از چشم مسئولان و شهروندان محکوم به نابودی شده‌اند.
بر اساس لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز شهرها، در راستای توسعه معابر شهری و ساختمان‌سازی و موارد مشابه چنانچه وجود درختی باعث جلوگیری از انجام کار شود پس از ارائه درخواست لازم، تأیید کمیسیون قطع اشجار شهرداری و در نهایت پرداخت هزینه آن تنها توسط شهرداری این کار انجام می‌شود. چنانچه جمع‌آوری درخت توسط شهرداری تأیید نشود هیچ ارگان و یا فردی اجازه جمع‌آوری درخت را نخواهد داشت.
همچنین بر اساس ماده 6 این قانون هرکس دانسته، به‌صورت عمدی و برخلاف مقررات این قانون مرتکب قطع و یا موجبات از بین رفتن درختان مشمول قانون را فراهم سازد به حبس تا سه سال و پرداخت جزای نقدی بر حسب نوع و محیط، سن درخت و موقعیت آن محکوم می‌شود.
حال آنکه گویی این قوانین برای شهروندان همدانی به‌ویژه کسبه در نقاط مختلف شهر به‌لحاظ اجرایی محلی از اعراب ندارد چراکه شهرداری در بیشتر موارد خود در پی عدم نظارت کافی اصولاً از بروز تخلف و سربری درختان بی‌خبر است یا به عبارت صحیح‌تر ترجیح می‌دهد که بی‌خبر باشد تا در پی آن مجبور به اقامه دعوا و پیگیری قضائی آن نشود.

طاهره ترابی مهوش