معرفی گیاهان جدیدی که بتواند در شرایط خشک‌سالی عملکرد اقتصادی و رضایت‌بخش داشته باشند، از راهکارهای منطقی برای رفع چالش‌های پیش‌روی آب و کشاورزی است و رقم «سهیل» از دانه روغنی «کاملینا» در ردیف همین گیاهان اقتصادی است.
حدود 95 درصد مصرف دانه‌های روغنی کشور وارداتی است و سالانه حدود 3.3 میلیون تن روغن و دانه‌های روغنی وارد می‌شود که از این مقدار حدود 2.1 میلیارد دلار صرف واردات دانه‌های روغنی می‌­شود، یعنی تنها پنج درصد از نیاز کشور به روغن در داخل تولید شده و بخش اعظم آن از خارج تأمین می‌شود.
با هدف دستیابی به امنیت غذایی و همچنین برای پاسخگویی به مطالبه و انتظار مردم برای تولید پایدار روغن کشور بایستی همه عوامل اثرگذار از قبیل فنی و علمی، بازرگانی و حمایتی را مدنظر قرار داد تا همواره توجیه اقتصادی برای کشت محصولات کشاورزی توسط زارع برقرار باشد.
دانه‌ای به اسم «کاملینا» که حالا با نام ایرانی «سهیل» ثبت ملی شده، دانه‌ای با وجود 40 درصد روغن، مقاومت بالا در مقابل خشک‌سالی و مصرف کم آب عملاً به معجزه‌ای برای تولید روغن کشور، آن هم در این شرایط خشک‌سالی می‌ماند.
این گیاه علاوه بر وجود روغن بسیار و مقاومت بالا، دوره رشد کوتاهی داشته و می‌تواند ظرف مدت کوتاهی به مرحله برداشت برسد، علاوه بر این کنجاله این گیاه نیز گزینه مناسبی برای تغذیه احشام در شرایط خشک‌سالی است.
گیاه روغنی کاملینا از منظر اینکه کشت یک گیاه روغنی را در شرایط نامساعد دیم فراهم می‌کند و این امکان را به زارع می‌­دهد تا در مناطقی که شرایط کشت کلزا فراهم نیست، زراعت گیاه روغنی انجام دهد، اهمیت دارد. در شرایط مناسب و مطلوب در کشت دیم، کاشت گیاه کلزا و در شرایط نامساعد دیم، کاشت کاملینا زراعت پایداری را فراهم می‌­‌کند.
کاملینا گیاه روغنی پاییزه و هم‌خانواده کلزا است، کشت این محصول در انواع خاک‌ها حتی خاک‌های سبک و شنی و حتی خاک‌های فقیر و دارای مواد مغذی پایین و زمین‌های پست و حاشیه‌ای هم قابل انجام است. این محصول دارای 28 درصد روغن و حاوی 27 تا 32 درصد پروتئین و روغن آن از امگا 3 برخوردار بوده که باعث پیشگیری از چاقی و سرطان می‌شود. روغن کاملینا به‌دلیل برخورداری از «الفاتوکوفرول» و ویتأمین E بالا که خود آنتی‌اکسیدان قوی هستند نیاز به هیچ‌گونه افزودنی برای افزایش ماندگاری ندارد.
شدت خشک‌سالی در دهه اخیر به‌ویژه در دیمزارهای واقع در مناطق شمالی استان همدان همچون کبودراهنگ به گونه‌ای است که در بیشتر این مزارع ساقه‌های گندم قبل از خوشه‌دهی، خشک می‌شود و در برخی دیگر از مزارع نیز که خوشه‌های بسیار اندکی دارند، جمع‌آوری محصول برای بهره‌برداران مقرون به‌صرفه نیست، در چنین شرایطی توسعه کشت کاملینا علاه بر اینکه به تولید روغن در کشور کمک کرده، معیشت کشاورزان همدانی را نیز تأمین می‌کند.
بر این اساس با توجه به مزایای عنوان‌شده برآن شدیم تا با رئیس هیئت‌مدیره کشت و صنعت قره‌گل که در روستای قپاق‌تپه کبودراهنگ و روستای لنجاب سنقر کلیایی اقدام به کشت این محصول کرده گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
بهزاد حیدری‌مهر با بیان اینکه در روستای لنجاب شهرستان سنقر کلیایی حدود 135 هکتار و در روستای قپاق‌تپه شهرستان کبودراهنگ نیز بالغ بر 40 درصد از اراضی کشاورزی‌ام را به کشت محصول کاملینا اختصاص دادم گفت: نحوه علاقه‌مندی من به کشت این محصول به چند سال قبل بازمی‌گردد که در آن مقطع زمانی محمدحسن عصاره؛ رئیس مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کشور، این محصول را به بنده معرفی کرد.
وی با ابراز اینکه طبق تحقیقات و مطالعاتی که داشتم مشخص شد؛ از طریق کشت این محصول در اراضی دیم به‌ویژه در مناطق غربی کشور می‌توان تا حدود 50 درصد از واردات دانه‌های روغنی بی‌نیاز شد اذعان کرد: متأسفانه امروز در شهرستان کبودراهنگ با مشکل کم‌آبی و در شهرستان سنقر با مشکل تناوب زراعی مواجهیم به طوری که دیگر تناوب زراعی خاصی جز نخود پیش روی کشاورزان این منطقه وجود ندارد در حالی که کشت این محصول با دشواری فراوان رقم خورده اما قیمت خرید آن نیز توجیه اقتصادی لازم را ندارد.
وی با بیان اینکه با کشت کامیلنا در سطح وسیع یعنی در 137 هکتار از اراضی سنقر به‌دنبال تشویق و ترغیب کشاورزان این منطقه برای تغییر الگوی کشت و در پی آن افزایش بهره‌وری بودم، خاطرنشان کرد: خوشبختانه به لحاظ اقتصادی به‌ویژه در حوزه تناوب تجربه خوبی بود اما مسئله این است که کشاورز کاملیناکار هیچگونه پشتیبانی نمی‌شود.
بزرگترین زارع کاملینا در ایران با اشاره به اینکه متأسفانه باوجود افزایش نرخ تورم هیچ‌گونه تغییری را در قیمت این محصول شاهد نبودیم یعنی همان قیمت 33 هزار تومان سال گذشته به ازای هر کیلو امسال نیز تکرار شد، اذعان کرد: مسئله بعد عدم امکان فروش محصول بود یعنی من شخصاً به ضرب و زور و از طریق ارتباط‌گیری با معاون وزیر جهاد کشاورزی یعنی شخص آقای مهاجر توانستم محصول برداشت‌شده از روستای لنجاب سنقر کلیایی را بفروشم.
حیدری‌مهر در پاسخ به اینکه چرا صنایع نسبت به خرید محصول رغبتی ندارند؟ اذعان کرد: چرا بخرند وقتی فرصت استفاده از دلار 28 هزار تومانی برای واردات مهیا است؛ نه‌تنها رغبتی به خرید ندارند بلکه اصلاً تمایلی به کشت این دانه روغنی هم ازسوی آن‌ها وجود ندارد.
وی با اشاره به میزان برداشت محصول از مزارع کشت‌شده اذعان کرد: پیش‌بینی برداشت 1.5 تنی به ازای هر هکتار می‌شد اما به‌دلیل بارش تگرگ از اراضی سنقر 460 تا 470 کیلو محصول برداشت کردیم و در مزارع همدان نیز به علت بارندگی پیش‌بینی می‌شود میزان برداشت به 900 کیلو در هر هکتار کاهش یابد اما با این وجود بازهم توجیه اقتصادی لازم را برای کشاورزی خواهد داشت زیرا این محصول را در بحث تناوب می‌تواند کشت کند.
وی با ابراز اینکه کشت این محصول غنای خاک مزارع را نیز بالا می‌برد تصریح کرد: جالب‌تر اینکه هزینه تولید این محصول نسبت به محصولی همچون نخود تا یک‌چهارم کاهش یافته و در عین حال به لحاظ قیمت نیز صرفه بیشتری دارد.
رئیس هیئت‌مدیره کشت و صنعت قره‌گل با بیان اینکه کشت این محصول و مزیت اقتصادی آن حتی قابل رقابت با محصولی همچون گندم است گفت: در این زمینه از سوی جهاد کشاورزی در بخش‌های مختلفی همچون تأمین تجهیزات (ریز بذرکار) آموزش و در عین حال خرید محصول نهایی نیازمند برنامه‌ریزی مدون هستیم.
لطیفی اذعان کرد: درنظر بگیرید که با شرایط خرید فعلی محصول یقیناً یک کشاورز عادی امکان فروش محصول را نخواهد داشت زیرا دایره ارتباط او با افراد در سطح معاون وزیر نیست، بنابراین باید تدابیر لازم در این زمینه اندیشیده شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر سالانه بالغ بر سه میلیارد و 700 میلیون دلار صرف واردات دانه‌های روغنی و روغن می‌شود اذعان کرد: متأسفانه امروز باوجود ظرفیت تولید داخلی، 90 درصد مواد اولیه تولید روغن و دانه‌های روغنی وارداتی است حال آنکه اگر تنها 50 درصد از این حجم از مواد در داخل توسط کشاورزان داخلی و تنها در بحث تناوب زارعی تولید شود، حدود یک و نیم میلیارد دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور رقم خواهد خورد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ امروز کشور در تولید دانه‌های روغنی توفیق چندانی نداشته و بخش اعظمی از این نیاز از طریق واردات به کشور و با ارزبری فراوان تأمین می‌شود حال آنکه اگر بخواهیم نیم‌نگاهی به این موانع همانطور که در گزارش عنوان شد؛ بیاندازیم مشخص می‌شود که تعیین قیمت‌های نامناسب موجب شده که کشاورزان از تولید محصولات ضروری برای کشور فاصله بگیرند زیرا کشاورزان محصولی را می‌کارند که سود بیشتری برای آن‌ها دارد؛ بنابراین دولت این قیمت‌ها را باید طوری تعیین کند که کفه ترازو به سمت محصولات راهبردی سنگینی کند و حتی انتظار می‌رود علاوه‌بر تعیین قیمت مناسب، مشوق‌هایی هم برای ترغیب در نظر بگیرد، این مشوق‌ها می‌تواند از تسهیلات گرفته تا نهاده‌های ارزان را شامل شود.
از طرفی نقش مافیا به‌عنوان مانع تولید دانه‌های روغنی بسیار پررنگ است زیرا تخصیص ارز 28 هزار تومانی در سال‌های گذشته چنان سودآوری برای واردکنندگان داشت که مافیایی شکل گرفته و اجازه تولید در داخل را نمی‌دهند و هر کسی در این مسیر مقاومت کند از دست این افراد در امان نیست.
این درحالی است که طرح خودکفایی دانه‌های روغنی یکی از هشت طرح خوداتکایی محصولات اساسی بود که توسط وزارت جهاد کشاورزی تدوین و اجرای آن از نیمه دوم سال 94 آغاز و تا افق 1404 برنامه‌ریزی شده بود. بر این اساس باید در پایان این 10 سال، حداقل 70 درصد نیاز کشور به روغن در داخل تأمین می‌شد.
به گفته مسئولان وقت وزارت جهاد کشاورزی بیشترین تمرکز در این زمینه روی محصول کلزا بود؛ با این استدلال که این دانه در پاییز کشت می‌شود و از نزولات جوی استفاده می‌کند بنابراین به حل بحران کم آبی کشور نیز کمک می‌شود ولی گزارش‌ها حاکی از آن است که طی 8 سال گذشته این طرح تنها چیزی بیش از 10 درصد رشد داشته بنابراین با این اوصاف رسیدن به خودکفایی 70 درصدی تا یک سال سال آینده رؤیایی بیش نخواهد بود.

طاهره ترابی مهوش