نوجوانی مرحله عبور از کودکی و ورود به بزرگ‌سالی است، به دیگر سخن چنانکه در شمارگان مختلف این روزنامه به حوزه آسیب‌های اجتماعی مترتب بر دوره نوجوانی پرداختیم، فرد در این دوره از زندگی دچار تغییرات فیزیکی، شناختی و روانی-اجتماعی شده و ویژگی‌های جدیدی را کسب می‌کند که ازجمله آن می‌توان به تمایل به آزمایش کردن، جست‌وجو و رفتن به‌دنبال تجربیات جدید، آسیب‌پذیری بالا، درک پایین از خطر، اشتیاق شدید به پیدا کردن استقلال، جستجوی درونی برای یافتن هویت خود که به‌تدریج، شخصیت را در طول سال‌های رشد شکل می‌دهد، اشاره کرد.

بنابراین نوجوانی مرحله مهمی در زندگی است که با بلوغ جسمانی آغاز شده که فرد با عبور از آن به افزایش آگاهی و بالا رفتن سطح تعاملات اجتماعی و عاطفی با هم سن و سالان و بزرگسالان می‌رسد.

اما نکته این است که شاید نوجوانان در این دوره از زندگی که شاید به بتوان بنا به حساسیت آن را نقطه عطف زندگی هر فرد قلمداد کرد، با چالش‌های مختلفی روبه‌رو شود، چراکه نوجوانان شخصیت جستجوگر و کنجکاو دارند و در این سن به جستجوی مهارت‌ها و استعدادها می‌پردازند و هویت‌ اجتماعی آن‌ها شروع به شکل‌گیری می‌کند. به دیگر سخن می‌توان گفت نوجوانی مرحله‌ای از رشد است که فرد را برای نقش‌ها و مهارت‌های بزرگ‌سالی و نحوه برخورد با فشارها و چالش‌های زندگی آماده می‌کند.

با این حال، عبور از این مرحله ممکن است با چالش‌های رفتاری و مشکلات روحی نوجوانان همراه باشد، عبور از این مرحله با حفظ سلامت روان، به ارتقای سلامت اعصاب و روان در بزرگ‌سالی کمک می‌کند، نکته این است بنا به پیشرفت و پیچیدگی‌‌های زندگی چالش‌های امروز یقیناً با چالش‌هی نوجوانان دیروز بسیار متفاوت است.

بنابراین در این شماره برآن شدیم تا در گفت‌و‌گو با دانش‌آموخته دکتری روان‌شناسی اجتماعی به شناخت این چالش‌ها پرداخته و در عین حال راهکارهایی را برای توانمند کردن نوجوان در برابر این چالش‌ها ارائه کنیم که در ادامه می‌خوانید:

دکتر علیرضا شریفی یزدی عنوان کرد: چالش‌های فراوانی پیش روی نوجوانان امروز وجود دارد که ازجمله آن‌ها تفاوت تحلیل و نوع نگاه نوجوان با والدین است.

وی با ابراز اینکه امروزه بسیاری از نوجوانان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که پدر و مادر به امید اینکه قرار است آینده درخشانی را برای آن‌ها رقم بزنند، نیازهای روز فرزندانشان را مورد توجه قرار نمی‌دهند تصریح کرد: درواقع یکی از چالش‌ها این است که والدین آینده بچه‌ها را می‌بینند در حالی که آن‌ها خواستار برآورده شدن نیاز روز خود هستند.

وی با اشاره به اینکه این تفاوت در دیدگاه باعث ایجاد فاصله بین فرزندان و والدین می‌شود گفت: چالش بعدی، معکوس این دیدگاه است، بدان معنا که والدین خود را مکلف و موظف می‌دانند که همه نیازهای فرزندشان را برآورده کرده تا او احساس ناکامی، ناتوانی و کمبود نداشته باشد.

این روان‌شناس اجتماعی خاطرنشان کرد: این تفاوت دیدگاه باعث می‌شود که ما با یک فرد پرتوقع و ناشکیبا روبه‌رو باشیم که هرگاه هر چیزی خواسته برایش فراهم شده، طبیعتاً این رفتار، پیامدهای نامیمونی را به‌دنبال دارد زیرا اگر این فرد در آینده با نخستین ناملایمات، دشواری، سختی، کمبود و حسرتی که روبه‌رو شود، به لحاظ روحی، دچار ازهم‌پاشیدگی روانی خواهد شد.

شریفی یزدی با تأکید بر اینکه سومین چالشی که نوجوان‌های ما امروز با آن مواجه هستند، خانواده‌های کم‌جمعیت است، اذعان کرد: در گذشته افراد در خانواده‌های چندفرزندی زندگی می‌کردند که در بیشتر موارد مادر خانه‌دار و در دسترس و در عین حال پدر تنها چند ساعت از روز را بیرون از خانه بود.

وی افزود: اما امروز متأسفانه با خانواده‌هایی روبه‌رو هستیم که اکثراً تک‌فرزند هستند و به همین دلیل توان، امکان، موقعیت، فرصت و شانس اینکه با هم سن و سال‌های خود مراوده داشته باشند را ندارند و اگر فضای مدرسه را از زندگی آن‌ها حذف کنیم در خانه با فضای سرد و بی‌روح مواجه خواهند بود.

این روان‌شناس اجتماعی با تأکید بر اینکه چالش بعدی پیش روی نوجوانان امروز، فضای دیجیتال است، اذعان کرد: متأسفانه این بستر فرزندان ما را معتاد این فضا کرده و ساعت‌های طولانی را در این فضا سپری می‌کنند حال آنکه این اعتیاد بیمارگونه، مشکل‌زاست.

شریفی یزدی، ادامه داد: جدای از اعتیاد، محتوای قابل دسترس در این بستر به چالشی پیش روی نوجوانان امروز بدل شده زیرا بدون اینکه ما به او سواد رسانه آموخته باشیم و دروازه‌بانی اطلاعات، اخبار، پست‌ها و استوری‌ها را بلد باشد، این اتفاق رقم می‌خورد؛ بنابراین چون در بیشتر موارد این محتوا جذاب و قابل پذیرش است پس از مدتی عنان مغز این افراد به جای اینکه دست عقل و خرد باشد، دست رسانه‌های نوپدید می‌افتد.

وی با اشاره به اینکه چالش دیگر پیش روی نوجوان امروز آسیب‌های عینی اجتماعی است، اذعان کرد: متأسفانه امروز در کشورمان با کمال تأسف سن ابتلا به انواع مواد مخدر و روانگردان، سن ارتباط با جنس مخالف و حتی سن رابطه جنسی نامشروع، به حدود 13 سال رسیده؛ بنابراین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بچه‌های ما، آشنایی و بلوغ زودرس با فضاهای غیراخلاقی و شرم‌ستیز مثل فیلم‌های پورن، عکس‌های روابط جنسی، روابط نامشروع و درنهایت فیلم‌هایی که ظاهراً جنبه خانوادگی دارند اما در واقعیت القاکننده روابط خارج از عرف و فرهنگ ملی ما است.

وی با ابراز اینکه بنده در یکی از دبیرستان‌های دخترانه دوره اول، یعنی دانش‌آموزان 13 تا 15 سال شهر تهران، پژوهشی را در ارتباط با جنس مخالف انجام دادم که مشخص شد؛ 83 درصد آن‌ها دوست پسر دارند اذعان کرد: چالش بعدی متأثر از آسیب‌های اجتماعی عینی موجود در پیش روی نوجوانان، داشتن احساس اقلیت جنسی، است.

این روان‌شناس با تأکید بر اینکه متأسفانه در پی مشاهده این آسیب‌های عینی، نوجوان دچار آشفتگی هویتی شده و با اصطلاحاتی همچون تامبوی، ترنسو یا سایر اصطلاحات مرتبط با فهرست دوگانه جنسی مثل عشق‌ورزی افراطی به همجنس در مدارس آشنا می‌شود.

شریفی یزدی با تأکید بر اینکه یکی دیگر از چالش‌های بزرگ این نوجوانان عدم ارتباط مناسب و کافی با والدین است گفت: امروز در بیشتر خانواده‌ها یا والدین در دسترس نیستند یا اینکه درگیر فضای دیجیتال شده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه چالش بعدی پیش روی نوجوان امروز مسائل اقتصادی است اذعان کرد: در این مسابقه چشم و هم‌چشمی و تجمل‌گرایی از یک‌سو و ناتوانی بخش بزرگی از جامعه به‌دلیل فقر از سوی دیگر باعث شده که نوجوان‌های ما احساس کمبود کرده و پستوی زندگی خودشان را با ویترین زندگی دیگران مقایسه کرده و همواره احساس بازنده بودن داشته باشند.

وی در پاسخ به این پرسش که راهکارهای توانمندی نوجوانان امروز در مواجهه با چنین چالش‌هایی چیست؟ گفت: گام نخست باید از سوی خانواده برداشته شود؛ چراکه نوجوان امروز در حقیقت کودک دیروز و اصلی‌ترین منبع تربیتی است و بیمه شدنش در مقابل انواع آسیب‌های ریز و درشت، والدین و اعضای خانواده‌اش هستند؛ در نتیجه نخستین و شاید یکی از مؤثرترین راهکارها این است که خانواده‌ها را بالنده کنیم.

این روان‌شناس اجتماعی خاطرنشان کرد: علاوه بر این معتقدم انجمن اولیا و مربیان در مدارس که نقطه تلاقی و ارتباط والدین با مربیان تعلیم و تربیت است، یکی از کانال‌های بسیار مناسب برای طرح این آسیب به‌شمار می‌رود تا در آن با استفاده از دانش متخصصان، راهکار‌های ارتباط مؤثر در ارتباط با کودک و نوجوان به والدین داده شود.

شریفی یزدی با بیان اینکه بهره‌مندی از دستگاه تعلیم و تربیت در راستای مواجهه با این چالش از دیگر فرصت‌هایی است که نباید نادیده انگاشت، خاطرنشان کرد: درواقع نظام آموزش و پرورش به جای آموزش این حجم از مطالب ناکارآمد در زندگی، می‌بایست اندکی به بالنده کردن فرزندان، افزایش مهارت‌های زندگی و مهارت‌های اجتماعی در دوره نوجوانی بپردازند.

وی خاطرنشان کرد: راهکار سوم، تربیت جنسی است؛ البته ما در این بخش با دو اصطلاح مواجهیم، آموزش جنسی و تربیت جنسی.

وی ادامه داد: آموزش جنسی مختص کشورهای غربی است و در ایران قاعدتاً به لحاظ فرهنگی قابل طرح و بحث نیست؛ اما در مورد تربیت جنسی یعنی آگاه کردن نوجوان به تغییرات جنسی و جنسیتی که از دوره دوم کودکی به دوره نوجوانی و بعد به دوره جوانی که یک دوره گذار محسوب می‌شود، نکته‌ای است که باید مورد توجه قرار گیرد تا از طریق آگاهی‌بخشی بتوان از بسیاری از خطرات، مشکلات و معضلات ناشی از این مسئله که متأسفانه این روزها به‌شدت گریبانگیر نوجوان‌های ما شده، جلوگیری کرد.

وی ادامه داد: راهکار بعدی افزایش فضاهای فرهنگی و ورزشی است که در حیطه وظایف حاکمیتی قرار دارد که بتواند فضایی را فراهم کند تا نوجوان با هزینه اندک توانمندهای خود را بروز داده و در عین حال استعدادهایش را شکوفا کند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ مسائل اجتماعی و بحران‌های دوران نوجوانی مشکلاتی هستند که بر گروه بزرگی از نوجوانان تأثیر می‌گذارند و می‌توانند عملکرد آنان را در طول این دوران مختل کنند.

در این بین چنانکه گفته شد، زندگی دیجیتال و پیشرفت فناوری نحوه زندگی و عادات روزمره خانواده‌ها را به طور کلی تغییر داده و نوجوانان با مسائل اجتماعی جدیدی روبه‌رو می‌شوند و همه آن‌ها در نحوه زندگیشان تأثیرگذار خواهد بود، بدین ترتیب که امروز بسیاری از نوجوانان فاقد مهارت‌های ارتباطی ضروری مانند دانستن چگونگی انتخاب نشانه‌های اجتماعی هستند.

پس مهم این است که در این دوران والدین کاملاً از فرزند خود حمایت کرده و در صورت گرفتاری آنان در بحران‌های دوران نوجوانی، نسبت به کمک گرفتن از متخصصان اقدام و سبک زندگی خود را تغییر دهند.