خیابان کامل یک رویکرد جامع در برنامه‌ریزی شهری و طراحی حمل‌ونقل است که به‌منظور ایجاد گذرگاه‌هایی برای تمام کاربران از عابران پیاده و دوچرخه‌سواران گرفته تا رانندگان و مسافران حمل‌ونقل عمومی طراحی شده است. این مفهوم بر ایمنی، دسترسی و راحتی افراد در هر سنی و با هر توانایی تأکید دارد. خیابان‌های کامل علاوه‌بر ایجاد فضایی مناسب برای تردد امن و راحت برای همه کاربران، به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که از محیط‌زیست و کیفیت زندگی در شهرها نیز حمایت کنند.
*خیابان کامل چیست؟
در برنامه‌ریزی شهری و مهندسی ترافیک، خیابان کامل به راه‌های ارتباطی گفته می‌شود که به‌منظور ایجاد دسترسی امن، جذاب و راحت برای تمام کاربران از عابرپیاده و دوچرخه‌سواران گرفته تا خودروها و وسایل حمل‌ونقل عمومی طراحی و مورد استفاده قرار بگیرد. خیابان‌های کامل به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که دسترسی امن برای همه افراد را تضمین کنند. این خیابان‌ها شامل ویژگی‌های متنوعی هستند که به نیازهای گروه‌های مختلف کاربران، به‌ویژه جمعیت‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان، سالمندان و افراد دارای اختلالات حرکتی پاسخ می‌دهند.
هدف خیابان‌های کامل ترویج یک سیستم حمل‌ونقل متوازن است که وابستگی به خودروها را کاهش دهد و در عین حال ایمنی و تحرک همه کاربران را تقویت کند. روندهای فعلی در حمل‌ونقل و برنامه‌ریزی شهری بحث را فراتر از ایمنی و سطح خدمات می‌برد و به حوزه‌هایی نظیر فراگیری و عدالت زیست‌محیطی، تغییرات اقلیمی، پایداری و بهینه‌سازی ردپای خیابان برای عملکردهای چندوجهی و غیرحمل‌ونقلی گسترش می‌دهد.
*ویژگی‌های کلیدی خیابان‌های کامل
یکی از ویژگی‌های کلیدی خیابان‌های کامل این است که باید به‌عنوان دارایی ارزشمند شهر در نظر گرفته شوند و برای اهداف مختلفی همچون فضای سبز، انرژی تجدیدپذیر و رفع نیازهای عمومی استفاده شوند. به‌عنوان مثال شهرستان مینیاپولیس در ایالت مینه‌سوتای آمریکا متعهد شده است که از 22 درصد زمین‌های خود که به خیابان‌ها اختصاص یافته است، به‌طور بهینه استفاده کند و آن‌ها را به‌عنوان فضایی برای اهداف گسترده‌تر همچون گسترش فضای سبز، بهبود مدیریت آب باران و کاهش اثرات گرمایی آسفالت در نظر بگیرد.
ویژگی دیگر خیابان‌های کامل، قابلیت پیاده‌سازی عملکرد چندگانه در فضای محدود است. با تغییرات اقلیمی و الگوهای جدید بارش، طراحی سنتی خیابان‌ها توانایی لازم برای مدیریت بارش‌های شدید را ندارد و این امر منجر به وقوع سیلاب‌های متعدد می‌شود. تأکید بر مؤلفه‌های سبز نظیر سطوح قابل نفوذ، باغ‌های بارانی و درختان کنار پیاده‌رو برای مدیریت مؤثر آب باران ضروری است. علاوه‌بر این، استفاده از فناوری‌های نوین همچون اینترنت اشیا و زیرساخت‌های ارتباطی می‌تواند به بهبود مدیریت ترافیک و سایر جنبه‌های عملیاتی خیابان‌ها کمک کند و در عین حال زیرساخت‌های مهم شهر را فراهم کند.
سومین ویژگی خیابان‌های کامل پایبندی به ایمنی است؛ افزایش 46 درصدی آمار تلفات پیاده‌روی در دهه اخیر نگرانی‌های فزاینده‌ای را در این زمینه به‌وجود آورده است. سیاست خیابان‌های کامل به مسئولان شهری کمک می‌کند تا مسیرها را طوری طراحی کنند که برای همه کاربران ازجمله عابران پیاده، دوچرخه‌سواران و رانندگان ایمن‌تر باشد،. برنامه «خیابان‌های کم‌سرعت» در اوکلند ایالت کالیفرنیا که در پاسخ به پاندمی کرونا ایجاد شد و به ایجاد فضایی مناسب برای فاصله‌گذاری اجتماعی کمک کرد، نمونه‌ای از موفقیت در ایجاد فضاهای ایمن در یک خیابان کامل است.
خیابان‌های کامل شامل ارکانی همچون پیاده‌روها به‌عنوان مسیرهای ایمن و حفاظت‌شده برای عابران پیاده، مسیرهای اختصاصی برای دوچرخه‌سواری و ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی به‌عنوان مکان‌های قابل دسترس و راحت برای کاربران حمل‌ونقل عمومی است. علاوه بر این، گذرگاه عابرپیاده و چراغ‌های راهنمایی با سیگنال‌های مناسب که به عابران کمک می‌کند به‌راحتی از خیابان عبور کنند، همچنین اقدامات کاهش سرعت باید در خیابان‌های کامل گنجانده شود. در ادامه مزایا و اهمیت این خیابان‌ها در محیط‌های شهری بیان می‌شود.
*افزایش ایمنی
افزایش ایمنی بارزترین مزیت یک خیابان کامل است، چراکه با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، تلفات و تصادفات کاهش می‌یابد. اصول طراحی این خیابان‌ها بر کاهش سرعت خودروها و بهبود دید در گذرگاه‌های عابرپیاده تمرکز دارد که می‌تواند به‌طور چشمگیری احتمال جراحات شدید یا مرگ‌ومیر در تصادفات را کاهش دهد.
*تقویت ارتباطات اجتماعی
طراحی خیابان‌های کامل به‌عنوان فضاهای عمومی به‌صورتی است که تعاملات اجتماعی را تسهیل می‌کند. با ایجاد محیط‌های دوستانه برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی فضایی فراهم می‌شود که مردم می‌توانند به راحتی با یکدیگر دیدار کنند و در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند. نصب صندلی‌ها، پارکلت‌ها، میادین و فضای سبز باعث جذب کاربران می‌شود و ارتباطات محلی را تقویت می‌کند.
*افزایش حمل‌ونقل پایدار و سلامت عمومی
یکی از ویژگی‌های بارز خیابان‌های کامل، افزایش حمل‌ونقل پایدار است. این خیابان‌ها با کاهش وابستگی به خودرو و تشویق مردم به استفاده از روش‌های حمل‌ونقل عمومی و گزینه‌های سبز دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی، به کاهش آلودگی و ترافیک کمک می‌کنند. با تشویق به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، خیابان‌های کامل به ترویج سبک زندگی سالم‌تری کمک می‌کنند که می‌تواند به کاهش نرخ چاقی و مسائل مرتبط با سلامتی کمک کند.
طراحی خیابان‌های ایمن و قابل دسترس باعث می‌شود که افراد احساس راحتی بیشتری داشته باشند و بیشتر از فضاهای عمومی استفاده کنند که نتیجه آن افزایش حس تعلق به جامعه، جلوگیری از ایجاد حس انزوا میان ساکنان و به‌صورت کلی بهبود سلامت جسمی و روحی ساکنان است.
*مزایای اقتصادی
طراحی بهبودیافته خیابان‌ها می‌تواند اقتصاد محلی را تحریک کند و با جذب کسب‌وکارها و افزایش ارزش املاک منجر به رونق اقتصادی شود. مطالعات نشان می‌دهد شهرهایی که خیابان‌های کامل را اجرا کرده‌اند، نرخ فروش بالاتری در خرده‌فروشی تجربه کرده‌اند و محیط‌های تجاری آن کمتر خالی مانده‌اند.
*تأثیرات زیست‌محیطی
تأثیر زیست‌محیطی خیابان‌های کامل در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود کیفیت هوا ناشی از تشویق مردم به استفاده از گزینه‌های حمل‌ونقل غیرموتوری مشاهده می‌شود. فضاسازی مناسب در خیابان‌ها ازجمله ایجاد مناطق سبز و باغ‌های شهری می‌تواند به جذب آلودگی و تولید اکسیژن کمک کند که در مجموع یک جامعه سالم‌تر و دوستدار محیط زیست به ارمغان می‌آورد.
*عدالت و دسترسی
خیابان‌های کامل به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که به همه افراد در هر سن و با هر میزان از توانایی خدمت‌رسانی کنند و به ترویج فراگیری در حمل‌ونقل شهری کمک کنند. زیرساخت‌های اساسی در خیابان‌های کامل برای جمعیت‌های آسیب‌پذیر شامل کودکان، سالمندان و افراد دارای معلولیت فراهم می‌شود تا استقلال حرکتی را برای این گروه‌ها افزایش دهد.
*مدیریت ترافیک
با ارائه گزینه‌های حمل‌ونقل متنوع، خیابان‌های کامل می‌توانند به کاهش تراکم در جاده‌ها کمک کنند. هنگامی‌که افراد بیشتری به‌جای رانندگی برای مسافت‌های کوتاه پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری کنند، تعداد وسایل نقلیه در جاده کاهش می‌یابد که نه‌تنها جریان ترافیک را بهبود می‌بخشد بلکه ظرفیت کلی شبکه حمل‌ونقل را نیز افزایش می‌دهد.
با وجود اینکه جنبش خیابان‌های کامل در سراسر جهان به‌سرعت در حال پیشرفت است، هنوز چالش‌هایی در زمینه اجرای این طرح وجود دارد و بسیاری از شهرها حمل‌ونقل با خودرو را به ایمنی عابران پیاده و دوچرخه‌سواران ترجیح می‌دهند. علاوه بر این، اجرای این سیاست‌ها بر اساس زمینه‌های محلی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد که منجر به نتایج نامنسجم در مناطق مختلف می‌شود.
در ادامه چند شهر معرفی می‌شود که با موفقیت ابتکار خیابان‌های کامل را به مرحله اجرا درآورده‌اند.
*ایالات متحده آمریکا
شهر توسن در ایالت آریزونا در سال 2019 طی یک سیاست قوی اجرای خیابان‌های کامل را تصویب کرد که به تغییر طراحی پروژه‌های آینده به سمت خیابان‌های ایمن‌تر کمک کرده است. شهر نیویورک نیز پس از طراحی مجدد خیابان‌ها در سال 2007 که بر ایمنی عابران پیاده متمرکز بود، شاهد افزایش نزدیک به 50 درصدی فروش خرده‌فروشی بود.
شهر میامی در ایالت فلوریدا با پیاده‌سازی ابتکارهای خیابان کامل در مرکز شهر ازجمله پیاده‌روهای وسیع‌تر، درختان سایه‌دار، روشنایی متناسب با عابران و تقاطع‌های بهبودیافته مزایای قابل‌توجهی را در زمینه ایجاد محیطی دوستانه‌تر برای پیاده‌روی و برقراری تعاملات اجتماعی، همچنین حمایت از کسب‌وکارهای محلی شاهد بوده است.
شهر اورلاندو در ایالت فلوریدا خیابان‌ها را به‌صورتی بازطراحی کرده است تا شامل خطوط دوچرخه‌سواری محافظت‌شده، پیاده‌روهای گسترش‌یافته و خطوط اتوبوس اختصاصی باشند. این پروژه ایمنی و دسترسی را برای عابران پیاده، دوچرخه‌سواران و کاربران حمل‌ونقل عمومی بهبود بخشیده در حالی که تردد خودروها را نیز در خیابان باقی مانده است.
*بلغارستان
شهر بورگاس یک خیابان کامل را به‌عنوان منطقه‌ای دوستانه برای عابران پیاده بازطراحی کرده که فناوری‌های پیشرفته را در یک فضای اجتماعی زنده ترکیب می‌کند. این خیابان شامل چراغ‌های خیابانی است که به پورت‌های شارژ برای دستگاه‌ها و اینترنت وای‌فای رایگان مجهز شده‌اند. این چراغ‌ها مجهز به سنسورهایی برای نظارت و پایش داده‌های زیست‌محیطی همچون کیفیت هوا و دما به‌صورت لحظه‌ای هستند.
طراحی این خیابان با بازخورد از جامعه شکل گرفته است تا نیازها و نگرانی‌های ساکنان محلی را در نظر بگیرد و در راستای مبارزه با گرمای بیش‌ازحد در ماه‌های تابستان، سیستم‌های مه‌پاش را نصب کرده و فضاهای سبز را زیر چراغ‌های خیابانی ایجاد کرده است که محیط خنک‌تری را برای عابران پیاده فراهم می‌کند.
*کانادا
شهر تورنتو در حال توسعه راهنمای خیابان‌های کامل است تا اولویت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی را در طراحی خیابان‌ها ادغام کند. هدف این راهنما ایجاد شبکه‌ای از خیابان‌های چندکاربری و فراگیر است که همه کاربران را در نظر بگیرد و در عین حال با پس‌زمینه منحصربه‌فرد هر خیابان هماهنگ باشد.
نمونه‌های موفق اجرای خیابان‌های کامل از سراسر جهان به‌وضوح نشان می‌دهد که یک رویکرد یکپارچه در طراحی خیابان‌های شهری می‌تواند باعث افزایش ایمنی، دسترسی و تنوع استفاده از فضاهای عمومی شود. با تصویب و اجرای سیاست‌های خیابان کامل، شهرها می‌توانند به فضایی تبدیل شوند که نه‌تنها به نیازهای حمل‌ونقل پاسخ می‌دهد، بلکه کیفیت زندگی ساکنان را نیز ارتقا می‌دهد و فضایی مناسب برای تعاملات اجتماعی ایجاد می‌کند.