این روزها حضور در مناطق بکر و طبیعی و تجربه زندگی به دور از مدرنیته روستایی بیش از پیش مورد توجه گردشگران قرار گرفته و بسیاری از مسافران برای تجربه آرامش و سکوت در کنار سایر موارد مانند دسترسی به محصولات ارگانیک سفر می‌کنند.
افراد در چنین سفرهایی با فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی روستایی به‌طور مستقیم آشنا می‌شوند و از آداب و رسوم محلی، موسیقی، هنر، حیات‌وحش متنوع، آب‌وهوای بکر، غذاهای سنتی و صنایع دستی و هنرهای محلی آشنا می‌شوند. با رشد این نوع گردشگری، اهمیت برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح برای حفظ منابع طبیعی، فرهنگی، جلوگیری از تأثیرات منفی بر محیط زیست و جامعه بیش از پیش احساس می‌شود.
برخی آسیب‌های افزایش حضور گردشگر در فضای روستا را می‌توان تخریب زیستگاه‌ها، تأثیرات اجتماعی و فرهنگی، چالش‌های اقتصادی و فشار بر زیرساخت‌ها برشمرد، چراکه به‌طور مثال مسیرهای دسترسی به مناطق روستایی ممکن است برای تردد مکرر گردشگران مناسب نباشند و ترافیک و فرسایش جاده‌ها را به‌دنبال داشته باشد؛ بنابراین لازم است برای جلوگیری از بروز این مشکلات و حفظ این بافت به‌صورت اولیه، برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب برای توسعه پایدار و ایجاد سیاست‌های حفاظتی در نظر گرفته شود تا به کاهش اثرات منفی کمک کند، البته در این بین نباید از آموزش و آگاهی‌بخشی در این خصوص قافل شد.
با توجه به اهمیت موضوع در این خصوص با عضو هیئت‌مدیره جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی که بیش از سه دهه در حوزه گردشگری فعالیت کرده، در این خصوص گفت‌و‌گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
علی صدرنیا با بیان اینکه گردشگری روستایی نوع متفاوتی از گردشگری را به افراد ارائه می‌دهد که توسعه آن مانند یک تیغ دو لبه است گفت: همواره خطراتی در این حوزه وجود دارد چراکه ممکن است روش زندگی روستایی را تغییر دهد، البته مزایایی هم دارد ازجمله اینکه باعث شناخته شدن صنایع دستی خاص و معرفی آن خواهد شد و با رونق فروش این محصولات اشتغال‌زایی را در پی داشته و آن هنر نیز از بین نخواهد رفت.
وی افزود: این افزایش نقدینگی نیز خطراتی دارد، چراکه ممکن است باعث شود، روش‌ها و سنت‌های جامعه محلی را دچار تغییر کند.
وی در ادامه تصریح کرد: ما تجاری شدن روستا را در ماسوله می‌بینیم که حدود 30 سال پیش فضای خاصی را به گردشگر ارائه می‌داد؛ اما امروزه این بافت حفظ نشده و همه مغازه‌های صنایع دستی تبدیل به اغذیه‌فروشی و محلی برای فروش محصولات مشابه هم شده‌اند.
عضو هیئت‌مدیره جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی با اشاره به اینکه امروزه با سفر به ماسوله احساس می‌شود وارد محیط شهری شده‌اید چون ماهیت اصلی خود را از دست داده، عنوان کرد: مغازه‌ها همه یک نوع محصول می‌فروشند و اثری از کارگاه‌های قدیمی نیست، فرزندان مردم بومی که چاقوساز بودند این راه را ادامه نداده و هنرهای بومی آن‌ها به نسل بعدی منتقل نشده چراکه سود کار جدید نسبت به قبلی بیشتر بوده است.
صدرنیا با بیان اینکه این کار ظاهراً منافعی خواهد داشت اما بسیاری از زیرساخت‌ها و خاص بودن منطقه را از بین خواهد برد افزود: گردشگری روستایی در وهله نخست خوب است و باعث آشنایی مردم با سنت‌ها می‌شود؛ اما روستا و فرهنگ آن به مرور زمان با تجاری شدن دستخوش تغییر می‌شود.
*امروزه تنها منافع کوتاه‌مدت در گردشگری مد نظر است و برنامه‌‎‌ریزی لحاظ نمی‌شود
وی با عنوان اینکه متأسفانه این روزها در بسیاری از امور تنها منافع کوتاه‌مدت مد نظر است و برنامه‌ریزی صورت نمی‌گیرد، ابراز کرد: ما در انواع دیگر گردشگری نیز شاهد چنین مواردی بوده‌ایم که باعث شده تا تعداد واحدهای مرتبط با آن نوع گردشگری در سطح کشور افزایش یابد اما با رعایت نکردن اصول، رونق واحدهای محلی نیز از دست رفته و افراد سرمایه‌گذار در آن حوزه نیز متضرر شده‌اند.
*برنامه‌ریزی بر اساس کشش منطقه باشد
وی با تأکید بر اصل نیازسنجی گفت: کشش منطقه را باید سنجید و سپس برنامه‌ریزی کرد، لازم است مجوزهایی که داده می‌شود طبق قاعده باشد تا افراد کم‌بضائت نیز بتوانند در این عرصه حضور داشته باشند.
این مسئول ادامه داد: متأسفانه در بسیاری از موارد برنامه‎ریزی‌ها تنها برای افزایش آمار است و طرح‌ها از نظر اقتصادی سنجیده نمی‌شوند که آیا مقرون به‌صرفه هستند؟ تأثیر آن‌ها بر محیط محلی در طولانی مدت چگونه خواهد بود؟
صدرنیا با اشاره به اینکه موضوعات باید به‌صورت علمی بررسی شوند، افزود: نداشتن برنامه‌ریزی باعث می‌شود تا رشد گردشگری به‌حدی باشد که در یک مقطع زمانی برای روستا درآمدزایی داشته و همه به آن روی بیاورند، با گسترش این امر، بکر بودن منطقه به‌مرور از بین رفته و باعث می‌شود از حالت طبیعی خود خارج شده و برای گردشگر نیز جاذبه‌ای نداشته باشد. این در حالی است که نادر بودن موضوعات، بسیار ارزشمند است.
وی با بیان اینکه در سایر نقاط دنیا در سایت‎‌های مختلف ظرفیت بازدیدکنندگان محدود اعلام می‌شود و تعداد آن در سال مشخص است گفت: مثلاً در اهرام ثلاثه مصر تعداد محدودی گردشگر پذیرش می‌شود، چراکه بخار تنفس افراد در فضاهای محدود رطوبت محیط را افزایش می‌دهد و باعث ایجاد قارچ و تخریب سنگ‌‎ها خواهد شد.
این مسئول با ابراز اینکه یکی از معضلات ما این است که بازدیدکنندگان بعد از حضور در هر مکانی آنجا را تخریب کرده و محیط زیست را تحت تأثیر قرار می‌دهند، اذعان کرد: این عدم توجه تغییرات منفی و آسیب را در پی خواهد داشت.
صدرنیا با عنوان اینکه برنامه‌ریزی از نظر اقتصادی نیز ضروری است، ابراز کرد: باید سرمایه‌‎گذاری، نیروی انسانی و بازده اقتصادی بلندمدت هر طرح برای منطقه مد نظر قرار گیرد، همه امورحساب‌شده باشد و جایگاه هر تصمیم در اقتصاد کلان کشور نیز مشخص شود، همه این موارد نیازمند آمار است.
* یکی از ضعف‌های حوزه گردشگری نبود آمار دقیق برای برنامه‌ریزی است
وی ادامه داد: یکی از ضعف‌های حوزه گردشگری نبود آمار دقیق است تا بتوان به‌درستی برنامه‌ریزی کرد. حساب‌های اغماری حدود سه سال است که راه‌اندازی شده و تا به امروز بازخوردی نداشته و تنها تعداد گردشگران و میزان درآمد حاصل از آن بیان می‌شود که دقیق نیست و نمی‌توان بر اساس آن برنامه‌ریزی کرد.
این مسئول اظهار کرد: برنامه‌ریزی برای حوزه گردشگری باید بر اساس آمار باشد و نمونه‌های مشابه آن در دیگر کشورها مورد بررسی قرار گیرد و سپس بومی‌سازی شود، این امر نیازمند افراد متخصص است.
صدرنیا تصریح کرد: بیشتر واحدهای گردشگری ما از نبود افراد مسلط در کار اجرایی و دارای تخصص تئوری محروم هستند که خود یک معضل به‌شمار می‌رود.
وی افزایش قیمت زمین و کالاها در روستا، قطعه‌قطعه شدن زمین‌ها و از بین رفتن شغل کشاورزی و دامداری را از دیگر تهدیدهای حضور بدون برنامه گردشگر در روستا برشمرد و گفت: این کار از حساسیت خاصی برخوردار است و باید برای آن به سایر نمونه‌های موجود رجوع کرد.
وی افزود: در بسیاری از مناطق دنیا در ماهیت روستا تغییری ایجاد نمی‌شود، بلکه ظرفیت‌های موجود بهینه‌سازی می‌شود، مثلاً در گردشگری مزرعه افراد، علاقه‌مند به تجربه اصل این موضوع هستند، افرادی که به‌دنبال توسعه انواع مختلف گردشگری هستند باید محدودسازی را نیز مد نظر داشته و بر اساس گنجایش آن تصمیم‌گیری کنند.
عضو هیئت‌مدیره جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی با بیان اینکه ظرفیت روستا و میزان آسیب‌های ممکن باید مورد سنجش قرار گیرد، ابراز کرد: به طور مثال ممکن است با فروش زمین‌های روستا و سایر تغییرات، نوع زندگی اصلی مردم بومی فراموش شود، این تغییرات را در دیگر مناطق و حتی کشورها می‌توان دید.
صدرنیا اذعان کرد: این تغییر به نفع روستا نیست و ممکن است به‌صورت مقطعی مورد توجه قرار گیرد و در درازمدت آسیب‌زا باشد، بنابراین افراد برنامه‎ریز باید نمونه‌های مختلف هر حوزه را دیده و اصولی تصمیم‌گیری کنند.
وی با اشاره به اینکه مشکل اساسی ما این است که نیروهای متخصص کمی داریم و کارمندان ادارات مرتبط با گردشگری تخصص ندارند، افزود: این موضوع نیاز به برنامه کلان آموزشی دارد تا افراد آموزش ببینند و بتوانند درست تصمیم بگیرند.
عضو هیئت‌مدیره جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی با عنوان اینکه بسیاری از موضوعات امروز ما بر اساس شنیده‎ها در نظر گرفته می‌شود و بر اساس موارد اجرایی نیست، افزود: تمام ابعاد هر موضوع را باید سنجید و بر اساس فرهنگ منطقه بومی‌سازی کرد.
صدرنیا ادامه داد: بسیاری از کشورهای موفق در گردشگری که مهاجرپذیر نیز هستند، امروزه از سیاست‌های قبلی خود عقب‌نشینی می‌کنند چراکه در بسیاری از مناطق، افزایش قیمت‌ها، زندگی مردم را مختل کرده و شاهد تظاهرات مردم و عدم رضایت آن‌‎ها از حضور گردشگران در برخی کشورهای اروپایی هستیم.
وی با بیان اینکه افزایش حضور گردشگر برای عده خاصی سود دارد اما شلوغی، نبود وسایل نقلیه عمومی و سایر موارد باعث به‌هم خوردن روال عادی زندگی مردم شده، ابراز کرد: گردشگری وقتی خوب است که به اندازه و روی حساب و کتاب باشد.
وی با اشاره به اینکه آلودگی صوتی و تغییر بافت بومی از دیگر آسیب‌های این حوزه به‌شمار می‌رود، گفت: معماری بومی هر منطقه منحصر به‌فرد بوده و چون برآمده از آن محیط است با آن سازگای دارد اما وقتی به‌دلیل حضور بیشتر گردشگران، ساختمان‌های جدید و به‌روز ساخته می‌شود، قطعاً محیط آسیب خواهد دید.
این فعال گردشگری با عنوان اینکه مثلاً در گذشته بیشتر خانه‌ها دارای طاق بودند که به‌مرور به سقف‌های مسطح تبدیل شدند، ادامه داد: طاق از نظر معماری مزایای زیادی داشت، در مقابل زلزله مقاوم‌تر بود و برف و باران آسیب کمتری به آن وارد می‌کرد، همچنین باعث جابه‌جایی هوا شده و در فصل تابستان خانه‌ها خنک بودند.
صدرنیا با بیان اینکه یکی از وجوه روستا زیبایی آن از نظر معماری است، تصریح کرد: ساختمان‌های تجاری و چندطبقه ناهماهنگ باعث تغییر در بافت روستا می‌شود که نیازمند قانون‌گذاری است.
وی تأکید کرد: گردشگری کشور به یک برنامه‎ریزی کلان نیاز دارد تا همه موارد در زیرمجموعه آن قرار بگیرند، افراد متخصص باید همه جوانب حوزه گردشگری را در آن لحاظ و بعد از اینکه تبدیل به قانون شد، با دقت اجرا کنند.
این فعال گردشگری با اشاره به اینکه گردشگرپذیر بودن روستا باعث ثبت جهانی خواهد شد اما این ثبت به‌صورت دائمی نیست، ابراز کرد: ما شاهد بوده‎ایم که ساخت ساختمان جدید در روستاها باعث شده تا آن محل از فهرست ثبت جهانی خارج شود، بنابراین حفظ بافت و معماری روستا نیز حائز اهمیت است.
صدرنیا تأکید کرد: قوانین باید پایداری عوامل ثبت میراث جهانی شدن روستاها را ضمانت کند.
وی با بیان اینکه موضوع حائز اهمیت اینکه گردشگری باید به‌عنوان کمک به روستا مطرح باشد اما ما سریعاً آن را تجاری می‌کنیم، گفت: اگرچه که حتماً باید جنبه اقتصادی داشته باشد اما تجاری شدن با اقتصادی بودن متفاوت است.
عضو هیئت‌مدیره جامعه راهنمایان ایرانگردی و جهانگردی ادامه داد: گردشگری باید در هر مقطعی روی اصول، همه جوانب آن دیده شود و مزایا و معایب آن را در نظر داشت، البته هیچ جای دنیا شما شاهد اجرای 100 درصدی این امر نخواهید بود، اما جلوگیری از تخریب منطقه در همه جا مورد توجه قرار دارد.
صدرنیا در پایان خاطرنشان کرد: بزرگترین مشکل در حوزه گردشری ما عدم آموزش است، آموزش صحیح برای همه مدیران و کارشناسان باید در نظر باشد چراکه تا این آگاهی وجو نداشته نباشد که نفع تجاری و اقتصادی کوتاه‌مدت مشکل‌ساز خواهد بود، ممکن است جاذبه موجود در منطقه از بین برود.
رونق گردشگری روستایی با آنکه باعث رونق اقتصادی برای اهالی می‌شود اما همانگونه که مطرح شد توسعه این نوع گردشگری یک تیغ دولبه است و همانگونه که می‌تواند رونق‌بخش باشد به همان اندازه می‌تواند باعث تخریب در بافت و تغییر اساسی در همه موضوعات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی شود؛ بنابراین باید تا قبل از معرفی هر روستا متخصصان امر همه جوانب را سنجیده و از تجربیات دیگر مناطق مشابه بهره ببرند و طرح‌های بومی‌سازی شده را اجرا کنند.

شهره کرمی