کردستان با داشتن 18 نوع ماده معدنی و افزون بر یک میلیارد تن ذخایر معدنی یکی از استان‌های دارای ظرفیت فراوان در حوزه معادن است.
بر اساس اعلام آمار اداره کل صمت کردستان، در حال حاضر 380 واحد معدنی در استان وجود دارد که 209 واحد فعال، 13 واحد در دست تجهیز و 154 واحد غیرفعال است.
تعدادی از معادن غیرفعال، قابلیت احیا شدن دارند و تعدادی هم متروکه می‌شوند و امکان بازگشت آن‌ها به چرخه تولید وجود نخواهد داشت.
عوامل مختلفی مانند کاهش عیار ماده معدنی و توجیه پذیر نبودن استخراج ماده معدنی از لحاظ اقتصادی، آسیب‌های زیست‌محیطی و مخالفت‌های جوامع محلی و کمبود نیروی کار می‌تواند منجر به متروکه شدن معادن شود.
وقتی معدنی متروکه شود، مکان بلااستفاده‌ای نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا آنرا به جاذبه ای گردشگری تبدیل می‌کنند؛ اینگونه هم محیط زیست حفظ و هم رضایت مردم کسب می‌شود و علاوه بر این درآمدزایی هم برای معدن‌دار و مردم منطقه به دنبال خواهد داشت.
گردشگری معادن اگرچه جزو شاخه‌های جدیدی از گردشگری در دنیا به شمار می‌رود اما تاکنون توانسته در کشورهای مختلفی به اجرا درآید و سالانه تعداد زیادی گردشگر را هم جذب کند که ازجمله آن‌ها می‌توان به معدن نمک سالیناس دل اگوا در کلمبیا، معدن کریستال‌های غول‌پیکر نایکا در مکزیک و معدن روباز بینگهام کن یون، یوتا در آمریکا اشاره کرد.
در ایران هم معدن نمک کوهدشت کهن در سمنان، معدن سرب و روی انگوران در زنجان و معدن تراتورتن سردارآباد در آذربایجان شرقی جزو معادن دارای جاذبه گردشگری هستند.
*کردستان معدن گردشگری معادن
معاون امور معادن اداره کل صنعت، معدن و تجارت کردستان با اشاره به اینکه این استان ظرفیت فراوانی در حوزه گردشگری معادن دارد، گفت: معادنی که شرایط و جذابیت لازم برای گردشگران را دارد را می‌توانیم به اداره کل میراث فرهنگی و یا تورهای گردشگری متقاضی معرفی کنیم.
مهدی سیفی‌باغی‌خانی با بیان اینکه در دنیا توریسم معادن مورد توجه قرار گرفته است، اضافه کرد: تاکنون هیچ نهاد و ارگانی تقاضای معرفی معادن دارای جذابیت گردشگری را از ما نکرده‌اند.
وی ادامه داد: ژئوتوریسم که محوریت آن جاذبه‌های سطح زمین به‌وجود آمده بر اثر فعالیت‌های درونی یا بیرونی است، امروزه در دنیا طرفداران زیادی پیدا کرده است.
به گفته معاون امور معادن اداره کل صنعت، معدن و تجارت کردستان، در صورت انجام هماهنگی‌های لازم، معدن‌داران استان در این رابطه مخالفتی ندارند، فقط مسئله و دغدغه موجود، ورود افراد و گردشگرانی است که هیچ شناخت و آموزشی نسبت به حضور در معادن ندارند و این موضوع ممکن است باعث ایجاد خطر برای آنان شود.
سیفی‌باغی‌خانی به دست اندرکاران حوزه گردشگری توصیه کرد در صورت اجرای گردشگری معادن، به تورلیدرها و گردشگران آموزش‌های لازم داده شود تا آسیبی به کسی وارد نشود و با خاطره تلخی از معادن خارج نشوند.
گردشگری معادن فقط مختص معادن متروکه نیست بلکه نحوه استخراج برخی از مواد معدنی هم چون طلا برای بسیاری از مردم هیجان انگیز است در همین راستا بسیاری از معادن طلای آفریقا، تورهای گردشگری برگزار می‌کنند تا گردشگران از نزدیک فرآیند استخراج طلا را مشاهده کنند.
گردشگری معادن فقط مختص معادن متروکه نیست بلکه نحوه استخراج برخی از مواد معدنی هم چون طلا برای بسیاری از مردم هیجان انگیز استحضور در معادن فعال و متروکه، تجربه فضایی متفاوت از محیط شهری است و فرصتی برای سفری ماجراجویانه از اکتشافات انجام شده در دل زمین و همچنین یادگیری فرآیندهای استخراج و اهمیت معادن است.
معادن متروکه شرق کردستان بیشترین ظرفیت تبدیل به مجموعه گردشگری را دارند
به گفته معاون گردشگری و سرمایه‌گذاری میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان تاکنون در این استان برای تبدیل معادنی در شهرستان‌های بانه و دهگلان به محل گردشگری اقداماتی انجام شده است.
آرمان وطن‌دوست اظهار کرد: با قرارگیری معادنی در طرح 750 هکتار سد ورودی بانه و عدم امکان ادامه فعالیت معدنی آن‌ها، پیشنهاد تبدیل آن‌ها را به مکان گردشگری را داده ایم.
وی افزود: در شهرستان دهگلان هم با توجه به اعتراض‌های مردم نسبت به توسعه برخی از معادن، درخواست تبدیل آن‌ها را به مکان گردشگری را به ما داده‌اند و در حال انجام بررسی‌های اولیه هستیم.
معاون گردشگری و سرمایه‌گذاری میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان ادامه داد: در دنیا مرسوم شده که معادن متروکه‌ای که دیگر امکان توسعه آن‌ها وجود ندارد به مجموعه گردشگری تبدیل می‌شوند.
در دنیا مرسوم شده که معادن متروکه‌ای که دیگر امکان توسعه آن‌ها وجود ندارد به مجموعه گردشگری تبدیل می‌شوند.
به گفته وطن‌دوست معادن شهرستان‌های قروه و دهگلان دارای بیشترین جاذبه گردشگری هستند و در صورت اجرای این مهم، اگر تا دیروز منابع طبیعی و محیط زیست به‌واسطه فعالیت معادن از بین می‌رفت، اکنون احیا و به کانون توجه گردشگران تبدیل می‌شود.
وی یادآور شد: یکی از اولویت‌های ما در حوزه گردشگری، تبدیل معادن خارج از چرخه برداشت به مکان گردشگری است و در جلسه‌ای که با دستگاه‌های مرتبط داشتیم قرار شده آماری از معادن متروکه و پراکندگی آن‌ها در سطح استان را در اختیار ما قرار دهند.
بی‌شک برای جذب گردشگران نیاز به توسعه زیرساخت‌های گردشگری همچون راه دسترسی، اقامتگاه‌ها و مراکز خدماتی و رفاهی است؛ بنابراین امید می‌رود با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها از ظرفیت معادن متروکه و فعال دارای جاذبه گردشگری در راستای حفظ محیط زیست، ایجاد اشتغال و درآمد بهره گرفته شود.