در کشوری همچون ایران که هر نقطه از آن رنگ و بوی تاریخ دارد، خانه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که از نظر معماری، نوع بنا و کاربری بسیار پراهمیت بوده، به‌طوری که امروز عوامل بسیار مناسبی برای جذب گردشگران است و در قالب موزه‌ها، خانه‌های بوم‌گردی یا کافی‌شاپ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ این خانه‌ها با حس و حال متفاوتی که به افراد منتقل می‌کند، می‌تواند در هویت‌بخشی نسبت به فرهنگ اصیل مردم شهر کمک کند نکته مهم دیگر اینجاست که حفظ حریم برای آرامش خانواده از خصوصیات خانه‌های تاریخی است که در سبک جدید شهرسازی و معماری کمتر اثری از آن‌همه دقت نظر، زیبایی و مطابقت با روح و فطرت بشر دیده می‌شود.
با این وجود بسیاری از این خانه‌ها آن‌طور که باید معرفی نشده و حتی تبدیل به زمین‌های متروکه‌ای برای معتادان شده‌اند، بنابراین ورود بخش خصوصی در کنار فعالیت ویژه سازمان‌های مربوط، می‌تواند در حفظ و احیای این خانه‌ها بسیار مؤثر باشد.
*بسیاری از خانه‌های تاریخی، متولی مشخصی ندارند
راهنمای گردشگری و کارشناس تاریخ اظهار می‌کند: بیشتر خانه‌های تاریخی، متولی خاصی ندارند و بخش خصوصی، آن‌ها را در دست گرفته، البته گاهی هم به وسیله وارثان، تحت عنوان ملک متروکه، تخریب می‌شوند یا به فروش می‌رسند، زیرا هزینه نگهداری و مرمت زیادی دارند. وقتی این خانه‌ها که تعدادشان کم نیست، مورد توجه قرار نگیرد، به‌دلیل استفاده نشدن، به‌تدریج متروکه و تخریب می‌شوند و با تمام ارزشی که دارند، توسط سارقان از بین برده می‌شوند؛ با این وجود، برخی افراد خوش‌فکر برای جلوگیری از تخریب این خانه‌ها، دست به کارهای جالبی زده‌اند.
مهدی گلی‌پور، می‌افزاید: بعضی از این خانه‌های تاریخی، تبدیل به اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌شود و می‌تواند در جذب گردشگر مؤثر باشد، چراکه در کنار زنده شدن خاطرات قدیم، تجربه زندگی در یک بافت تاریخی می‌تواند بسیار دلنشین باشد، با این وجود می‌توان برای کاربری‌های دیگری همچون موزه، گالری برای نمایش صنایع دستی و رویدادهای مختلف دیگر از این خانه‌ها استفاده کرد، همچنین سرمایه‌گذاری در قالب کافی‌شاپ نیز بسیار مفید خواهد بود.
وی خاطرنشان می‌کند: استفاده مفید دیگری که می‌توان از این خانه‌ها داشت بهره آموزشی است، یعنی از محیط‌های تاریخی به‌عنوان مکان‌های آموزشی و دانشگاهی استفاده شود که یک محیط بسیار شاداب و جذاب، برای فرار از زندگی‌های شهری و آپارتمانی خواهد بود.
*چالش‌ها و فرصت‌های استفاده از خانه‌های تاریخی
راهنمای گردشگری و کارشناس تاریخ با بیان اینکه استفاده از این خانه‌ها ممکن است معایبی به همراه داشته باشد، ادامه می‌دهد: در اقامتگاه‌ها ممکن است شکل کلی ساخت، تغییر زیادی پیدا کند و موارد زیادی به آن اضافه یا کم شود، با این حال با نظارت صحیح می‌توان فعالیت‌های مثبتی انجام داد، نکته دیگر، هزینه‌های اقامت در این نوع اقامتگاه‌ها و خانه‌های تاریخی است که می‌توان گفت بیشتر می‌تواند توسط قشر متوسط به بالا و گاهی برای جشن‌های آنچنانی و گران‌قیمت مورد استفاده قرار می‌گیرد، با این حال، استفاده از قیمت و کیفیت مناسب و جذب پرسنل متخصص و بااخلاق نیز می‌تواند در جذب گردشگر در این نوع خانه‌ها مؤثر باشد.
گلی‌پور با اشاره به خانه‌های تاریخی و بوم‌گردی در شهرستان‌ها و نقش آن‌ها در جذب گردشگر به این مناطق می‌گوید: چالش اصلی که در این مسیر وجود دارد، هزینه هنگفت آن است و اگر مورد استقبال قرار نگیرد؛ برای فرد ضرر به بار می‌آورد؛ گردشگران در شهری همچون اصفهان، فقط نقاطی مانند میدان نقش‌جهان را می‌شناسد، در صورتی که گنجینه‌ها و آثار تاریخی بسیار زیادی وجود دارد، برای مثال، کاروانسرای امین‌آباد پس از شهرضا، کاروانسرایی است که ثبت جهانی شده و توسط یک سرمایه‌گذار به اقامتگاهی سنتی تبدیل شده، اما به‌دلیل خارج از شهر بودن، با استقبال زیادی مواجه نشده است.
وی تصریح می‌کند: در این راستا، باید توجه داشت که سفرهای مردم، نباید تنها به ایام نوروز محدود شود، ایران دارای ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی فراوانی است که در تمام ایام سال می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد؛ گردشگری ما با رکود و نوسان روبه‌رو شده است و در سال‌های اخیر نیز گردشگر خارجی کمتری داشته‌ایم و گردشگرانی که امروز، بیشتر به ایران می‌آیند به استفاده و بازدید از جاذبه‌های طبیعی به جای جاذبه‌های تاریخی تمرکز دارند، با این وجود، با استفاده از ظرفیت متخصصان این حوزه، آگاهی‌بخشی و تبلیغات مؤثر، می‌توان در جهت جذب گردشگر، گام‌های خوبی برداشت؛ همچنین سازمان‌های مختلف برای اقامت سفرهای کارکنان خود می‌توانند فعالیت‌های مفیدی انجام دهند تا به گردشگری نیز کمک کرده باشند.
راهنمای گردشگری و کارشناس تاریخ بیان می‌کند: جالب اینجاست که گاهی خود مردم با همت و ذوق خود دست به کارهای متنوع و زیبایی در راستای حفظ تاریخ و فرهنگ می‌زنند، برای مثال در اصفهان، فردی خودجوش، قفل و لولاهای قدیمی را جمع‌آوری و امکان بازدید عموم از آن را فراهم کرده و فرد دیگری با جمع‌آوری نسخ خطی، موزه خط افتتاح کرده و در معرض دید عموم قرار داده است.
*مرمت خانه‌های تاریخی توسط متخصصان این حوزه انجام می‌شود
دیگر راهنمای گردشگری نیز اظهار می‌کند: بیشتر این خانه‌ها، معماری و توضیحات ویژه‌ای دارند؛ برای مثال، سقف‌ها، آجرچینی‌ها و حتی نقاشی‌های قدیمی و متفاوتی را در خود جای داده‌اند؛ در کنار این موضوع، اشیای قدیمی و متفاوتی که می‌توان در این خانه‌ها یافت، هر کدام تاریخچه خود را دارد و همین مسائل موجب می‌شود که افراد علاقه‌مند به تاریخ به جای هتل یا مهمان‌پذیر، آن‌ها را انتخاب کنند.
عادله مهدی، می‌افزاید: بیشتر افرادی که در حال فعالیت در خانه‌های‌تاریخی تحت عنوان خانه‌های بوم‌گردی هستند، به بخش خصوصی تعلق دارند و در مواردی هم خود مالکان در حال استفاده از ظرفیت این خانه‌ها هستند، بنابراین حفظ و نگهداری از آن‌ها برایشان بسیار پراهمیت است، با این حال، آسیب نرساندن به این خانه‌ها و حتی دیگر محیط‌های تاریخی، موضوعی است که همچنان در جامعه ما جا نیفتاده و هنوز هم در آثاری همچون پل‌خواجو می‌توان رد یادگاری نوشتن و آسیب به بنا را یافت، با این وجود به‌دلیل اینکه بیشتر خانه‌های بوم‌گردی تملک شخصی دارند، کسی نمی‌تواند به‌طور مستقیم به آن آسیب برساند؛ در این راستا برای این نوع هتل‌ها، قوانینی تدوین شده است که از گردشگر تعهد حفظ بنا را می‌گیرد و در صورت آسیب، مجاز است که تمام خسارت را از او دریافت کند.
وی خاطرنشان کرد: در راستای مرمت این نوع خانه‌ها باید گفت که به‌طور حتم باید توسط افرادی انجام شود که به‌طور تخصصی مرمت‌کننده آثار تاریخی‌اند و با سبک‌های مختلف معماری تاریخی آشنا هستند.
*ظرفیت خانه‌های تاریخی برای برگزاری رویدادهای مختلف
این فعال گردشگری تصریح می‌کند: خانه‌های تاریخی، این ظرفیت را دارند که بسته به فضا، برای رویدادها و همایش‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرند؛ حتی استفاده از این خانه‌ها برای جلسات آموزشی، فروش و تبلیغات با توجه به تنوع آن‌ها می‌تواند مؤثر باشد، البته بعضی از آن‌ها برای کاربری اداری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مهدی می‌گوید: به‌طور کلی برای تبدیل خانه‌های تاریخی به خانه‌های بوم‌گردی، ویژگی‌هایی وجود دارد، برای نمونه اینکه ملک، زمینه تاریخی و فضای مناسبی داشته باشد که توسط بازرسان مورد بررسی قرار گیرد، در کنار این موضوع، دارا بودن امکانات رفاهی همچون سرویس بهداشتی مناسب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
وی تصریح کرد: تقریباً تمام گروه‌های جامعه می‌توانند از این نوع خانه‌های بوم‌گردی استفاده کنند و با کمک برنامه‌هایی، پیش از سفر، خانه‌بوم‌گردی مد نظر خود را انتخاب کنند و درباره ویژگی‌های آن بدانند، با این حال، مورد دیگری که به استفاده از خانه‌های بوم‌گردی اولویت می‌دهد، نزدیک بودن آن‌ها به دیگر بافت‌های تاریخی است که اهمیت زیادی برای گردشگران دارد.
به گزارش ایمنا، چرایی و چگونگی آفرینش این خانه‌ها بر محور نیازهای انسان بوده که در کالبد خانه، مکان و ملاحظات اقلیمی، مسائل معنوی، مذهبی و حتی در تک‌تک اشکال هندسی به کار رفته در تزئینات، قائل مشاهده است، بنابراین با توجه به اصالت و هنری که در جذب گردشگر نیز مؤثر خواهد بود، باید به حفظ و احیای این خانه‌ها پرداخت.