اینکه افراد بتوانند بیشتر و بهتر از خودشان و اطرافیان‌شان دربرابر عوامل بیماری‌زا مراقبت کنند. مفهومی که ازسال1997به حوزه ارتقای سلامت وارد شده است.
مسئله‌ای که فراتر از آموزش و سواد خواندن و نوشتن است. با این‌حال مطالعات حاکی از آن است که نیمی از جمعیت ایران دچار محدودیت سواد سلامت هستند و این محدودیت در گروه‌های آسیب‌پذیر همچون سالمندان، افراد با درآمد پایین، افراد با تحصیلات کمتر و بسیاری از زنان خانه‌‌دار نیز بیشتر دیده می‌شود؛ موضوعی که برای بررسی ابعاد مختلف آن با دکتر سمانه حقیری، روا‌‌ن‌شناس کودک و نوجوان به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
* به‌نظر شما چه تعریفی می‌توانیم از سواد سلامت داشته باشیم؟
وقتی ما می‌گوییم سواد، یعنی میزان درک ما؛ شاید در عامه سواد به معنای خواندن و نوشتن باشد اما وقتی از سواد سلامت می‌گوییم، یعنی این‌که چقدر از این موضوع آگاهی و درک داریم، چقدر می‌توانیم با توجه به آموزه‌هایی که به‌دست آورده‌ایم نگرش، رفتار و تصمیم درست نسبت به مسائل مربوط به سلامت داشته باشیم.
*نقش سواد سلامت در پیشگیری از بیماری‌ها به چه شکل است؟
یکی از اقدامات مهم در حوزه سواد سلامت این است که جنبه پیشگیرانه دارد و ما می‌توانیم ازبسیاری بیماری‌ها پیش از اینکه وارد مراحل بیماری شویم و بخواهیم درگیر علت، طبقه‌بندی، درمان و توانبخشی شویم از آن پیشگیری کنیم. ما با سواد سلامت در همان ابتدا می‌توانیم با برخی از اقدامات پیشگیرانه، نه‌فقط شرایط جسمانی بلکه شرایط روحی‌مان راهم ارتقا بخشیم. از نظر من سواد سلامت راهی برای پیشگیری است و موجب می‌شود تا ما خودمراقبتی بیشتری داشته باشیم. درواقع سواد سلامت مساوی است با خودمراقبتی؛ یعنی وقتی من سواد داشته باشم بیشتر مراقب خودم‌ هستم و مشاوران پزشکی و برنامه ارتقای سلامت برای ما بیشتر دارای اهمیت است.
*کسی که سواد سلامت را در خود تقویت کرده دارای چه تمایزی نسبت به دیگران است؟
کسی که سواد سلامت دارد مطمئناً بیشتر تحقیق می‌کند و کار و اقدامی را که مربوط به سلامتی است بدون دلیل و آگاهی انجام نمی‌دهد. برای مثال اگر می‌خواهد دارویی را مصرف کند حتماً پیش از آن درباره دارو تحقیق می‌کند. یا اگر بخواهد غذایی را استفاده کند به برچسب و ارزش تغذیه‌ای آن توجه می‌کند. از سوی دیگر سواد سلامت می‌تواند تاحدی سبک زندگی ما را به لحاظ تغذیه‌ای، فیزیولوژیکی و ورزشی تحت‌ تأثیر قرا دهد. زمانی که سواد سلامت داشته باشید خطای‌تان کمتر است. وقتی پیشگیری و غربالگری می‌کنید قطعاً بیماری‌ها، تعداد ویزیت‌ها، بستری، عمل جراحی و توانبخشی نیز کاهش پیدا می‌کند. از طرفی با کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش کیفیت آن، افزایش کیفیت و سبک زندگی مواجه می‌شویم.
*چه اقداماتی را باید در راستای سواد سلامت انجام دهیم؟
سواد سلامت باید از کودکی به‌عنوان یک فرهنگ جا بیفتد. باید از دوره ابتدایی یا در محیط خانواده، این موضوع را که چطور باید مراقب خود باشیم، چه از نظر بهداشتی و چه مهارتی برای کودکان و فرزندان‌مان تبیین کنیم. حتی ما می‌توانیم زنگ سلامت در مدرسه داشته باشیم و در طول هفته حداقل یک زمانی را به ارائه نکات مربوط به سلامتی مخصوصاً برای دانش‌آموزان ابتدایی اختصاص دهیم. آموزش سواد سلامت و اهمیت آن و اینکه تا چه حد می‌تواند در آینده مؤثر باشد در ابتدا از خانواده و سپس مدرسه باید یاد داده و فرهنگ‌سازی کنیم. بهتر است که ترویج این سواد مرحله به مرحله و به‌صورت دومینویی پیش برود. از آن طرف همکاری بین‌سازمانی در این‌ خصوص بسیار مهم است؛ این‌که برای مثال آموزش‌و‌پرورش با وزارت بهداشت مرتبط شود. این حالت می‌تواند به‌صورت آبشاری این نوع از سواد را بالا ببرد. البته افراد زمانی که یک موضوعی اولویت‌دار باشد و آن را احساس کنند، بیشتر به آن توجه می‌کنند. همان‌طور که ما در دوران کرونا شاهد بودیم همه ‌دنبال آن بودند تا چه چیزی استفاده کنند و چه چیزی بخورند، چراکه به آن نیاز داشتند و برای‌شان این مسئله مهم و فوری بود.
*نقش بلاگرهای سلامت و به‌صورت کلی فضای مجازی در ارتقا یا کاهش سواد سلامت چگونه است؟
فضای مجازی یک جاهایی خوب و جاهایی هم بد است و نمی‌توان هیچ‌کدام را نادیده گرفت اما مسئله این است که آیا این بلاگر سواد بهداشتی آکادمیک دارد؟ آیا مطالبی که ارائه می‌دهد دارای مرجع موجهی است یا نه؟ من توصیه می‌کنم اگر قرار است مردم از فضای مجازی برخوردار باشند، از تارنمای وزارت بهداشت یا شبکه‌های بهداشتی- درمانی موجود استفاده کنند؛ اینکه آن بلاگر تا چه حد حرف‌هایش سندیت دارد، علمی و منطقی است، از موضوعات حائز‌ اهمیت در این امر است. ما باید سواد سلامت را از جایی موجه به‌دست آوریم و نمی‌توانیم از هر‌جایی آن را کسب کنیم. به‌ هر‌ حال ما به سمت این فضا در حال حرکت هستیم اما رفتن به سمت اطلاعات غلط دارای عواقب بیشتری است.
* تهمینه سبحانی شاد