همدان بیش از 577 هزار نفر جمعیت و پنج هزار و 700 هکتار وسعت دارد و سرانه جمعیتی این شهر در هر هکتار 93 نفر و سرانه این شاخص در کشور 54 نفر در هکتار است؛ بنابراین می‌طلبد با اجرای طرح جامع شهری، شرایط برای خدمت بهتر و رفاه منجر به رضایت‌مندی شهروندان مهیا شود.
تهیه و تدوین این طرح طی سال‌های اخیر خود روند طولانی را طی کرده و امروز در آستانه ابلاغ بازهم حاشیه‌های پررنگ‌تر از متن به سراغش آمده که ازجمله می‌توان به بازگرداندن طرح جامع به شورای عالی معماری و شهرسازی جهت اصلاحات اشاره کرد که در آن افزایش اراضی الحاقی یکی از خواسته‌هاست.
چراکه به اذعان برخی از کارشناسان، مدیران و نیز نمایندگان شهرستان همدان در مجلس شورای اسلامی یکی از راهکارهای اصلی تأمین رفاه بیشتر برای شهروندان همدانی الحاق اراضی به شهر است و حتی این امر را تسکینی بر درد مَسکن در شهر همدان اعلام می‌کنند، چراکه قیمت مسکن به حدی بالاست که بارها آیت‌الله حبیب‌الله شعبانی‌موثقی؛ امام جمعه همدان در تریبون نماز جمعه از مدیران ارشد استان در رابطه با این مسئله گلایه کرده، در همین نماز جمعه گذشته نیز باز هم امام جمعه از روند پیگیری مطالبات مردم در ارتباط با مسکن ملی به‌شدت اعتراض کردند.
کافی است سری به بنگاه‌های همدان بزنید و میانگین قیمت ملک را در همدان متوجه شوید، آپارتمان در همدان از متری بالای 100 میلیون تومان در مناطق برخودار تا 20 میلیون تومان در مناطق کم‌برخوردار قیمت‌گذاری می‌شود، همچنین قیمت اجاره‌بها نیز به رهن‌های میلیاردی و اجاره‌های چند 10 میلیونی رسیده است.
بر این اساس نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی به‌عنوان یکی از حامیان بازگرداندن طرح جامع، در جلسه اخیر بازنگری، بایدها و نبایدهای طرح جامع شهر همدان گفت: برای کلان‌شهر شدن شهر 650 تا 700 هزار نفری همدان نیاز به ظرفیت‌سازی برای یک میلیون نفر بوده که باید برای آن ظرفیت‌سازی کنیم. آیا در شهر همدان برای کسانی که به مسکن نیاز دارند در طرح جامع شهر فکری کرده‌ایم؟ برای 29 تا 30 هزار نفر که در طرح نهضت ملی مسکن ثبت‌نام کرده‌اند و مشکل مالی دارند باید در حد بضاعت شهر بهترین منطقه را پیدا کنیم و طبق قانون جوانی جمعیت و جهش مسکن جانمایی خوبی را در نظر بگیریم. لازم به ذکر است که در شهر همدان شهرداری 500 هکتار و دولت 400 هکتار زمین دارد، افرادی که در پشت زباله‌دانی در حال تملک و تفکیک زمین هستند جواب بدهند چرا مردم مظلوم همدان در آنجا باید ساکن شوند؟
عباس صوفی درخصوص مشکل چندین‌ساله مردم همدان در رابطه با ترافیک این شهر، با بیان اینکه متأسفانه در طرح جامع، کمربندی شهر برای رفع مشکل ترافیک دیده نشده یادآور شد: بیش از 30 سال عده‌ای در پلاک‌هایی ازجمله آزادگان، شمس و حصار به دلایلی ساختمان ساخته‌اند و در چندین پلاک و بلوک شهر نیز این مشکل وجود دارد که باید طرح جامع تکلیف مردم این مناطق را معلوم کند که معلوم نکرده است.
وی با اشاره به اینکه شبکه معابرِ پارک 250 هکتاری که ساخته‌ایم کجاست؟ متأسفانه شبکه معابر و پارک 100 هکتاری در طرح جامع دیده نشده اظهار کرد: در سال 98 این طرح آماده تصویب بود و در همان سال هر متر آپارتمان 2.5 میلیون تومان ساخته می‌شد و با 350 میلیون تومان وام، مردم همدان صاحب آپارتمان 120 متری می‌شدند اما نگذاشتند این طرح مصوب شود. اکنون هر متر آپارتمان ‌15 میلیون تومان است و وام 550 میلیون تومان، مسئول ضرر به 50 هزار متقاضی مسکن چه کسی است؟
نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه موافق الحاق نیستم موافق عقلانیت در تصمیم‌گیری هستم، خاطرنشان کرد: شما که ایستگاه راه آهن را در 10 کیلومتری شهر ساخته‌اید چه نیازی است که پنج هزار میلیارد تومان هزینه کنید و آن را به داخل شهر بیاورید؟ به جای آن شهر را به آن سمت گسترش دهید، آن زمین متعلق به شهرداری بوده و کمربندی شهر از آن منطقه عبور می‌کند. باید بگویم که برای شهر به‌دنبال عقلانیت بدون اختلاف هستیم، شهرداری همدان که 500 هکتار زمین در شهر همدان دارد چرا پشت زباله‌دانی شهر به‌دنبال تملک زمین است و به‌دنبال جوسازی هستند که کار انجام نشود؟ برای همدان باید بزرگ فکر کنیم و کوته‌نگر نباشیم، بدون اختلاف دنبال رشد همدان هستیم، کسانی که در فضای مجازی جوسازی می‌کنند چه کاری برای شهر همدان انجام داده‌اند؟
از طرفی حمیدرضا حاجی‌بابایی؛ دیگر نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به مشکلات کمبود زمین در شهر همدان گفت: پنج سال است بیمارستان هزار تخت خوابی برای همدان مصوب کرده‌ایم اما زمین برای آن پیدا نمی‌کنیم. برای همدان دانشگاه صنعتی مصوب کردیم اما هیچ زمینی برای آن در نظر گرفته نشد و با خانه اجاره‌ای آن را آغاز کردیم و اکنون نیاز به زمین دارد. طرح جامع باید مشکل کمبود زمین در همدان را حل کند، 20 سال است در شهرک ولیعصر دنبال زمین برای سالن ورزشی هستیم اما نیست، اکنون نیز مردم پول برای مسکن ندارند و باید برای آن‌ها مسکن ساخت. گفتنی است که دو هزار هکتار زمین باید به شهر همدان اضافه شود، سهم مالک را داده و به هر دو نفر 200 متر زمین بدهند و برای ساخت نیز مجوز بگیرند.
از سوی دیگر مسلم مخفی؛ فرماندار همدان نیز با اشاره به اینکه با مشکل کمبود زمین مواجه هستیم عنوان می‌کند: توفیق و حرکت به سمت جلو با هم‌افزایی و هم فکری اتفاق می‌افتد. سرانه آموزشی و ورزشی در شهرستان همدان از سایر شهرستان‌های استان پایین‌تر است، البته خیر نیکوکار برای ساخت مدرسه داریم اما زمینی وجود ندارد که در اختیار او قرار دهیم. بیمارستان هزار تخت خوابی نیز درگیر پیدا کردن زمین است، همچنین میدان میوه و تره‌بار مدت زمان طولانی است که به علت نبود زمین امکان انتقال ندارد. اگر مشکل مسکن همدان حل نشود، مسئله اجتماعی پیش می‌آید، لازم به ذکر است که یکی از علت‌های بالا بودن قیمت مسکن در همدان نبود زمین است.
از سوی دیگر مجید صالحی‌امیر، مدیرکل راه و شهرسازی همدان نیز در این ارتباط معتقد است این شهر نیاز به افزودن زمین برای توسعه بخش‌های مختلف زیربنایی، خدماتی و رفاهی شهروندان دارد. همدان از متراکم‌ترین شهرها در کشور است و 29 هزار نفر واجد شرایط برای مسکن دارد که فقط 14 هزار نفر از خدمات استفاده کرده‌اند. هم‌اکنون نیز 30 هزار نفر واجد شرایط مسکن در همدان داریم که پوشش آن‌ها به‌دلیل نبود زمین برای ساخت، ممکن نیست. همچنین اراضی مورد نیاز مردم باید به شهر همدان اضافه شود، در طول سالیان گذشته با اجرای طرح ملی مسکن بیشتر شهرها و استان‌های همجوار به اراضی خود اضافه کرده‌اند و ماهم نیاز به تولید زمین و اضافه کردن اراضی داریم.
این در حالی است که تأمین نیاز شهروندان در حوزه مسکن و زیرساخت‌های خدماتی از بدیهی ترین نیازهای شهروندان ساکن در شهرها به‌شمار می‌رود که کم‌توجهی به آن در اسناد بالادستی و نقشه‌های راه ازجمله طرح‌های جامع، می‌تواند چالش‌ها و مشکلات بسیاری به بار آورد.
با این تفاسیر برآن شدیم تا در خصوص فاکتورها و الزامات این الحاقات و تبعات و پیامدهای توجه نکردن به این الزامات با رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسین مشاور ایران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
سهراب مشهودی؛ با بیان اینکه الحاق اراضی به شهرها بسیار پیچیده است گفت: از یک سو در بسیاری از شهرها هنوز فضای کافی در قالب بافت‌های فرسوده وجود دارد که می‌توان از آن در نوسازی مسکن استفاده کرد، پس اگر از این زاویه به قضیه بنگریم در بسیاری از موارد نیاز به الحاق اراضی به شهر نیست.
وی افزود: از طرف دیگر این موضوع ازسوی موافقان مطرح می‌شود که افراد متقاضی فعلی مسکن به‌دلیل گران بودن اراضی داخل بافت شهر قادر به خرید آن‌ها نیستند.
وی با تأکید بر اینکه با این نگاه، الحاق اراضی به شهرها در راستای تأمین اراضی ارزان‌قیمت مطرح می‌شود؛ زیرا در بیشتر موارد این اراضی، دولتی هستند اما این اراضی هیچگونه زیرساخت شهری، تأسیسات و حتی مسیر دسترسی ندارند گفت: بنابراین در بسیاری از موارد اگر واقع‌بینانه بنگریم در صورت اقدام برای تأمین این زیرساخت‌ها قیمت این زمین‌ها نیز در حد اراضی داخل بافت افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان لزوم الحاق اراضی به شهر را لزوماً رد و یا تأیید کرد.
رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسین مشاور ایران مطرح کرد: تصمیم‌سازی درخصوص انجام این کار، در شهرها باهم متفاوت است و به لحاظ شهرسازی و طراحی شهری چندین مؤلفه می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.
مشهودی با ابراز اینکه باید به این نکته توجه کرد که این الحاق بر حسب توسعه است یا توصیه؟ آیا مباحث اقتصادی و منابع لازم برای تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز فراهم شده یا خیر؟ گفت: علاوه بر این می‌بایست در انتخاب زمین و نحوه اتصال آن به شهر نیز مباحث مهندسی و ترافیکی خاص مورد توجه قرار گیرد.
وی درخصوص لزوم توجه به همخوانی حجم اراضی الحاقی با تعداد متقاضیان گفت: یقیناً توجه به این مسئله می‌تواند از بروز رانت و زمین‌خواری جلوگیری کند.
وی در تبیین لزوم توجه به موضوع نحوه اتصال، گفت: نه‌تنها در انتخاب این اراضی مکان‌یابی درست می‌بایست مورد توجه قرار گیرد بلکه در انتخاب مد حمل‌و‌نقلی بنا به فاصله از شهر نیز باید دقت نظر لازم به کار گرفته شود تا نتیجه آن چیزی مشابه اراضی الحاقی به شهر تهران نباشد که فرد برای هشت ساعت کار چهار ساعت در روز گرفتار ترافیک باشد.
رئیس گروه شهرسازی جامعه مهندسین مشاور ایران با تأکید بر اینکه متأسفانه در شهرهای جدید نیز شرایط به همین منوال پیش رفت و الزامات مورد نظر از سوی مدیران و کارشناسان مورد توجه قرار نگرفت اذعان کرد: طی 30 سال گذشته حدود 18 شهر جدید در راستای تأمین مسکن دهک‌های کم‌درآمد در اطراف شهرهایی که قادر نبودند زمین مورد نیاز را از درون خود تأمین کنند، ساخته شد و طبق پیش‌بینی‌ها قرار بود این شهرها بالغ بر چهار و نیم میلیون نفر را دل خود جای دهند.
مشهودی اضافه کرد: اما بنا به فراهم نبودن زیرساخت‌ها، دسترسی درست و تعریف برخی ضوابط و مقررات امروز نه‌تنها این شهرها بیشتر حالت خوابگاه پیدا کرده‌اند بلکه تنها توانستند حدود یک میلیون و 200 هزار نفر را در خود جای دهند در حالی که اگر حداقل دسترسی سیستم حمل‌ونقل ریلی سریع همچون مترو و تراموا پیش‌بینی می‌شد شاید این شهرها در جذب جمعیت موفق‌تر عمل می‌کردند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ طرح الحاق به محدوده شهر در شهرسازی نیازمند بررسی دقیق و سیاست‌های مدون است. این طرح نه‌تنها باید با رعایت مقررات شهرسازی و محیط زیست انجام شود، بلکه باید به نیازهای شهروندان فعلی و آینده توجه داشته باشد. همچنین برای اجرای این طرح، ابتدا باید مطالعات جامعی در مورد نیازهای شهری، ظرفیت‌های منطقه، اثرات محیط زیست و ترافیک، زیرساخت‌ها و سایر عوامل مؤثر بر شهر انجام شود تا اثرات منفی احتمالی کاهش یابد و این گسترش برای شهروندان مزیت‌هایی داشته باشد. سپس باید یک برنامه جامع و هماهنگ برای گسترش محدوده شهر تدوین و اجرا شود، این برنامه باید به نیازهای جامعه و شهروندان پاسخ دهد و از مشارکت شهروندان و نهادهای مردمی در فرآیند تصمیم‌گیری استفاده کند. علاوه بر این‌ها، باید در نظر گرفت که گسترش شهر به معنای افزایش نیاز به زیرساخت‌های جدید مانند مدارس، بیمارستان‌ها، پارک‌ها و فضاهای عمومی است؛ بنابراین، برنامه‌ریزی مناسب برای این نیازها نیز باید در نظر گرفته شد تا اراضی الحاق به معنای واقعی شهر قلمداد شوند نه خوابگاه.

طاهره ترابی مهوش