هوشمندسازی گلخانه یکی از موضوعاتی است که در چند سال اخیر بنا به استقبال از این نوع کشت بنا به محدودیت منابع آبی و خاکی با رشد زیادی همراه بوده، جالب‌تر اینکه به اذعان کارشناسان، کشت گلخانه‌ای در یک محیط کنترل‌شده، می‌تواند کیفیت محصولات را بیشتر و باعث افزایش میزان باردهی و تولید شود.
به دیگر سخن گلخانه هوشمند فضایی است که مدیریت دما، آبیاری، اکسیژن و غیره در آن به‌صورت کاملاً اتوماتیک و به وسیله تجهیزات پیشرفته، کنترل می‌شود و تمامی تجهیزات هوشمند استفاده‌شده، توسط اینترنت به یک مرکز مدیریت متصل هستند. با استفاده از این ویژگی، مدیریت گلخانه بسیار آسان می‌شود و تنها با چند کلیک ساده، قادر به فعال کردن همه یا بخشی از قابلیت‌های گلخانه هوشمند خود خواهید بود.
بر این اساس با توجه به شرایط بغرنج استان همدان در مواجهه با تغییرات اقلیمی و تأکید بر بهره‌مندی از سیستم‌های نوین کشاورزی به‌ویژه در عرصه کشت گلخانه، از چند سال پیش یک شرکت فناور در زیرمجموعه مرکز رشد دانشگاه بوعلی سینا با عنوان شرکت «پیشگامان زیست سامانه هوشمند» کار خود را در زمینه هوشمندسازی گلخانه‌ها آغاز کرد به نحوی که اکنون با تولید چندین محصول فناورانه آماده ارائه انواع سامانه‌های کنترل خودکار برای گلخانه است، ‌این سامانه‌ها دارای نرم‌افزار اختصاصی هستند و قابلیت سفارشی‌سازی به‌صورت ماژولار را دارند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با مدیرعامل این شرکت گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدباقر لک با بیان اینکه دانش‌آموخته مقطع‌ دکتری در رشته مهندسی بیوسیستم، گرایش طراحی ماشین‌های کشاورزی از دانشگاه تربیت مدرس ‌است، گفت: از زمانی که دانشجوی مقطع کارشناسی بودم با کنجکاوی تمام نسبت به مباحثی که بخش کشاورزی با آن درگیر است تحقیق و پژوهش خارج از فضای دانشگاه داشتم.
وی با تأکید بر اینکه از تابستان 84 شروع به ترجمه کتب مرتبط با مکانیزاسیون کشاورزی و کشاورزی دقیق و پایدار کردم، افزود: این روند تا مقطع فوق لیسانس ادامه پیدا کرد به نحوی که علاقه‌ام به کشاورزی دقیق، بیشتر شد زیرا مرتبط با موضوعات فناورانه و رباتیک کشاورزی است.
مدیرعامل شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند با بیان اینکه در نهایت موضوع رساله دکتری را هوشمندسازی کشاورزی و ساختن سامانه‌های مدیریت هوشمند گلخانه‌ای انتخاب و روی آن کار کردم، اذعان کرد: البته 6 ماه به‌عنوان فرصت مطالعاتی به دانشگاه واخنینگن هلند رفتم و بعد از اینکه به کشور بازگشتم بازهم روی هوشمندسازی گلخانه‌ها کارم را دقیق‌تر پیش بردم.
لک با اشاره به اینکه پس از تحویل پایان‌نامه در حوزه بازار کار در گام نخست تمرکز خود را روی ساخت گلخانه‌ها به‌صورت اصولی گذاشتم، افزود: در پی این اتفاق هوشمندسازی گلخانه‌ها را در بازار آزاد پیگیری کردم.
وی ادامه داد: بر این اساس شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند در ابتدا در مرکز رشد دانشگاه بوعلی سینا مستقر بود و نزدیک به سه سال، از سال 98 تا 1401، فعالیت اولیه خود را انجام داد، سپس در پارک فناوری پذیرش گرفته و پروژه هوشمند‌سازی گلخانه‌ها را با همکارانم پیش بردیم.
این فناور همدانی اذعان کرد: با توجه به وضعیت اقتصادی و شرایطی که گلخانه‌داران دارند، نتوانستیم فروش مورد نظرمان را داشته باشیم، به همین دلیل، کار را دوباره از سر گرفته و فعالیت خود را با تأسیس یک گلخانه به‌عنوان محل نمایش کار دنبال کردیم.
لک، با بیان اینکه در حال حاضر در حال توسعه سامانه نهایی در این گلخانه هستیم که امید می‌رود تا فروردین یا اردیبهشت‌ماه نصب شود، اذعان کرد: کلیت کار ما در حال حاضر روی تجهیزات گرمایشی گلخانه‌ها متمرکز است به طوری که یک نمونه اولیه ساخته‌ایم و در حال اصلاح آن هستیم.
وی در پاسخ به این پرسش که برای تبدیل شدن به یک شرکت دانش‌بنیان پیگیری‌های لازم صورت گرفته است؟ اذعان کرد: حقیقت این است که ما پیگیر دانش‌بنیان شدن بودیم اما شرایط داوری به گونه‌ای بود که انتظارات داوران از لحاظ مسائل فنی برآورده نشد، درواقع دلیل اصلی اینکه ما خود دست به تأسیس گلخانه زدیم نیز همین بود چراکه می‌خواستیم به‌طور کامل از محصول خود دفاع کنیم.
مدیرعامل شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند ادامه داد: مسئله این است که در بسیاری از مواقع مثلاً دستگاه مادری که در گلخانه نصب شده بود، گلخانه‌داران از استفاده آن می‌ترسیدند و می‌گفتند جرأت نداریم در صورت خسارت‌بار بودن نصب آن، هزینه آن را بپردازیم؛ بنابراین ما بهترین کار را پیاده کردن ادبیات مشترک در این عرصه تلقی کردیم تا در عین حال ضمن جلب اعتماد کشاورزان بتوانیم مباحث تبدیل شدن به یک شرکت دانش‌بنیان را نیز دنبال کنیم.
لک در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر آیا امکان تولید انبوه محصولات شما فراهم است؟ خاطرنشان کرد: متأسفانه ما برای تولید انبوه تلاش زیادی کردیم و تحقیقات لازم نیز توسط بخش R&D شرکت انجام شد اما به‌دلیل کمبود منابع مالی نتوانستیم کار را طبق برنامه پیش ببریم.
وی با بیان اینکه شرکت‌های مختلفی در زمینه هوشمندسازی گلخانه با طراحی سامانه‌های مختلف در بخش‌های متفاوت فعالیت می‌کنند و قیمت‌ها نیز متفاوت است؛ اما ما سعی کردیم محصولی طراحی کنیم که کاربردی و ساده بوده و گلخانه‌داران درگیر مسائل فنی پیچیده نشوند، تشریح کرد: درواقع وجه تمایز ما با سایر شرکت‌ها این است که سامانه ما به‌صورت ماژولار طراحی شده؛ یعنی اگر بخشی از آن دچار مشکل شود، فقط همان بخش نیاز به تعمیر دارد و نیازی به تعمیر کل سیستم نیست، این امر هم در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کند و هم استرس گلخانه‌داران را کاهش می‌دهد.
وی در واکنش به پرسشی در ارتباط با تعداد افراد مشغول در این مجموعه فناور گفت: اگر صادقانه بگویم، ما یک نفر نیروی کاری که داشتیم را نیز حذف کردیم و در حال حاضر هیچ نیروی فعالی نداریم زیرا به‌دلیل شرایط مالی و لزوم بیمه کردن نیروی کار، این امکان برای ما فراهم نبود اما امیدواریم در آینده بتوانیم دوباره کار را از سر بگیریم.
این فناور همدانی در پاسخ به این پرسش که آیا از صندوق نوآوری و شکوفایی یا پارک فناوری کمک گرفته‌اید؟ آیا آن‌ها همراهی لازم را با شما داشته‌اند؟ گفت: درخصوص حمایت‌های مالی پارک در حد توان یعنی وام و تسهیلات 100 تا 150 میلیون تومانی از هیچ کمکی دریغ نکرده پس نمی‌توان تلاش‌های صورت‌گرفته را کم‌کاری نامید؛ اما برای تولید انبوه محصولات، ما حداقل به دو میلیارد تومان با دوره تنفس سه تا چهار ساله نیاز داریم تا بتوانیم محصول را در بازار تثبیت کنیم.
لک ادامه داد: متأسفانه جهاد کشاورزی نیز آن‌طور که باید از ما حمایت نکرده، طبق توافقی که با سازمان جهاد کشاورزی داشتیم انتظار می‌رفت سامانه آزمایشگاهی ما را خریداری و به‌صورت رایگان در یک گلخانه نصب کند، اما این اتفاق نیفتاد یعنی این سامانه گرچه در گلخانه‌ای نصب شد اما هزینه‌ای به ما پرداخت نشد.
وی با بیان اینکه در مسیر توسعه فعالیت و فروش محصول نیز ما برای حضور در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی نیز با مسئله محدودیت منابع مواجهیم، تصریح کرد: در چنین شرایطی یقیناً نمی‌توان به توسعه کار و تولید محصول امیدوار بود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ این شرکت با استفاده از متخصصان مربوطه و افرادی که در این حوزه پیشرو هستند توانسته تحولی در استان و حتی کشور ایجاد کند و موفقیت‌هایی را در این زمینه به‌دست آورده، قطعاً آینده‌ای که برای گلخانه هوشمند در نظر دارد، بدون حمایت و توجه مسئولان امر امکان‌پذیر نیست زیرا مدیریت منابع تولید و نیروی انسانی بخشی از کار کشاورزی است و تأمین آن‌ها به‌صورت کامل در آینده بخشی از مشکلات پیش‌ روی کشاورزی خواهد بود، بخش عمده کشاورزی که مصرف نهاده‌های کشور به‌ویژه آب را در منابع تولیدی و صنعتی خودشان در نظر دارند می‌بایست در استفاده از فناوری‌های برتر و مدرن دیدگاه خود را به‌روزرسانی کنند.
ظهور یک پدیده نو با توجه به کمبود امکانات در بستر تکنولوژیکی نامناسب ریسک بالایی را با خود در پی دارد حال آنکه این شرکت و سامانه‌ای که از آن پرده‌برداری‌ کرده است ازخطرپذیری لازم برخوردار بوده و امتحان خود را پس داده و توانسته با پشتوانه فنی خود مسیر تحول مدیریتیِ منابع تولید آن هم به صورت اخص در بخش گلخانه را آغاز و پیشرفت‌های قابل توجهی را در استان به ثبت برساند بنابراین انتظار می‌رود جهاد کشاورزی همزمان با شعارها در عرصه عمل نیز به معنای واقعی در مسیر هوشمندسازی ورود کند.

طاهره ترابی مهوش