در جهان امروز، توسعه دیگر مفهومی صرفاً ملی و متمرکز در سطح پایتخت‌ها نیست، بلکه به‌صورت فزاینده‌ای ماهیتی شبکه‌ای، چندسطحی و مبتنی بر کنشگری مناطق و استان‌ها یافته است. استان‌ها به‌عنوان واحدهای زنده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، واجد ظرفیت‌هایی هستند که درصورت اتصال هدفمند به عرصه بین‌الملل، می‌توانند به موتورهای مؤثر رشد، نوآوری و دیپلماسی نرم تبدیل شوند. در شرایطی که رقابت جهانی بر سر جذب سرمایه، فناوری، بازار، گردشگر و نخبگان تشدید شده است، انزوای استان‌ها از مناسبات بین‌المللی به‌ معنای از دست دادن فرصت‌های راهبردی و تشدید نابرابری‌های منطقه‌ای خواهد بود.
ارتباطات بین‌المللی استان‌ها به‌مثابه بازوی تکمیلی سیاست خارجی کلان کشور قابل تعریف است. تعاملات علمی، دانشگاهی، فرهنگی، اقتصادی و شهری در سطح استان‌ها می‌تواند زمینه انتقال دانش، ارتقای سرمایه انسانی، توسعه صنایع بومی و معرفی مزیت‌های نسبی هر منطقه را فراهم آورد. استان‌هایی که دارای پیشینه تاریخی، ظرفیت‌های گردشگری، توانمندی‌های دانشگاهی یا مزیت‌های صنعتی هستند، در صورت بهره‌گیری هوشمندانه از دیپلماسی منطقه‌ای و فراملی، قادر خواهند بود جایگاه خود را در زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و جهانی، تثبیت کنند.
از سوی دیگر، جهانی‌ شدن چالش‌هایی همچون مهاجرت نخبگان، رقابت نابرابر اقتصادی و فشارهای فرهنگی را نیز به‌ همراه دارد که مواجهه مؤثر با آن‌ها مستلزم حضور فعال و آگاهانه در عرصه بین‌الملل است و نه کناره‌گیری از آن. استان‌ها با تقویت نهادهای تخصصی، تربیت نیروی انسانی آشنا به تعاملات فرامرزی و تدوین راهبردهای روشن برای همکاری‌های بین‌المللی، می‌توانند از حالت مصرف‌کننده منفعل به کنشگر اثرگذار تبدیل شوند. درمجموع، پیوند نظام‌مند استان‌ها با عرصه بین‌الملل، نه یک انتخاب لوکس، بلکه ضرورتی راهبردی برای تحقق توسعه متوازن، پایدار و آینده‌نگر در سطح ملی است. یکی از راهبردهای ایجاد و تقویت مسیر تعامل با جهان در سطح استانی، گشایش دفتر نمایندگی وزارت خارجه در استان‌ها بوده که سال‌ها است در ایران این سیاست دنبال شده، اما متأسفانه در استان همدان با وجود مطالبه این امر طی سالیان گذشته (روزنامه سپهرغرب از اواخر دهه 90 این امر را به‌عنوان یکی از محورهای مطالبات خود قرار داد) در سال چهارم قرن چهاردهم شمسی و در دوران وزارت عباس عراقچی، محقق شد.
از آنجایی که تأسیس دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در استان فی‌نفسه گام رو به جلو است، مناسب دیدیم با اسماعیل بابایی‌راغب که از دیپلمات‌های کارکشته وزارت بوده‌اند و اکنون به‌عنوان رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان مستقر شده و چراغ دیپلماسی استانی را در همدان به مدد و همت ملانوری‌شمسی استاندار همدان، روشن کرده‌اند، گفت‌وگویی را ترتیب دهیم:
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرنگار سپهرغرب، ضمن اشاره به حضور وزیر امور خارجه در جشنواره مطبوعاتی هگمتانه، گفت: این حضور نشان از اهمیت جایگاه رسانه درکنار دیپلماسی و میدان دارد.
اسماعیل بابایی‌راغب با تأکید بر نقش رسانه در عرصه بین‌الملل، افزود: در بُعد بین‌المللی، نقش رسانه به‌ویژه در توسعه روابط خارجی استان‌ها و ارائه روایت اول از ظرفیت‌ها و رویدادها به جامعه جهانی، بسیار تعیین‌کننده است.
رئیس دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان با اشاره به جایگاه دیپلماسی اقتصادی استان‌ها، تصریح کرد: دیپلماسی اقتصادی استان‌ها برای وزارت امور خارجه موضوعی بسیار مهم و راهبردی است. اینکه وزارت امور خارجه در همه استان‌ها دفاتر نمایندگی با اختیارات کامل ایجاد کرده، نشان‌دهنده نگاه عمیق و استراتژیک وزارتخانه به نقش استان‌ها در دیپلماسی کشور است. اختیاراتی که پیش‌تر در تهران متمرکز بود، به استان‌ها تفویض شده تا دیپلماسی، به‌ویژه دیپلماسی اقتصادی، در میدان عمل استان‌ها پیش برود.
بابایی‌راغب با بیان اینکه هر استان با توجه به جایگاه اقتصادی، ظرفیت‌ها و سطح روابط بین‌المللی خود، موقعیت ویژه‌ای در نگاه وزارت امور خارجه دارد، گفت: این نگاه، مثبت و مبتنی بر بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های استان‌ها است تا بتوان از آن‌ها در مسیر توسعه روابط بین‌المللی کشور، استفاده کرد و هر استان را به‌عنوان بخشی اثرگذار به مجموعه بزرگ ایران، پیوند داد.
وی با اشاره به وضعیت فعلی تعاملات خارجی همدان، افزود: واقعیت این است که فعالیت‌های بین‌المللی استان همدان هنوز محدود است و بخش قابل توجهی از صادرات و تعاملات اقتصادی استان به کشورهای همسایه خلاصه می‌شود. در بسیاری از گفت‌وگوها با فعالان حوزه‌هایی مانند لالجین، فرش یا کشمش، عمدتاً عراق به‌عنوان مقصد صادرات مطرح می‌شود، درحالی که برای معرفی شایسته ظرفیت‌های همدان در سطح بین‌المللی، به برنامه‌ریزی گسترده‌تر و هدفمندتری نیاز داریم.
بابایی‌راغب با اشاره به رایزنی‌های صورت‌گرفته از زمان آغاز به کار دفتر نمایندگی وزارت خارجه در استان، ادامه داد: در همین راستا طی مدت کوتاهی نشست‌های متعددی با معاونت اقتصادی استانداری همدان و اتاق بازرگانی برگزار و به‌صورت رسمی اعلام آمادگی کرده‌ایم که وزارت امور خارجه آماده دریافت تمامی ظرفیت‌های اقتصادی، تجاری، بازرگانی، گردشگری، دانشگاهی، فناورانه و علمی استان، ازجمله ظرفیت‌های پارک علم و فناوری در قالب بسته‌های جامع، کاربردی و عملیاتی است. منظور ما بسته‌هایی شامل طرح‌های آماده سرمایه‌گذاری بوده که چه از سوی بخش دولتی و چه از سوی بخش خصوصی استان، تهیه شده باشند.
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان با تأکید بر اینکه محدودیتی برای معرفی استان به جهان وجود ندارد، افزود: پس از دریافت این اطلاعات، از طریق سیستم داخلی وزارت امور خارجه، ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری استان همدان به تمامی سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران منتقل می‌شود.
این مقام مسئول با تأکید بر نقش زمان در دیپلماسی اقتصادی، تصریح کرد: آنچه بسیار اهمیت دارد، سرعت و شیوه ارائه این ظرفیت‌ها است. در دیپلماسی اقتصادی، زمان عامل تعیین‌کننده بوده و ما باید از کاغذبازی‌های زمان‌بر، عبور کنیم. بسته‌های معرفی استان باید به‌صورت حرفه‌ای و با استانداردهای بین‌المللی تهیه شوند، به‌گونه‌ای که یک شرکت خارجی در روسیه، چین یا هر کشور دیگر، در کوتاه‌ترین زمان ممکن تشخیص دهد همدان چه ظرفیت‌ها و چه فرصت‌های سرمایه‌گذاری دارد.
وی با بیان اینکه دفتر نمایندگی به‌صورت تمام‌وقت آماده ارائه خدمت به آحاد مردم به‌ویژه فعالان اقتصادی است، خاطرنشان کرد: هدف ما تسهیل مسیر ارتباطات بین‌المللی استان و برداشتن موانع از پیش روی فعالان اقتصادی است.
بابایی‌راغب در ادامه به تلاش مدیریت ارشد استان، به‌ویژه استاندار پُرتلاش و اخلاق‌مدار همدان برای ارتقای جایگاه همدان در عرصه بین‌المللی اشاره کرد و گفت: در همدان مجموعه‌ای از جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی وجود دارد که مشابه آن‌ها را به‌راحتی نمی‌توان در دیگر نقاط جهان یافت؛ از غار علی‌صدر گرفته تا آرامگاه بوعلی‌سینا، باباطاهر، شیرسنگی، استرمردخای و سایر آثار تاریخی. ممکن است در نقاط دیگر دنیا پارک‌های علم و فناوری یا شرکت‌های خصوصی بزرگ‌تر و غنی‌تر وجود داشته باشند، اما چنین مجموعه منحصربه‌فردی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی را نمی‌توان جای دیگری پیدا کرد که این‌ها مزیت‌های اصلی و نسبی استان همدان هستند.
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان با تأکید بر جهت‌گیری اقتصادی استان، ابراز کرد: بر همین اساس تمرکز اصلی ما باید بر توسعه گردشگری و اقتصاد گردشگری باشد؛ همان محوری که استاندار محترم بارها بر آن تأکید کرده‌اند. در مراحل بعدی، توسعه اقتصادی، تقویت بخش خصوصی و کشاورزی استان نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه همدان در حوزه کشاورزی از بیشترین ظرفیت‌ها در غرب کشور برخوردار است.
بابایی‌راغب با اشاره به تولید محصولات خاص در استان همدان که عنوان جهانی دارند، گفت: در حوزه کشاورزی نیز می‌توان فرصت‌های متنوعی ایجاد کرد؛ البته در ابتدا باید فعالان این عرصه بازارهای هدف برای محصول خود را شناسایی کرده و مناسب با ذائقه جامعه هدف، محصول تولید کنند.
وی در ادامه به ظرفیت‌های گردشگری استان اشاره کرد و افزود: ما می‌توانیم دفتر صدور روادید را در فرودگاه همدان راه‌اندازی کنیم تا حضور گردشگران خارجی تسهیل شود؛ این امر منوط به فعال شدن پروازهای بین‌المللی فرودگاه است.
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان در ادامه با توجه به ظرفیت خوب دانشگاهی استان همدان، به دیپلماسی علمی اشاره و اظهار کرد: حوزه آموزش و دانشگاه از بخش‌هایی است که پیش‌تر نیز اقداماتی در زمینه حضور بین‌المللی داشته، اما به اعتقاد ما هنوز جای تقویت جدی دارد. استان همدان از ظرفیت مهمی مانند دانشگاه D8 برخوردار است، اما آن‌گونه که باید، از توان دانشگاهی استان استفاده نشده؛ نه در جذب دانشجوی خارجی و نه در معرفی تولید علم و ظرفیت علمی همدان در سطح بین‌المللی.
بابایی‌راغب با اشاره به اقدامات انجام‌شده در این حوزه، افزود: همکاری‌های علمی و دانشگاهی از همان روزهای نخست در دستور کار ما قرار گرفت. در این مدت نشست‌های متعددی با جناب آقای دکتر مجذوبی، رئیس دانشگاه بوعلی‌سینا و رئیس دانشگاه D8 برگزار کرده‌ایم؛ دانشگاه D8 یک فرصت بسیار ارزشمند برای استان همدان و کشور است و وزارت امور خارجه طی سال‌های اخیر نگاه بسیار مثبتی به توسعه این ظرفیت داشته و آن را یک فرصت بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران می‌داند؛ فرصتی که از دل سازمان همکاری هشت کشور اسلامی شکل گرفته و ظرفیت دانشگاهی قابل توجهی ایجاد کرده است.
این مقام مسئول با اشاره به جلسات متعدد خود با فعالان اقشار مختلف به‌ویژه اتاق بازرگانی استان، ادامه داد: ما آمادگی کامل خود را برای همکاری در حوزه‌های علمی، فناوری و دانشگاهی اعلام کرده‌ایم و این امکان وجود دارد که ظرفیت‌های دانشگاهی همدان را به همتایان خود در کشورهای هدف متصل کنیم؛ برای نمونه، نمایندگی وزارت امورخارجه در ترکمنستان به عنوان سفارت‌خانه‌ ایران در کشور همسایه و عضو دی هشت، تغییر یابد تا ارتباط میان دانشگاه‌های همدان و دانشگاه‌های آن کشور را برقرار کند، تفاهم‌نامه‌های همکاری را به جریان بیندازد و زمینه تبادل استاد و دانشجو را فراهم کند.
وی با اشاره به اینکه هدف ما در حوزه دیپلماسی علمی صرفاً حفظ وضعیت موجود نیست بلکه توسعه آن است، گفت: نباید جذب دانشجوی خارجی به 6 یا 10 نفر محدود بماند؛ ما باید به عدد 100 تا 150 دانشجو برسیم و هرسال این رقم را افزایش دهیم. نباید اجازه دهیم پس از چندسال این ظرفیت از بین برود و دانشگاه‌های دیگر کشور فرصت مذکور را از همدان بگیرند.
بابایی‌راغب در ادامه به برنامه‌های پیش‌ رو اشاره و ابراز کرد: در نخستین اقدام، استاندار بخارا از کشور ازبکستان به همدان سفر خواهد کرد؛ میان جمهوری اسلامی ایران و ازبکستان، اسناد همکاری متعددی مبادله شده است.
این مقام مسئول در ادامه افزود: در کشور ازبکستان خیابانی به‌نام همدان نام‌گذاری شده است؛ حال با حضور این هیئت اقتصادی که در رأس آن استاندار بخارا، قرار دارد، همکاری‌ها وارد مرحله عملیاتی‌تری می‌شود. ان‌شاءالله طی یک ماه آینده میزبان این هیئت در همدان خواهیم بود و متقابلاً در همدان نیز خیابانی به‌نام بخارا نام‌گذاری خواهد شد.
وی بیان کرد: علاوه‌بر این در روزهای شنبه و یکشنبه، سفیر جمهوری اسلامی ایران در اندونزی که همدانی‌الاصل هستند، به همدان سفر خواهند کرد؛ برای این سفر، برنامه‌هایی با هماهنگی استانداری، اتاق بازرگانی، دانشگاه بوعلی‌ سینا، دانشگاه D8 و پارک علم و فناوری تدارک دیده شده است.
این مقام مسئول در ادامه سومین میهمان استان را سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرد و افزود: هماهنگی‌های لازم در این خصوص انجام و برنامه‌های متنوعی نیز برای حضور ایشان در استان درنظر گرفته شده است.
رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در استان همدان با اشاره به اینکه ما این افتخار را داریم که خادم مردم باشیم، تأکید کرد: رسیدگی به امورات مردم و ارباب رجوع، از واجبات است؛ مردم ما بهترین مردم دنیا هستند.
وی در پایان سخنانش اذعان کرد: هرچه بتوانیم تحولات روابط خارجی استان را گسترش دهیم و رسانه‌ها نیز این تحولات را دقیق و به‌موقع منعکس کنند، به همان اندازه همدان در کانون توجه و تعاملات بین‌المللی قرار خواهد گرفت؛ این دو برنامه به‌صورت قطعی در دستور کار ما هست و برنامه‌های دیگری نیز برای میزبانی یا اعزام هیئت‌ها درحال بررسی و برنامه‌ریزی است.

زهره پوروهابی