دکتر رفیعیان استاد دانشگاه:
نقش استان همدان در بهره‌برداری از اربعین، تمرکز بر «اقتصاد جاده» باشد
سپهرغرب، گروه خبر - سمیرا گمار: استادیار گروه شهرسازی دانشگاه یزد ادامه داد: نقش استان همدان در بهره‌برداری از سفر اربعین می‌تواند با تمرکز بر «اقتصاد جاده» باشد که یکی از بحث‌های اصلی برنامه‌ریزی منطقه‌ای بوده و ذیل بحث‌های گردشگری کلان می‌تواند موردتوجه قرار گیرد با این محور که استان همدان و سایر استان‌های مسیر زائران اربعین چطور می‌توانند در راستای رونق اقتصادی و خدمات‌رسانی به زوار استفاده کنند.
بنا بر مطالعات سازمان جهانی جهانگردی هرساله 600 میلیون نفر باانگیزه‌های مذهبی- معنوی در سرتاسر جهان سفر می‌کنند و شاید به همین دلیل است که امروزه کشورهای جهان در کنار معرفی آیین‌های مذهبی خود به دنبال توسعه گردشگری مذهبی به‌عنوان منبعی برای اشتغال و درآمدزایی هستند. کشور ما نیز با تنوع فرهنگی بسیار زیاد و جمعیت 99 درصدی مسلمان مستعد شکل‌گیری آداب‌ورسوم گوناگونی شده که برخی از آن‌ها فضا را برای توسعه گردشگری مذهبی مساعد کرده است که به نظر می‌رسد علیرغم ظرفیت موجود، ایران در توسعه گردشگری مذهبی توفیق قابل‌توجهی نداشته است که برای ورود به این حوزه شناخت ظرفیت‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار است. با ذکر این مقدمه یکی از ظرفیت‌هایی که نزد همدان و استان‌های غربی کشور اوجود دارد قرار گرفتن در محور مواصلاتی اربعین و حضور و تردد میلیونی زائران اربعین حسینی از این استان‌ها است که با توجه به رونق قابل‌توجه این سفر در طول سال‌های اخیر این سؤال مهم مطرح می‌شود که متولیان و مسئولان در دستگاه‌های تصمیم‌ساز و برنامه‌ریز در بهره‌برداری از این فرصت مهم چه تدابیر و اسلوبی اتخاذ کرده و می‌کنند تا علاوه بر خدمت‌رسانی به زائران اباعبدالله (ع) فضای پویایی اقتصادی نیز در استان از این طریق شکل بگیرد؟ آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی خبرنگار سپهرغرب با دکتر محسن رفیعیان استادیار گروه شهرسازی دانشگاه یزد در این خصوص است:
استادیار گروه شهرسازی دانشگاه یزد با اشاره به تعریف گردشگری مذهبی، عنوان کرد: اگر گردشگری به هدف دیدن مراسم مذهبی از شهر خود حرکت کرده، به محل اجرای مراسمی برود، حداقل یک‌شب در آنجا اقامت کند و یک تجربه را برای خود رقم بزند به این معنی که در آن مراسم شرکت کرده و از آن استفاده کند، نه‌فقط اینکه ناظر باشد، او یک «گردشگر مذهبی» است.
محسن رفیعیان در ادامه افزود: اما اگر گردشگری به دین و مذهب شهر مقصد نبوده، اما به آنجا مراجعه کرده و اقامت داشته باشد و از یک مراسم بازدید کند، به او «گردشگر معنوی» می‌گویند؛ نظیر استفاده از مراسم عزاداری امام حسین (ع) توسط اقلیت‌های مذهبی که از معنویت مراسم استفاده می‌کنند.
وی با تأکید بر «یک‌شب اقامت» در گردشگری مذهبی و معنوی علت اهمیت این مؤلفه را تشریح کرده و گفت: تعریف‌ها و استانداردهای بین‌المللی در این خصوص متفاوت است، اما ازلحاظ اقتصاد گردشگری به کسی گردشگر می‌گویند که بتواند اقتصاد منطقه را هم منتفع کند که این امر با یک‌شب اقامت محقق شده و بازدید دو، سه‌ساعته دیگر گردشگری مذهبی و معنوی نیست.
این کارشناس حوزه گردشگری در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های همدان و استان‌های غربی کشور نظیر کرمانشاه درزمینه گردشگری مذهبی، تصریح کرد: وجود فرهنگ غنی و جوامع روستایی و شهری این استان‌ها که از گذشته مراسم خاص مذهبی اجرا می‌کردند، می‌تواند برای مورداستفاده همگان قرار گیرد که البته تحقق آن نیازمند برنامه‌ریزی علمی و ویژه در این راستا است.
رفیعیان افزود: یکی از جوانب برنامه‌ریزی برندسازی است؛ مثل یوم‌العباس هشتم محرم حسینیه اعظم زنجان به سراسر کشور و حتی مردم دنیا، نخل گردانی ظهر عاشورا در شهر یزد و قالی‌شویان مشهد اردهال کاشان که برند شده‌اند، همدان و استان‌های غربی کشور هم می‌توانند در این زمینه ورود کرده و با برندینگ و کار رسانه‌ای از یک‌سو و تأمین زیرساخت‌های اقامتی و رفاهی از سوی دیگر در این زمینه برنامه‌ریزی محتوا و مدیریت کار را در دست بگیرند.
وی در ادامه سخنان خود اربعین حسینی را مورد اشاره قرار داده و اظهار کرد: پیاده‌روی اربعین در سال‌های اخیر بسیار موردتوجه بوده و همدان با قرار گرفتن در مسیر این کریدور مواصلاتی جایگاه مهمی از آنِ خودکرده است؛ اما طبق تعریف مذکور از گردشگری مذهبی از دایره این تعریف خارج‌شده و مشخصاً نقش یک گره را ایفا می‌کند که به گردشگران مذهبی که مقصد آن‌ها عراق خدمات می‌دهد.
استادیار گروه شهرسازی دانشگاه یزد ادامه داد: نقش استان همدان در بهره‌برداری از سفر اربعین می‌تواند با تمرکز بر «اقتصاد جاده» باشد که یکی از بحث‌های اصلی برنامه‌ریزی منطقه‌ای بوده و ذیل بحث‌های گردشگری کلان می‌تواند موردتوجه قرار گیرد با این محور که استان همدان و سایر استان‌های مسیر زائران اربعین چطور می‌توانند در راستای رونق اقتصادی و خدمات‌رسانی به زوار استفاده کنند.
رفیعیان با تبیین مفهوم «اقتصاد جاده» تاکید کرد: این بحث اخیرا در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای وارد شده و می‌تواند با استفاده از ظرفیت سکونتگاه‌های اطراف جاده با ارائه خدمات، ترافیک عبوری و ترانزیت کالا در قبال دریافت هزینه در ازای ارائه خدمات به رشد و توسعه اقتصادی بینجامد؛ حال ترافیک عبوری ممکن است مسافر باشد یا کالا که استان همدان و سایر استان‌های در مسیر اربعین می‌توانند از این ظرفیت در اربعین استفاده کنند.
وی بابیان اینکه موضوع مذکور سوای گردشگری مذهبی و معنوی است، ابراز کرد: ازآنجایی‌که آیین و مراسم این استان‌ها موردبحث نبوده اما می‌تواند محل توقف و اقامت باشد، ذیل برنامه‌ریزی گردشگری استانی تعریف‌نشده و یک بحث کلان است؛ چراکه مقصد کشور عراق و مبدأ استان‌های مختلف هستند که به لحاظ مسافتی قبل از استان همدان قرار دارند.
استادیار گروه شهرسازی دانشگاه یزد با تأکید بر مفهوم «اقتصاد جاده» و بهره‌گیری از فرصت‌های پیش‌ِروی این مهم، اذعان کرد: این مؤلفه می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای از سند آمایش استان همدان تا طرح‌ها و برنامه‌های شهری پایین‌دستی موردتوجه قرارگرفته و سازمان‌ها و نهادهای مختلف به بهره‌گیری از پتانسیل‌های بالقوه موجود در این مسیر و تبدیل آن به ظرفیت‌های بالفعل همراه یک سودآوری اقتصادی بیندیشند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود، بیان کرد: استان همدان می‌تواند با برنامه‌ریزی یک برند خوب را از مراسم خاصی در سال (که الزاماً هم می‌تواند از محرم و صفر نباشد) از دریچه رسانه معرفی کرده و زیرساخت‌هایش را هم فراهم کنند تا از تمامی نظرگاه‌ها نظیر وجهه فرهنگی و اجتماعی، جنبه اقتصادی، رونق گردشگری با به‌کارگیری نیروهای جوان و تکیه بر اقتصاد مقاومتی که در حال حاضر مورد تأکید است مهم و موردتوجه واقع‌شده و همه بتوانند از منافع آن استفاده کنند.
رفیعیان در پایان نقش مسئولان را در این راستا برنامه‌ریزی و آگاهی‌بخشی به مردم و نقش مردم را نیز مشارکت و همراهی با مسئولان خواند و یادآوری کرد: در این صورت می‌توان امیدوار بود که همدان و استان‌های غربی کشور هم ازنظر گردشگری مذهبی و معنوی و هم منفعت‌هایی که به لحاظ موقعیتی در کریدور مواصلاتی گردشگری مذهبی به سمت عراق است می‌توانند بهره‌مند شوند.
در خاتمه باید گفت؛ جاذبه‌های مذهبی (از هر سنخی که باشند) هرساله تعداد زیادی از گردشگران را به‌سوی خود جذب می‌کنند که موجب فراهم کردن تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه‌ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی-فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان بوده و از تنوع بسیار بالایی برخوردار است. البته آنچه در این مقال مورداشاره قرار گرفت ظرفیتی است که به دلیل قرار گرفتن در یک «مسیر» سهم همدان و دیگر استان‌های غربی کشور نظیر کرمانشاه و ایلام شده. بله صحبت از استفاده حداکثری از ظرفیت حضور زائران اربعین است که از همدان و استان‌های غربی کشور عبور کرده و خود را به کشور عراق می‌رسانند؛ طرفه حکایت این سؤال است که آیا همدان و سایر استان‌های کشور در این کریدور مواصلاتی واقع‌شده‌اند می‌توانند از خیل این حضور زائران با برنامه‌ریزی بهره‌مند شده و به پویایی اقتصاد نیز در کنار خدمات خالصانه خود به زائران استفاده کنند؟ چراکه فرصت‌های این نوع گردشگری در کنار انبوه مزایای آن ازنظر اثرات منفی زیست‌محیطی، فرهنگی- اجتماعی نسبت به سایر گونه‌های گردشگری کمتر بوده و به نحوی فصلی نیز محسوب می‌شود که فرصت را برنامه‌ریزی بهتر متولیان امر فراهم می‌کنند. قطعاً نمی‌توان امکان اقامت چندروزه را برای زائران اربعین در همدان فراهم کرد و عملاً هم امکان‌پذیر نیست. البته دو نکته را باید در اینجا موردتوجه قرارداد؛ نخست استفاده از حضور این افراد و ارائه خدمات موردنیاز آن‌ها نظیر احداث بازارچه‌هایی در مسیر زائران و دیگر انواع ارائه خدمات به این زائران است که می‌توان به هر یک به چشم «سفیر» نگریست... سفیری که خدمات، زیرساخت‌ها، تأسیسات، برخورد مردم، اجناس و کالاها و... را آنالیز کرده و می‌تواند غیرازاین ایام همدان را به‌عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب کند.
شناسه خبر 11757
