سال‌هاست که دیگر از آن برف و باران‌های معروف همدان خبری نیست بارش‌های پراکنده هم که دردی را دوا نمی‌کند، مدت‌هاست که از پاییز و زمستان جز باد و سرما نصیبمان نمی‌شود. هرچند که در این بین به هشدارهای کم‌آبی عادت کرده‌ایم اما واقعاً دچار بلای بزرگی شده‌ایم به نام بی‌آبی.
یک‌کلام؛ «آب نیست» و آسمان قهر کرده و تحویلمان نمی‌گیرد. شاید اگر دست‌ها را بلند کرده و تکانی بدهیم داد، فریاد و ناله‌ای سر دهیم ابرها ما را ببینند و خدا به ما رحمی‌کند. گرم شدن هوای زمین، زیادشدن آلاینده‌های جوی، سوراخ شدن لایه اوزن، موقعیت خاص اقلیمی و غیره پاسخ‌هایی است که ما درصدد انکار آن‌ها نیستیم اما این سؤال نیز ذهن ما را به خود مشغول کرده که چرا باوجود بارش‌هایی که طی چند روز اخیر در شهرهای اطراف همدان داشتیم بازهم استان ما از این بارش‌ها بی‌نصیب بود؟
بر این اساس برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
احد وظیفه، با بیان اینکه طی سال‌های اخیر متأسفانه به طور کلی در کشور با روند کاهش بارش‌ها مواجه بودیم، گفت: علاوه بر این به‌صورت تاریخی و با توجه به تجارب موجود، با نوسان بارشی بالایی نیز روبه‌رو هستیم یعنی ما سال‌هایی داشتیم که میزان بارش در کشور بالای 300 میلی‌متر بوده و در مقابل سال‌هایی را تجربه کرده‌ایم که بارش در آن به 150 میلی‌متر هم نمی‌رسد در صورتی که مثل دو سال گذشته و یا سال 1387، ایران بدترین خشک‌سالی را تجربه کرد.
وی افزود: بنابراین این نوسانات بارشی در گذشته نیز بوده با این تفاوت که تعداد سال‌های خشک ما در دو دهه اخیر بسیار زیاد شده یعنی اگر دو سال شاهد بارش نرمال و بالاتر از آن بودیم حداقل در کمترین حالت بین هشت تا 11 سال پس از آن با سال خشک مواجه شده‌ایم.
رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه علت اصلی روند تغییرات را می‌توان در گرم شدن زمین بر اثر گازهای گلخانه‌ای دانست اظهار کرد: این گرمایش باعث شده سیستم‌های فعال باران‌زا هم به لحاظ تعدادی و هم طول فرکانس، در فصول زمستان و پاییز کاهش پیدا کند و یا به‌هنگام گذر این سامانه رطوبت کافی را نداشته باشند.
وظیفه با بیان اینکه گرمایش زمین چنین تغییراتی را در الگوهای بارش دنیا به‌وجود آورده که البته در همه جا منجر به کم‌بارشی نشده بلکه در برخی نقاط جهان همچون هند و شرق چین تقویت بارندگی‌ها را در پی داشته اظهار کرد: آنچه عنوان شد وضعیت کلی است اما در خصوص وضیعت بارش در غرب کشور و همدان با توجه به اینکه به طور معمول حوزه زاگرس و استان‌هایی که در همسایگی آن قرار دارند بیشترین بارش سالانه در کشور را دریافت می‌کنند، متأسفانه طی دو سال گذشته حتی در این استان‌های پربارش نیز میزان آن به‌شدت تضعیف شده، بنابراین اغلب این شهرها در وضعیت نامساعدی از نظر ذخایر آبی به‌سر می‌برند و از سوی دیگر همچنان مصرف آب در بخش‌های کشاورزی از طریق آب‌های زیرزمینی رواج دارد که منجر به آن شده که سطح سفره‌های آب‌های زیرزمینی تحلیل رفته و حجم آبی و یا آب‌دهی آن‌ها کم شود.
وی با تأکید بر اینکه متأسفانه سال جاری را نیز با همین وضعیت شروع کرده و ادامه می‌دهیم تشریح کرد: در شهری همچون همدان به‌دلیل کمبود بارش‌ها در تأمین آب شرب نیز با مسائل و شرایط حادی مواجه شدیم.
این مقام مسئول افزود: در پاسخ به سؤال شما که چرا وضعیت همدان حادتر است باید بگویم، آمارها نشان می‌دهد ما در سال‌هایی با شرایط لانینا (باد سرد آب‌های اقیانوسی و به عبارت بهتر منطقه حاره‌ای آب اقیانوس آرام در شرق و هند در جنوب کشور) مواجهیم که باعث می‌شود گذر سامانه‌های بارشی از روی ایران کمتر شود البته آنچه عنوان شد مباحث آماری است پس نمی‌توان آن را عاملی قطعی قلمداد کرد.
وظیفه، با بیان اینکه متأسفانه طی دو سال گذشته ما در شرایط لانینا قرار داشته و امسال نیز به‌عنوان سال سوم همین شرایط را تجربه می‌کنیم، تشریح کرد: بنابراین گذر سامانه‌های بارشی از روی کشور کاهشی بوده و متأسفانه در مناطق غربی که شامل همدان نیز می‌شود میزان بارندگی‌ها فوق‌العاده کمتر شده است.
وی با بیان اینکه همین شرایط لانینا باعث شده در استان تهران میزان بارندگی در سال جاری 67 درصد، درکرج و قزوین نیز بیش از 60 درصد پایین‌تر از میانگین باشد تشریح کرد: این عدد در همدان نزدیک به 80 درصد، کرمانشاه بین 50 تا 60 درصد است و در کردستان و ایلام نیز تقریباً همین شرایط را تجربه می‌کنیم.
رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی با بیان اینکه البته طی روزهای اخیر شاهد بارش‌های پراکنده‌ای در همدان بودیم که نتوانست در فرایند آماری تغییرات خاصی را ایجاد کند زیرا در شرایط نرمال در همدان می‌بایست در حال حاضر شاهد حدود 100 میلی‌متر بارش باشیم اما آنچه اتفاق افتاد بارشی کمتر از 30 میلی‌متر بود.
وظیفه افزود: حال اینکه چرا وضعیت همدان نسبت به سایر شهرهای غربی حادتر است واقعاً نمی‌توان دلیل مشخصی را پیدا کرد زیرا بارش در هر نقطه متأثر از رطوبت، وجود کوهستان، جریان‌های کانالیزه و جریان‌هایی است که از منطقه عبور می‌کنند.
وی اذعان کرد: استان همدان ساختاری فلات‌گونه دارد (در ارتفاع قرار گرفته) و از جریان‌هایی که از جنوب غرب می‌آید، به‌دلیل ارتفاعاتی که در جنوب شهر (الوند) قرار دارد و اینکه مقدار رطوبت بنا به دلایل عنوان‌شده همچون روز لانینا ضعیف است، بی‌نصیب می‌ماند زیرا این جریانات قدرت لازم برای عبور از کوهستان را ندارند، بنابراین آن مقدار رطوبت ضعیف که از جنوب غرب به سمت شمال شرق در حرکت است در مواجهه با این ارتفاعات متوقف می‌شود، به گونه‌ای که شاهد هستیم شرایط بارشی در شهرستان اسدآباد که در پایین‌دست این ارتفاعات قرار گرفته بهتر است.
رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه بارش بیشتر در دو سوی الوند به‌صورت تاریخی و اقلیم سابقه دارد اما این مهم با بروز خشک‌سالی نمایان‌تر می‌شود گفت: علاوه بر اسدآباد، در کبودراهنگ که در کوهپایه قرار گرفته همواره شاهد بارش بیشتری هستیم.
وظیفه افزود: در واقع دلیل کمبود بارش نسبت به سایر شهر‌ها در خردمقیاس، به دلایل فیزیکی و موقعیت همدان بازمی‌گردد که نیازمند مطالعه دقیق و مدل‌سازی ریاضی است تا میزان اثربخشی آن به‌درستی مشخص شود.
وی با تأکید بر لزوم صرفه‌جویی در بخش‌های مختلف به لحاظ مصرف آب تشریح کرد: اگر در روند بارش‌ها شاهد تغییر نباشیم یقیناً سال آتی شرایط سختی را به لحاظ بحران و تنش آبی تجربه خواهیم کرد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به اعتقاد کارشناسان به ‌طور کلی اگر سرانه منابع آبی کشور کمتر از هزار و 700 مترمکعب باشد می‌توان گفت که کشور دچار تنش آبی و اگر کمتر از هزار مترمکعب باشد دچار بحران کم‌آبی شده، حال آنکه در شرایط فعلی کل کشور دچار تنش آبی است و متأسفانه به‌دلیل برداشت بی‌اندازه آب‌های سطحی و زیرزمینی، برخی شهرها نیز ازجمله همدان در بحران آبی قرار دارند.
نکته اصلی این است که گرچه همگان بر این امر اتفاق نظر دارند که بیشترین میزان آب در کل کشور در زمینه کشاورزی مصرف می‌شود ولی در استان و شهر همدان حجم عمده‌ای از آب در حوزه مصرف خانگی است، بنابراین از مردم درخواست داریم که برای جلوگیری از مواجهه با بحران آب، بر اساس وظیفه و مسئولیت اجتماعی آب را بهینه مصرف کنند زیرا مصرف شهری و خانگی جزو عوامل مؤثر بر کمبود آب است.
از طرفی منابع آبی تجدیدپذیر (منابع آبی سطحی و زیرزمینی) به‌شدت محدود هستند و اگر میزان برداشت بیش از میزان مقادیر تجدیدپذیر آب باشد، منابع کاهش یافته و باتوجه به اینکه چرخه آب در یک چرخه بسته اتفاق می‌افتد سال آینده بازهم بطری‌های آب معدنی میهمان خانه‌هایمان هستند. اگر یک بررسی تاریخی در روند مصرف آب در کشور داشته باشیم جمعیت ایران در سال 1300 کمتر از 20 میلیون نفر و میزان آب در دسترس برای هر فرد، چهار هزار و 500 مترمکعب بود که با در نظر گرفتن مرز تنش آبی هزار و 700 متر مکعب، اختلاف زیادی با تنش آبی داشتیم این در حالی است که طبق مستندات کارشناسی، سرانه آب در سال 1391 به مرز هزار و 700 مترمکعب نزدیک شد و کل کشور در وضعیت تنش آبی و قرار گرفت. برخی استان‌ها ازجمله همدان نیز با توجه به ذخایر آبی (سد خشک‌شده اکباتان) و میزان بارندگی وارد، وضعیت بحرانی شده است.
حال آنکه به گفته کارشناسان راهکارهای مختلفی برای صرفه‌جویی آب در مصرف شهری وجود دارد که از جمله آن کم کردن حجم آب فلش‌تانک‌ها در سرویس‌های بهداشتی با تنظیم شناور آن‌ها است که در حالت عادی ظرفیت آن‌ها 15 لیتر است اما می‌تواند به حجم 6 لیتر کاهش پیدا کند و یا استفاده از شیرهایی است که هوا را با آب مخلوط می‌کنند.

طاهره ترابی مهوش