تعداد پرونده‌های تخلف ساختمانی در کمیسیون ماده 100 شهرداری‌ها نشان از آن دارد که میزان تخلفات ساختمانی در شهرها رو به افزایش است. تخلفات ساختمانی بیشتر در محدوده‌هایی از شهر که در مسیر توسعه قرار دارد، اتفاق افتاده و به پراکنده‌روی شهر و گسترش افقی آن منجر شده است، از طرفی آرای صادر شده در کمیسیون ماده 100 شهرداری حاکی از آن است که بیشترین رأی صادر شده در زمینه تخلفات ساختمانی، پرداخت جریمه توسط متخلفان بوده است. بیشترین تخلف ساختمانی انجام شده در شهرها مربوط به اضافه بنا و ساخت‌وسازهای بدون پروانه است و مهمترین علل تخلفات ساختمانی عوامل اقتصادی، قانونی، اجتماعی و نظارت ضعیف شهرداری است.

بخش عمده‌ای از مسائل و ناهنجاری‌ها در شهرها مربوط به تخلفات ساختمانی است، تحرکات جمعیتی موجب شده است افرادی که به شهرها مهاجرت کرده‌اند متناسب با میزان توانایی خود برای فراهم کردن مسکن به مناطق حاشیه‌ای مراجعه کنند که زمین با قیمت مناسب وجود دارد. اطلاع نداشتن از قوانین شهرداری و پرداخت جریمه نیز به ساخت‌وسازهای غیرقانونی به‌ویژه در حاشیه شهرها دامن زده و همه اینها نشان از آن دارد که قوانین شهرسازی در ایران برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز کافی نبوده است. در این رابطه گفت‌وگویی با زینب حسینی، کارشناس شهرسازی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

 شکل‌گیری شهرها در ایران متأثر از چیست؟

افزایش جمعیت شهرها که بعضی از آن‌ها ناشی از مهاجرت و فراهم شدن زمینه اشتغال است طی دهه‌های اخیر دولت‌ها را ناچار به ساماندهی و کنترل فیزیکی شهرها و تهیه مقرراتی برای نظارت بیشتر بر گسترش کالبدی شهر کرده است، شکل‌گیری شهرها در ایران نیز از این روند متأثر شده و تدوین و تصویب ضوابطی را در این زمینه ضرورت بخشیده است، اما آثار زیان‌بار مغایرت راهکارهای اجرایی با قوانین و وجود دستگاه‌های تصمیم‌گیری موازی در زمینه شهرسازی در عرصه تخلفات ساختمانی موجب شده است این ضوابط کارایی لازم را نداشته باشد. تخلفات ساختمانی نقض قوانین و ضوابط شهرسازی است و ساختمان بدون پروانه، اضافه تراکم و کاربری مواردی از این دست است.

 تخلفات ساختمانی به چه دلیل شکل می‌گیرد؟

یکی از مهمترین دلایل ناهنجاری در ظاهر ساختمان‌ها و نابسامانی در سیما و منظر شهر، تخلفات ساختمانی است این تخلفات ناشی از عوامل بسیاری است که با شناسایی آن‌ها می‌توان تا حد زیادی از وقوع تخلفات جلوگیری کرد؛ لذا بررسی علل تخلفات ساختمانی باید با تاکید بر قوانین و ضوابط شهرسازی بررسی شود.

برنامه‌ریزی فیزیکی‌_کالبدی در راستای توسعه پایدار شهرها تهیه می‌شود، اما این برنامه‌ریزی‌ها همواره با مشکلاتی روبه‌رو است، یکی از این مشکلات وقوع تخلفات ساختمانی در زمان اجرای طرح‌های فیزیکی است که سیمای شهر را تغییر می‌دهد. تخلفات ساختمانی و نحوه برخورد با این تخلفات باید مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد و در مرحله بعد عوامل کلیدی و تأثیرگذار در بروز تخلفات ساختمانی مشخص شود.

نظارت بر آرای کمیسیون ماده 100 شهرداری به علت ضمانت اجرای کمیسیون و ارتباط با مقررات مهم شهری از اهمیت بالایی برخوردار است، نحوه نظارت دیوان عدالت اداری بر کمیسیون باید مورد بررسی قرار گیرد و دیوان عدالت اداری به صورت شکلی و محتوایی بر صلاحیت و نحوه رسیدگی کمیسیون ماده 100 قانون شهرداری نظارت دارد، دیوان تصمیمات کمیسیون ماده 100 از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آن‌ها باید مورد بررسی قرار گیرد.

کلان‌شهرها طی سالیان گذشته به دلایل متعددی همواره شاهد بروز و رشد تخلفات ساختمانی گسترده‌ای بوده‌اند، با توجه به حجم بالای تخلفات ساختمانی در شهرها و تأثیر این‌گونه تخلفات بر کالبد شهر، ضرورت و اهمیت پرداختن به این مسئله امری بدیهی است؛ بیشترین نوع تخلف مربوط به تخلف تراکم ساختمانی است که تحقیقات نشان می‌دهد هرچقدر تعداد پروانه‌های صادر شده افزایش یابد، به همان اندازه میزان تخلفات نیز افزایش می‌یابد و هرچقدر دستور به تعطیلی روند احداث بنا و اعاده ملک بیشتر باشد، از میزان تخلفات کاسته می‌شود.

 آیا شهرداری سودی از تخلفات ساختمانی می‌برد؟

تخلف ساختمانی در شهر به اقداماتی در ساختمان‌سازی و استفاده از آن اطلاق می‌شود که ساختمان مجوز (پروانه) ندارد یا با مجوز صادرشده از شهرداری مغایر است، نتایج نشان می‌دهد شرایط زمین و مسکن، روند صدور پروانه‌ها و فروش تراکم مازاد ساختمانی و کسب درآمد شهرداری بر وقوع و توزیع فضایی تخلفات ساختمانی در شهرها اثر تعیین‌کننده دارد، فروش تراکم مازاد و تخلفات ساختمانی نقطه‌ای است که بخش زیادی از درآمد شهرداری از این محل تأمین می‌شود.