چه کسی دلش می‌آید فرزندش را از لذت بزرگی مثل شرکت در اجتماع پیاده‌روی اربعین محروم کند؟ اما با شرایط نمی‌توان جنگید و باید عوامل گوناگون را برای چنین حضوری خصوصاً با شرایط خاص محیطی و آب‌وهوایی سبک و سنگین کرد. امسال پیاده‌روی اربعین در روزهای گرم تابستانی عراق، برای بعضی از بزرگترها هم می‌تواند سخت باشد، چه رسد به کودکان که به دلیل توان جسمی کمتر، بیماری زودتر به سراغشان می‌آید.

تصمیم‌گیری دربارهٔ همراه بردن یا نبردن کودکان به پیاده‌روی اربعین مستقیماً به ویژگی‌های فردی و توان جسمی فرزندان و البته صلاحدید والدین برمی‌گردد. اما در این گزارش قصد داریم نکاتی را از قول «زهرا شاه‌محمدی» مشاور و روان‌درمان‌گر کودک، برایتان بگوییم که اگر تصمیم گرفتید بدون کودکتان به سفر بروید، با در نظر گرفتن آنها، کودک کمترین آسیب را از این دوری متحمل شود.

همراهمان باشید...

 1. کودک قبلاً تجربهٔ جدایی کوتاه‌مدت داشته باشد

با تمام آنچه گفتیم اگر به هر دلیلی تصمیم گرفتید بدون بچه‌ها به پیاده‌روی اربعین یا هر سفر دیگری بروید، باید به نکاتی توجه کنید و کارهای خاصی را انجام دهید تا این دوری کمترین آسیب را به فرزندانتان برساند یا حتی برایش رشددهنده باشد.

مهم‌ترین سؤال ما از شاه‌محمدی، مشاور و روان‌درمان‌گر کودک این است که والدین چه زمانی می‌توانند بدون کودک خود به سفر بروند؟ اصلی‌ترین شرطی که شاه‌محمدی برای این مسأله ذکر می‌کند تجربهٔ قبلی جدایی از والدین است: «اگر کودک قبلاً تجربهٔ جدایی کوتاه‌مدت را داشته و فرآیند جدایی تا حدودی برایش تسهیل شده باشد، والدین در صورتی که نیاز دارند سفری را بدون کودک خود بروند، می‌توانند با در نظر گرفتن شرایط زندگی خود و مختصات کودکشان و با به کارگیری راهکارهایی برای انجام درست این فرآیند، مدتی را دور از کودک در سفر بگذرانند.».

 2. توانمندی‌ها و ویژگی‌های کودکتان را بسنجید

احتمالاً برایتان سؤال پیش آمده که از چه سنی و حداکثر چند روز می‌توانیم از بچه‌ها دور و در سفر بمانیم. هیچ متر و معیاری وجود ندارد، به جز توانمندی‌ها و ویژگی‌های فرزندتان! پس لازم است ابتدا با استفاده از ملاک‌هایی که در ادامه می‌گوییم به این درک از کودکتان و زندگی آنها برسید که آمادگی جدا شدن از شما برای چند روز را دارند یا خیر.

بعضی از ملاک‌هایی که خواهیم گفت در متون علمی برای کودکان 3 یا 4 سال به بالا ذکر می‌شود. اما آن‌قدر استثنا در این زمینه زیاد است که بهتر است این خط‌کش را هم کنار بگذاریم و تنها سنجش مختصات کودک خود را ملاک قرار دهیم. طبعاً حداکثر طول مدت دوری کودک از والدین نیز بستگی به توانمندی‌ها و ویژگی‌های او دارد.

 3. مطمئن شوید کودک درک درستی از زمان و مکان دارد

اولین ملاکی که کودک باید داشته باشد درک درست زمان و مکان است. شاه‌محمدی در توضیح این ویژگی می‌گوید: «کودک باید درک نسبتاً درستی از زمان و مکان داشته باشد تا والدین بتوانند در مورد برنامهٔ سفر خود به طور شفاف با او گفت‌وگو کنند و با عباراتی که برای کودک قابل‌فهم است، شرایط را برای او توضیح دهند. طی این گفت‌وگو، والدین باید به کودک اجازه بدهند تا دربارهٔ تمام سؤالات و نگرانی‌هایی که در ذهن دارد صحبت کند. از کودک خود دربارهٔ احساساتش بپرسند، با او همدلی کنند و سپس همراه با هم به دنبال راه‌حل‌هایی بگردند که با نگاه ویژه به نیازهای کودک و نیازهای والدین، این فرآیند را تسهیل کند. برای کودکان اهمیت دارد که ببینند والدین برای رابطهٔ میان خود و آنها ارزش قائل هستند، زمان می‌گذارند و به دنبال باز کردن گره‌ها هستند.»

 4. مراقب را به خانه‌تان بیاورید تا نظم روزمرهٔ کودک به هم نخورد

امن‌ترین افراد برای کودک، والدین او هستند. اگر بنا شد کودک را به پیاده‌روی اربعین نبریم، او را به چه کسی بسپاریم؟ شاه‌محمدی پاسخ می‌دهد: «در شرایطی که کودک از والدین خود دور است، باید کسی از او مراقبت کند که کودک در کنار او احساس امنیت کامل و آرامش دارد. ترجیح بر این است که کودک در خانهٔ خود که محل امن اوست، در کنار مراقب بماند، نظم روزمره‌ای که دارد به هم نخورد و کمترین میزان تغییرات در برنامهٔ روزانهٔ او ایجاد شود. لوازم ضروری‌ای را که ممکن است در نبود شما برای کودک لازم شود، پیش از سفر فراهم کنید و در جایی که دسترسی سریعی دارد بگذارید تا در صورتی که کودک به آنها نیاز داشت، مراقب بتواند در اختیار او قرار دهد.».

 5. به کودک بگویید چه اتفاقات و شرایطی در انتظارش است

کودک باید بداند دقیقاً چه چیزی در انتظارش است. شاه‌محمدی به والدین توصیه می‌کند: «شرایط روزهایی را که قرار است بدون شما بگذرد برای کودک توضیح دهید و تا حد ممکن دربارهٔ اتفاقات مهم و اصلی آن روزها صحبت کنید. دربارهٔ شرایطی که قرار است در آن قرار بگیرد، بدون اغراق و مطابق با شرایط واقعی صحبت کنید. وعده‌های غیرواقعی به او ندهید. چون با تحقق نیافتن آنها، کودک بی‌اعتمادی و اضطراب زیادی را تحمل خواهد کرد و در نهایت حتماً بیان کنید که شرایط به شکل قبل برخواهد گشت.».

 6. با بازی‌های مناسب نگرانی کودک از دوری را کاهش دهید

امروز بازی نقشی اساسی در آموزش و انتقال مفاهیم مختلف به کودکان دارد. شاه‌محمدی نیز توصیه می‌کند والدین پیش از شروع سفر، بازی‌هایی را همراه کودک انجام دهند که نگرانی او دربارهٔ فقدان والدین را کاهش دهد: «بازی‌های پیدا و پنهان مانند گل یا پوچ، قایم‌باشک و بازی‌های مشابه برای کودکان با سنین کمتر، و بازی‌های وانمودی مثل بازی با خانوادهٔ عروسک‌ها یا حیوانات، با این مضمون که والدین عروسک یا حیوان کوچک به سفر رفته‌اند و قرار است پس از مدتی برگردند و در انتهای بازی، والدین بازمی‌گردند و روال زندگی آنان به شکل قبل ادامه خواهد داشت، برای کودکان بزرگتر که می‌توانند خط داستانی را دنبال کنند پیشنهاد می‌کنیم.»

 7. دفتر روزشمار سفر را برای کودک تهیه کنید

ثبت خاطره و ایجاد یک روزشمار کمک مؤثری برای کودک خواهد بود که روزهای دوری از شما را بگذراند. شاه‌محمدی می‌گوید: «والدین می‌توانند به همراه کودک، یک کتاب داستان کوتاه دربارهٔ رویدادهای این سفر بسازند. دفترچه‌ای انتخاب کنید و از چند روز پیش از سفر، هر روز در یک صفحه نقاشی بکشید یا خاطرهٔ همان روز را بنویسید. زمانی که سفر آغاز می‌شود، دفترچه باید به تعداد روزهای سفر والدین برگه داشته باشد تا کودک هر روز یکی از آن صفحات را با نقاشی یا نوشتن توصیف روزهایی که بدون شما می‌گذراند پر کند. این دفترچه هم به عنوان روزشماری برای آگاهی کودک از زمان برگشت والدین به شمار می‌رود و هم خاطرات روزهای پیش از سفر را مرور می‌کند.».

 8. ارتباط تلفنی یا تصویری خود را با کودک حفظ کنید

بعضی والدین فکر می‌کنند اگر در طول مدت دوری، با کودک تماس بگیرند، اصطلاحاً او را «هوایی» می‌کنند یا باعث دلتنگی بیشترش می‌شوند. اما باید بدانید که بی‌خبری مطلق برای کودک آسیب بیشتری در پی دارد: «در طول سفر، ارتباط والدین و کودک از طریق تلفن، تماس تصویری یا ارسال نامه حفظ شود. در طول تماس تلفنی یا تصویری، دربارهٔ اتفاقات روزانهٔ کودک و خودتان با کودک گفت‌وگو کنید. اجازه دهید کودک از احساساتی مثل غم یا دلتنگی که شما والدین در حال تجربهٔ آن هستید آگاه شود. از احساسات او بپرسید و اجازه دهید از چیزهایی که می‌خواهد با شما صحبت کند.».

 9. با کودک همدلی کنید و راهکارهایی برای بهتر شدن حالش بدهید

اگر به هر دلیلی بنا شد یکی از والدین به این سفر بروند و دیگری در کنار بچه‌ها بماند، مدیریت وضعیت فرزندان و طبعاً تحمل سختی دوری برای او راحت‌تر می‌شود. اما اگر قرار شد والدین بروند و فرزندان بمانند، دلتنگی کودکان و رفتارهای ناشی از آن کاملاً مورد انتظار و طبیعی است: «رفتارهایی مثل بهانه‌گیری،‌ گریه کردن، لجبازی، قهر و... در روزهای پیش از سفر تا بازگشت والدین بروز می‌کند که بسیار طبیعی است. نباید از کودک بابت این رفتارها عصبانی یا ناراحت شوید. فرزند نیاز دارد که احساسش را بپذیرید و درک کنید، با احساساتش همدلی کنید و دربارهٔ راهکارهایی که احتمالاً می‌تواند کمک کند تا حال بهتری داشته باشد با او گفت‌وگو کنید.».

 10. اگر شما یا کودک آمادگی‌اش را ندارید بگذارید برای وقتی دیگر

فرآیند دوری کودک و والدین اگر همراه با آمادگی ذهنی و روانی آنها و با گام‌های درست و اصولی اتفاق بیفتد می‌تواند منجر به رشد برای کودک و والدین شود. در غیر این صورت ممکن است باعث آسیب (حتی آسیب‌های طولانی‌مدت) شود. شاه‌محمدی به عنوان آخرین نکته می‌گوید: «این یک چاقوی دو لبه است. می‌تواند فرصت باشد یا تهدید. اگر قرار باشد اضطراب را خصوصاً برای مادر افزایش بدهد، یعنی مادر به سفر برود، اما تمام مدت سفر برای او توأم با نگرانی آسیب‌زا در ارتباط با کودک باشد، بهتر است صبر کنید و در فرصت دیگری این سفر را انجام بدهید.».

 مینا فرقانی