زنان به‌عنوان نیمی از جمعیت ایران از جایگاه بالایی در افزایش شاخص‌های توسعه‌یافتگی برخوردارند؛ چراکه داشتن زنانی با دانش و توانمندی بالا در حوزه‌های مختلف خود زمینه‌ساز پرورش نسلی توانا بوده و در مسیر پیشرفت هر جامعه‌ای تأثیرگذار است.

اگر به وضعیت زنان در جامعه ایران نگاهی بیندازیم؛ در حال حاضر تعداد زنان 15 تا 34 ساله حدود 14 میلیون نفر است و 16 درصد اشتغال کشور در اختیار زنان قرار دارد.

آمار زنان در سن باروری در ایران که بین سنین 15 تا 49 است نشان می‌دهد که این آمار تا سال 1408 متوقف می‌شود و بعد از آن با کاهش آمار زنان در سن باروری روبرو خواهیم شد. سلامت زنان به‌عنوان افرادی که یا مادر هستند یا در آینده مادر خواهند شد و کانون شکل‌گیری نسل هستند بسیار با اهمیت و قابل توجه است.

زن سالم فرزندانی سالم به همراه خواهد داشت و آرامش روحی و روانی یک زن تضمین کننده آرامش مردان و فرزندان است.زنان به دلیل شرایط فیزیولوژیک و خاص خود در برابر بیماری‌های مختلف آسیب پذیر تر هستند و رعایت یکسری اصول بهداشتی و انجام آزمایشات مرتب سالانه امری ضروری است.

جراح و متخصص زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه نباید مراجعه به پزشک محدود به زمان بیماری شود، اظهار کرد: برای مراقبت‌های پیشگیرانه از بیماری‌های زنان، باید بررسی‌های دوره‌ای و یا اقدامات درمانی را به‌ موقع و در سریعترین زمان انجام داد.

سودابه درویش، با اشاره به اینکه آزمایش‌های غربالگری و معاینات فیزیکی برای بررسی زودهنگام بیماری‌ها ضرورت دارد، افزود: زمانی که بیماری به‌‌موقع تشخیص داده شود، درمان آن آسان‌تر خواهد بود.

وی با بیان این موضوع که چکاپ کامل زنان شامل آزمایش‌های متعددی می‌شود، توضیح داد: متأسفانه بسیاری از خانم‌ها تصور می‌کنند، منظور از چکاپ تنها آزمایش پاپ‌اسمیر است و تنها این آزمایش را هرچند سال یک‌بار انجام می‌دهند، اما واقعیت این است که آزمایش پاپ‌اسمیر تنها بخش کوچکی از فهرست طولانی چکاپ زنان است.

وی در ادامه بخشی از آزمایشاتی که باید سالانه از سوی خانم‌ها انجام شود را دسته بندی و عنوان کرد:

پاپ‌اسمیر؛ معمولاً توصیه می‌شود، خانم‌ها از سن 21 تا 65 سالگی هر سه سال یک‌بار آزمایش پاپ‌اسمیر انجام دهند.

در آزمایش پاپ‌اسمیر دکتر زنان از اسپکولوم برای بازشدن مجرای واژن استفاده می‌کند. پس از آن با یک برس کوچک سلول‌ها را از دهانه رحم خارج می‌کند.

این سلول‌ها برای بررسی تغییرات به آزمایشگاه ارسال می‌شوند. تغییرات سلولی می‌تواند نشانه سرطان دهانه رحم باشد.

از آن جایی‌که ویروسی به نام ویروس HPV در ابتلا به سرطان دهانه رحم تأثیر زیادی دارد، ممکن است پزشک توصیه کند، آزمایش HPV را انجام داده و واکسن آن را تزریق کنید.

*معاینه لگن

در طول معاینه لگن پزشک اندام تناسلی شما را بررسی می‌کند.

این معاینه فقط چند دقیقه طول می‌کشد و پزشک فرج، واژن، دهانه رحم، تخمدان‌ها، رحم، راست‌روده و لگن را برای هرگونه ناهنجاری بررسی می‌کند.

پزشک برای یافتن مشکلاتی مانند موارد زیر این معاینه را انجام می‌دهد.

علائم احتمالی کیست تخمدان، عفونت‌های مقاربتی، فیبروم رحم و سرطان در مراحل اولیه

*بررسی ریتم عادت ماهانه

بخشی از چکاپ زنان مربوط به خودآزمایی می‌شود، خانم‌ها باید ریتم عادت ماهانه خود را یادداشت کنند؛ چراکه چرخه قاعدگی فرایند هورمونی است که هر ماه در بدن خانم‌ها انجام می‌شود تا بدن را برای بارداری احتمالی آماده کند.

همچنین در پریود منظم با پیگیری ریتم آن می‌توان تاریخ تخمک‌گذاری را مشخص کرد و برای بارداری اقدامات لازم را انجام داد.

در صورتی‌ که با پیگیری این روند متوجه نامنظمی در پریود شدید، باید به متخصص زنان مراجعه کرده تا دلیل این مشکل مشخص شود.

چرخه قاعدگی معمولی 28 روزه است. اما می‌تواند برای هر خانمی متفاوت باشد. معمولاً این چرخه از 24 تا 38 روز متغیر بوده و این بازه نشانه نظم در پریود است.

تغییر در چرخه عادت ماهانه می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی مثل ابتلا به فیبروم، عفونت واژن، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، عدم تعادل هورمونی، بیماری التهابی لگن، اندومتریوز و سرطان آندومتر در شرایط نادر باشد.

**تشخیص سرطان تخمدان

در معاینه لگن تخمدان‌ها و رحم از نظر اندازه و شکل بررسی می‌شوند. معاینه لگن برخی از سرطان‌های زنانه را تشخیص می‌دهد.اما تشخیص تومورهای اولیه تخمدان با این روش دشوار و گاهی غیرممکن است.

معمولاً متخصصان برای تشخیص سرطان تخمدان از دو آزمایش استفاده می‌کنند، سونوگرافی ترانس واژینال و آزمایش خون CA-125.

برای مشاهده آندومتر (پوشش داخلی رحم) و تخمدان‌ها معمولاً سونوگرافی ترانس واژینال انجام می‌شود.

در حین سونوگرافی متخصص به‌دنبال توده قابل‌لمس مانند توده سرطانی، کیست یا فیبروئید است. در حین سونوگرافی دستگاه داخل واژن قرار گرفته و به یافتن تومور کمک می‌کند.در آزمایش خون میزان پروتئینی به نام CA-125 اندازه‌گیری می‌شود. در بیشتر زنان مبتلا به سرطان تخمدان مقدار پروتئین بالا است.

اما از آن جایی‌که بالا بودن سطح این پروتئین می‌تواند به دلیل مشکلات دیگری مانند اندومتریوز و بیماری التهابی لگن باشد، این آزمایش اطلاعات دقیقی به پزشک نمی‌دهد.

**آزمایش ویتامین‌های بدن

یکی از آزمایش‌های مهم برای خانم‌ها بررسی سطح ویتامین‌ها، سطح آهن و کم‌خونی است. بدن به مقدار کمی به ویتامین‌ها و مواد ریزمغذی نیاز دارد. اگر به‌اندازه کافی از آن‌ها استفاده نشود، باعث ایجاد برخی عوارض می‌شود. شما می‌توانید با مراجعه به پزشک عمومی از دکتر بخواهید این آزمایش را برای شما تجویز کند.

**ماموگرافی

ماموگرافی آزمایشی است که برای تشخیص سرطان سینه انجام می‌شود. این آزمایش شامل فشرده‌سازی بین صفحات مخصوص با تابش اشعه ایکس است. با بررسی تصاویر ایجاد شده از این دستگاه می‌توان سرطان پستان را تشخیص داد.

در مورد زمان و دفعات انجام آزمایش ماموگرافی مدت‌ها است که پزشکان بحث می‌کنند. افزایش سن خطر ابتلا به سرطان سینه را بیشتر می‌کند و غربالگری مکرر می‌تواند بیشتر از فایده ضرر داشته باشد.

به همین دلیل طبق آخرین دستورالعمل‌ها توصیه می‌شود که زنان باید از سن 40 سالگی سالانه و یا هر دو سال یک‌بار ماموگرافی انجام دهند.

اگر در خانواده خود سابقه سرطان سینه دارید، بهتر است با متخصص زنان در مورد شروع چکاپ زنان مربوط به سینه صحبت کنید.

*معاینه پوست

به گفته انجمن سرطان آمریکا زنان باید هر ماه پوست خود را در خانه بررسی کنند. زیرا آمار ابتلا به سرطان پوست در زنان بالا است. پوست تمامی قسمت‌های بدن را بررسی کنید. به‌دنبال هر نوع خال جدید یا تغییر در خال‌های موجود باشید. این موارد می‌توانند نشانه اولیه سرطان پوست باشند.

اگر در معرض خطر ابتلا به سرطان پوست قرار دارید یا در خانواده شخصی به سرطان پوست مبتلا است، باید با متخصص پوست مشاوره داشته و در مورد تعداد دفعات معاینه در مطب سوال کنید.

*آزمایش کولونوسکوپی

زنانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان روده هستند یا سابقه خانوادگی سرطان روده دارند و خانم‌های بالای 50 سال باید زیر نظر پزشک هر دو تا پنج سال یک بار کولونوسکوپی انجام دهند.

هنگام انجام این آزمایش پزشک یک وسیله باریک به نام کولونوسکوپ را به آرامی از مقعد وارد روده می‌کند. سر کولونوسکوپ یک دوربین کوچک وجود دارد که داخل روده را روی مانیتور نشان می‌دهد. متخصص راست روده و روده بزرگ را برای پیدا کردن ناهنجاری بررسی می‌کند.

آزمایش از نظر ابتلا به بیماری‌های منتقل شونده از راه جنسی نیز در زنان باید با نظر پزشک باید سالانه انجام شود.

بررسی میزان قند و چربی خون نیز در زنان در 45 سالگی باید انجام شود.همچنین بررسی هورمون تیروئید و چکاپ‌‌های پوکی استخوان در 65 باید انجام شود.

تمامی موارد و آزمایشات بسته به نظر پزشک باید انجام شود و زنانی که با ریسک بالا هستند ممکن است بررسی‌ها در سنین پایین تر در خواست شود.