حضرت امام محمد باقر علیه‌السلام پنجمین امام شیعیان در اول رجب سال 57 هجری قمری در مدینه متولد شد؛ پدر بزرگوارش امام سجاد علیه‌السلام و مادر والامقامش ام‌عبدالله است. ایشان نخستین شخصی هستند که نسب پدر و مادرشان به حضرت فاطمه زهرا علیها‌السلام می‌رسد. پیشوایی امام باقر علیه‌السلام از صدر اسلام روشن و مسلم بود و نص بر امامت آن امام همراه با تعاریف رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم، فراوان به ما رسیده است؛ با توجه به اینکه امام باقر علیه‌السلام در اواخر دوران حکومت بنی‌امیه به‌سر می‌بُرد، از ضعف قدرت حاکمه استفاده کرده و در نشر معارف اسلامی، تلاش گسترده‌ای کرد، با مخالفان و صاحبان عقاید مختلف مناظرات مفصلی داشت و به سؤالات شیعیان و مخالفان پاسخ می‌داد؛ بنابراین از آن امام در تمام مسائل فقهی، اجتماعی و حکومتی روایات فراوانی نقل شده، به‌طوری‌که تقریباً هیچ کتاب روایی نیست مگر اینکه از امام باقر علیه‌السلام در موارد مختلف روایتی ذکر کرده است.

زندگی حضرت باقر نیز همانند اجداد و فرزندان طاهرش پُر از فرازوفرود بود و شیعیان بسیار به ایشان مدیون هستند.

زندگی 57 ساله امام باقر علیه‌السلام در هفتم ذی‌الحجه سال 114 قمری توسط هشام که حضرت را مسموم کرده و به شهادت رساند، به پایان رسید و پیکر مقدس ایشان در قبرستان بقیع کنار پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد.

با ذکر این مقدمه، به بهانه سالروز شهادت امام پنجم حضرت امام محمد باقر (ع) به بررسی سیره زندگانی کریمانه آن بزرگوار می‌پردازیم؛ آنچه می‌خوانید، گفت‌وگوی خبرنگار گروه خبری سپهر با حجت‌الاسلام‌والمسلمین اصغر دهقانی‌مروج، مسئول اداره امور فرهنگی و توسعه ارزش‌های اسلامی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان دراین‌باره است:

پیامبر اکرم (ص) لقب باقر را به امام محمد ابن علی عطا کرد

مسئول اداره امور فرهنگی و توسعه ارزش‌های اسلامی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه یکی از ابعاد مهم و مطرح درباره زندگی و سیره امام باقر علیه‌السلام علم گسترده و توان تحلیل مسائل دینی و علمی بوده است، عنوان کرد: یکی از القاب امام محمد ابن علی «باقرالعلوم» بوده و قبل از تولد توسط رسول مکرم اسلام (ص) به ایشان داده شده است. درواقع مبنای این خصلت، آن است که علم امام لدنی و از جانب خدا بوده؛ به این معنا که همه انبیا و ائمه ما عالمِ بدون معلم بوده و علم خود را از خداوند مستقیماً دریافت کرده بودند.

بروز صفات الهی برای هر امام به شیوه‌ای خاص بوده است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین اصغر دهقانی‌مروج در ادامه با تأکید بر اینکه ممکن است این سؤال پیش بیاید که مگر تمام امامان معصوم علیهم‌السلام شکافنده علم نیستند؟ چرا پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله چنین عنوانی را به‌طور اختصاصی به امام محمد باقر علیه‌السلام اطلاق کردند؟ توضیح داد: همه ائمه ما صادق، کاظم، سجاد و دارای دیگر سجایای خوب اخلاقی بوده‌اند، اما ما هرکدام از آن‌ ویژگی‌ها را به‌طور خاص به یکی از امام‌ها منسوب می‌دانیم؛ چراکه بروز صفات الهی برای هر امام به شیوه‌ای خاص بوده است. بنابراین به این دلیل که شرایط و دوران امام باقر طوری بوده است که بروز و ظهور صفات الهی به‌واسطه علم صورت گرفته، به حضرت لقب باقرالعلوم داده‌اند.

اهل بیت با توجه به شرایطی که داشتند، اسلام را عرضه می‌کردند

این کارشناس مسائل مذهبی سپس تصریح کرد: وقتی سیره و سبک زندگی هریک از ائمه اطهار علیهم‌السلام را بررسی می‌کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که هریک از آن بزرگان بنا به موقعیت اجتماعی و سیاسی جامعه و دوره زندگی خود، روش خاصی در تبلیغ و ترویج اسلام داشته‌اند. عاملی که باعث شد امام باقر علیه‌السلام به شیوه علم‌آموزی روی آورند، شرایط و مقتضیات زمانه ایشان بود؛ بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد هریک از اهل بیت که امام آن زمان بوده‌اند، با توجه به شرایطی که داشته‌اند‌، دین اسلام را پیش برده و حفظ کرده‌اند.

حجت‌الاسلام دهقانی‌مروج ادامه داد: مثلاً وقتی به شرایط و مقتضیات زمان در دوران سیدالشهدا علیه‌السلام نگاه می‌کنیم، حضرت قیام با شمشیر در برابر ظالم را برای بقای اسلام انتخاب کردند، اما امام حسن مجتبی علیه‌السلام شرایطش طوری بود که باید صلح می‌کرد، امام زین‌العابدین علیه‌السلام با شرایطی که داشت، به‌واسطه دعا و مناجات دین را به مردم می‌رساند و شرایطی که در زمان حیات و امامت امام باقر حاکم بود، به‌گونه‌ای بود که جامعه با منکرات و انحرافات عقیدتی مواجه شده و تنها راه نجات مردم به‌واسطه اسلام، آن بود که حضرت برگزید؛ یعنی روی آوردن به کرسی‌های اندیشه و علم‌آموزی.

اصلاح انحرافات فکری با علم‌آموزی

وی اضافه کرد: در آن دوره حضرت به اصلاح ریشه‌ انحرافات فکری و منکرات عقیدتی و اخلاقی که در جامعه پیش آمده بود، روی آورد و با شاگردپروری و بیان فلسفه احکام، دین را حفظ کرد.

امام باقر علیه‌السلام با سیستم شاگردپروری تولیدکننده علم بود

مسئول اداره امور فرهنگی و توسعه ارزش‌های اسلامی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با تأکید بر اینکه برخی این شائبه را مطرح می‌کنند که تولید علم در زمان امام باقر (ع) اتفاق نیفتاده و مسلمانان با ترجمه آثار غربی از دستاوردهای علمی آن‌ها استفاده کردند، اظهار کرد: اگر ما به مباحث و مسائل تاریخی واقف شویم، درمی‌یابیم که در قرن اول، دوم و سوم هجری که اسلام درحال ترویج یافتن است، کشورهای غربی ازنظر علمی چیزی از خودشان در چنته ندارند که به دنیا عرضه کنند تا مسلمانان بخواهند از آن استفاده کنند.

بسیاری از دانشمندان دنیا محصول مکتب اسلام هستند

حجت‌الاسلام دهقانی‌مروج متذکر شد: ائمه ما علم لدنی دارند که حد و حصری ندارد؛ بلکه بعد از قرن اول و دوم این علوم اسلام است که از طب و پزشکی گرفته تا علوم نظامی به سراسر دنیا می‌رسد. زکریای رازی، تربیت‌شده مکتب امام باقر علیه‌السلام است، غرب کجا چنین پدیده‌ای دارد؟ یا جابر ابن حیان و همین‌طور که جلوتر می‌رویم، ابن سینا که علم پزشکی به او بسیار مدیون بوده، محصول مکتب اسلام و الهام‌بخش غرب است؛ بنابراین ما می‌بینیم به گواه منابع تاریخی در مدت کوتاهی تمام غرب از علوم اسلامی استفاده می‌کند و اینکه ما با نهضت ترجمه به این علوم دست یافته‌ایم، تهمت ناروایی است که به اسلام و مسلمانان بسته‌اند.

دانشمندان ادیان دیگر به محضر امام باقر آمده و رفع شبهه می‌کردند

وی در ادامه به استفاده علمی دانشمندان ادیان مختلف از محضر امام محمد باقر علیه‌السلام نیز اشاره و تشریح کرد: این اشخاص سؤالات خود را از امام باقر علیه‌السلام پرسیده و پاسخ را از حضرت دریافت می‌کردند؛ بزرگان اهل تسنن نیز بعضاً در محضر امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام شاگردی کرده‌اند و تمام منابع تاریخی و روایی این ادعا را ثابت می‌کند.

بیشترین احادیث اخلاقی و فقهی ما از امام باقر (ع) است

این کارشناس مسائل دینی و مذهبی در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: غالب روایت‌های فقهی و مسائل اخلاقی ما از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام است و به‌واسطه شاگردان آن‌ها و مکتب شاگردپروری به ما رسیده؛ البته از سایر اهل بیت هم وجود دارد، اما تعداشان کم است، چون در شرایطی نبوده‌اند که بگذارند کلامشان رواج پیدا کند.

اهمیت حفظ زبان

حجت‌الاسلام دهقانی‌مروج در خاتمه با این بیان که در مسائل دینی ما یکی از مباحثی که بسیار بر آن تأکید شده حفظ زبان است، اذعان کرد: در روایت داریم که ابتدای صبح زبان به همه اعضا و جوارح بدن نگاه و اشاره می‌کند که امروز حالتان چطور است؟ می‌گویند اگر تو بگذاری، خوبیم؛ بنابراین در روایت به حفظ زبان بسیار توصیه و سفارش شده است. امام باقر علیه‌السلام فرموده‌اند «إنّ هذا اللِّسانَ مِفتاحُ کلِّ خَیرٍ و شَرٍّ، فیَنبَغی للمؤمنِ أن یَختِمَ على لِسانِهِ کَما یَختِمُ على ذَهَبِهِ و فِضَّتِهِ؛ به‌راستى که این زبان، کلید هر خوبى و بدى است. پس، سزاوار است که مؤمن بر زبان خود مهر زند، همان‌گونه که بر [کیسه] زر و سیم خویش مهر مى‌زند؛ امیدوارم خداوند متعال توفیق حفظ زبان را به همه ما عنایت کند تا وقت گفتن حق سکوت نکرده و هنگام گفتن ناحق، ساکت نمانیم.»