سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: امروزه سد معبر یکی از مشکلات حل‌نشدنی شهرداری‌ها است، درحالی که شهرداری‌ موظف بوده از معابر به‌عنوان ملک عمومی حفاظت کرده و آن را برای استفاده عموم آماده نگه دارد و از تجاوز به معابر و پیاده‌روها که حق طبیعی شهروندان است، جلوگیری کند.

علاوه بر شهرداری، دادستانی نیز در مقام مدعی‌العموم به‌عنوان حافظ حقوق عامه مردم این امکان را دارد که به رفع انسداد معابر توسط افراد حقیقی و حقوقی به‌وسیله قانون ورود کند.

اما همان‌طور که عنوان شد، اگرچه تجاوز به محدوده پیاده‌روها و یا اِشغال خیابان‌ها توسط اشخاص برای کسب‌وکار و یا قرار دادن کالا‌ها مغایر قانون شهرداری است، اما متأسفانه این رویکرد در همدان به یک عادت بدل شده و به‌راحتی شاهد سد معبر توسط رستوران‌داران، سوپرمارکت‌ها، میوه‌فروشی‌ها، نمایشگاه‌های خودرو و ماشین‌های میوه‌فروشی سیار و غیره که بساط کاسبی آن‌ها همواره سهم مردم از پیاده‌رو و خیابان را اِشغال می‌کند، هستیم.

اگر بخواهید از این عرض کوتاه معبر که برای عابرین پیاده تعبیه شده است عبور کنید، باید حوصله به خرج داده و یا با استفاده از نیروی بدنی و قوه قهریه از بین موانع عبور کنید؛ بارها برای بسیاری از ما پیش آمده که هنگام عبور در مسیر پیاده‌رو به‌دلیل سد معبر به‌ناچار مدتی صبر کرده و یا اینکه مسیر خود را به سمت خیابان تغییر داده‌ و مشکلاتی را هم برای خود و هم برای وسایل نقلیه به‌وجود آورده‌ایم و طبیعی است که این عمل احتمال بروز حادثه را نیز به همراه دارد.

تأسف‌بارتر اینکه امروزه شهر ما پُر از «رستوران‌ها و فست‌فودی‌ها» شده و «غذا» در خیابان‌ها و معابر ما امپراطوری می‌کند؛ به‌نحوی‌ که دیگر عنان از کف مدیریت شهری خارج شده و حتی در پیاده‌روها نیز این میز غذاخوری فست‌فودی‌ها و رستوران‌ها است که خودنمایی می‌کند، اگر سری به معابر اطراف آرامگاه باباطاهر به‌عنوان یکی از پُرترددترین پیاده‌روها بزنید، به‌دلیل اِشغال آن‌ها توسط میز و صندلی غذاخوری‌ها، کبابی‌ها و بستنی‌فروشی‌ها، جایی برای تردد نخواهید یافت و مجبور می‌شوید از سواره‌رو عبور کنید. از طرفی تناول غذا و سرو آن در خارج از محیط رستوران‌ها از آنجایی‌ که پیاده‌روها به‌عنوان معبر عمومی محل عبور همه اقشار بوده و هست، به‌نوعی با فرهنگ دینی و اخلاقی در تناقض است؛ زیرا در فرهنگ ایرانی و اسلامی همواره میل کردن غذا در حالات غیر بهداشتی و یا به شیوه غیر اخلاقی مانند غذا خوردن به شیوه متکبران در انظار عموم و یا به‌گونه‌ای که عرف جامعه برنمی‌تابد، نکوهیده شده است.

از طرفی در روایات غذا خوردن به‌تنهایی نیز مذموم شناخته‌ شده و توصیه می‌شود که انسان هرقدر می‌تواند، دیگران را در غذای خود سهیم کند. اما چنین رویکردی (سرو غذا در محیط پیاده‌رو) با هیچ‌یک از اصول عنوان‌شده هم‌خوانی ندارد، از سوی دیگر در فضای اجتماعی نیز به‌نوعی ممکن است در پُررنگ‌تر کردن فاصله طبقاتی طی طولانی‌مدت مؤثر واقع شود؛ بنابراین از آنجایی‌ که طی سال‌های اخیر از همدان به‌عنوان یک شهر گردشگرپذیر یاد می‌شود و این رویکرد خود در افزایش تعداد فعالان این بخش (رستوران‌داران و فست‌فودی‌ها) تأثیرگذار خواهد بود و از طرفی چون شاهد گسترش این رویکرد از سوی رستوران‌داران و فست‌فودی‌ها در معابری همچون خواجه رشید، بلوار بعثت، خیابان پاستور، خیابان مهدیه و غیره هستیم و درواقع این روند به‌نوعی درحال تبدیل شدن به یک سنت در شهر همدان است، بر آن شدیم تا دراین‌باره با دو کارشناس یعنی احمد حبیبیان، استاد دانشگاه آزاد واحد همدان در حوزه مباحث دینی و محسن صادقیان، کارشناس ارشد مدیریت در حوزه مدیریت شهری گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

استاد الهیئت دانشگاه آزاد واحد همدان با بیان اینکه تداوم و اجرای این رویکرد از سوی رستوران‌داران و فست‌فودی‌ها به‌واقع قابل تذکر است، گفت: مسئله سرو اغذیه به‌ویژه غذایی‌های همچون کباب در پیاده‌رو که از خود بوی خوشایندی را در فضا پراکنده می‌کنند، یقیناً در تهییج افراد به‌ویژه افراد گرسنه تأثیرگذار خواهد بود.

احمد حبیبیان با بیان اینکه بررسی مسئله مورد نظر دارای سه‌ بُعد حقوقی، اخلاقی و شرعی است، تأکید کرد: یقیناً از بُعد حقوقی عقوبتی برای تضییع حقوق شهروندی در اثر سد معبر و نیز عرضه غیر بهداشتی غذا پیش‌بینی شده است، اما آنچه بر این امر اولی‌تر بوده، ابعاد اخلاقی و شرعی است، زیرا در این بُعد می‌توان به‌طور قاطع عنوان کرد اگر در پی عملکرد فردی برای دیگری ناراحتی و مزاحمتی ایجاد شود، یقیناً مصداقی از حق‌الناس را می‌توان بر آن بار کرد.

وی ادامه داد: درنظر بگیرید اگر تنها یک کودک یتیم و یا بی‌بضاعت از پیاده‌رویی که توسط رستوران‌دار قرق شده و در آن کباب سرو می‌شود و درعین‌حال فردی غذا سفارش داده و درحال تناول آن است، عبور کند و دلش از غذا بخواهد و فرد مذکور اقدامی برای سیر کردنش نکند، آه حسرت برآمده از دل وی حق‌الناس محسوب خواهد شد.

حبیبیان ادامه داد: تداوم این روند از سوی رستوران‌دار و افرادی که مشتری این فضا هستند، درصورت تکرار گناه کبیره خواهد بود.

وی با خطاب قرار دادن رستوران‌دارانی که مرتکب این تخلف می‌شوند، گفت: کاسب عزیز اگر به دنبال اطعام ناتوان، یتیم و گرسنه نیستی، حداقل سرو غذا را در محیط داخلی رستورانت انجام بده.

استاد الهیئت دانشگاه آزاد واحد همدان با بیان اینکه رویکرد مذکور ازنظر اخلاقی و شرعی گناه محسوب می‌شود، اظهار کرد: ای‌کاش این تذکر به گوش مرتکبین برسد و آن‌ها را از پیگیری این روند منصرف کند.

وی با اشاره به اینکه امیدوارم مدیریت شهری در حوزه رفع تخلفات شهری نیز به‌صورت جدی عمل کند، عنوان کرد: افزایش این معضل در فضای شهری به‌نوعی بی‌اخلاقی را در شهر رواج می‌دهد، چراکه اخلاق ما از احکام دینی نشأت می‌گیرند.

کارشناس حوزه مدیریت شهری نیز با اشاره به اینکه سد معبر چنددهه اخیر همواره برای مدیریت شهری مشکل‌ساز بوده، گفت: این معضل در عدم شناخت از حقوق شهروندی و فرهنگ شهرنشینی ایجاد شده است.

محسن صادقیان با بیان اینکه نحوه برخورد با این تخلف نیز به‌تناسب احساس مسئولیت مدیران طی سال‌ها متفاوت بوده است، اذعان کرد: معبر یک فضای عمومی است که طبق ماده 101 قانون شهرداری از تفکیک اراضی حاصل می‌شود.

صادقیان با تأکید بر اینکه شهرداری‌ها مکلف به صیانت از معابر و پیاده‌روها هستند، عنوان کرد: این فضای شهری ازآنجایی‌که یک ملک عمومی محسوب می‌شود، باید در لحظه برای تردد شهروندان آماده باشد.

وی با بیان اینکه به‌زعم بنده ایجاد مانع در معبر که از آن به‌عنوان سد معبر یاد می‌شود یک تخلف بوده و در منافات با عرف است، گفت: سلب حقوق جمعی از سوی یک فرد تخلف محرز است.

این کارشناس حوزه مدیریت شهری با اشاره به اینکه سد معبر با تعاملات انسانی و نیز توجه به اخلاقیات در تضاد قرار دارد، گفت: شهرداری‌ها مکلف به مقابله با این معضل شهری و اجتماعی هستند.

وی با اشاره به مصادیق مختلف سد معبر، گفت: دست‌فروشی در معابر و پیاده‌راه و پیاده‌روها، فعالیت رستوران‌داران، سوپرمارکت‌ها، میوه‌فروشی‌ها در خارج از محل کسب خود، تسخیر معبر توسط نمایشگاه‌های خودرو و ماشین‌های میوه‌فروشی سیار، دکه‌های غیر مجاز، تخلیه مصالح ساختمانی در معابر، و حتی تعدی به حریم رودخانه نیز به‌نوعی سد معبر محسوب می‌شوند.

صادقیان با بیان اینکه بهره‌برداری از پیاده‌روها توسط رستوران‌داران برای سرو غذا یک تخلف محرز است و نباید اجازه چنین کاری از سوی مدیریت شهری به افراد داده شود، افزود: طبق تبصره یک بند دو ماده 55 قانون شهرداری‌ها سد معابر عمومی، اِشغال پیاده‌روها و استفاده غیر مجاز از آن‌ها، میدان‌ها، پارک‌ها و باغ‌های عمومی برای کسب یا سکنی گزیدن و یا هر عنوان دیگری، ممنوع بوده و شهرداری مکلف است از آن جلوگیری و در رفع موانع موجود و آزاد کردن معابر و اماکن به‌وسیله مأموران خود اقدام کند.

وی با بیان اینکه تبصره 6 ماده 96 قانون شهرداری‌ها نیز به این مسئله پرداخته است، گفت: طبق این ماده قانونی اراضی، کوچه‌ها، میدان‌ها، پیاده‌روها، خیابان‌ها، معابر، بستر رودخانه‌ها، نهرها‌، مجاری فاضلاب شهرها، گورستان‌ها، درخت‌های معابر و شهر و باغ‌های عمومی که مورد استفاده مردم بوده، ملک محسوب شده و در مالکیت شهرداری هستند.

مع‌الوصف؛ از آنجایی‌ که تخلفات شهری مجموعه مواردی است که علاوه بر نقش حقوق شهروندی، سلامت روان و زیبایی شهر را دچار اخلال کرده و موجب آسیب‌رسانی به شهر و تهدید سلامت اجتماعی و فرهنگی می‌شود و همچنین معضلات و مشکلات عدیده‌ای را پدید می‌آورد، پس وظیفه مدیریت شهری شناخت و توجه به تخلفات شهری و آموزش شهروندان در این زمینه است؛ هنگامی که شهروندان یک شهر خود را در برابر فضای شهرشان مسئول بدانند و آسیب‌هایی که سلامت این فضا را تهدید می‌کنند، بشناسند و در رفع آن‌ها بکوشند، می‌توان از شهری بدون تخلف سخن گفت.