سپهرغرب، گروه کافه کتاب: مدیر نشر روزبهان، ناشر آثار «نادر ابراهیمی»، نویسنده نام‌آشنا معتقد است وی در ادبیات معاصر ایران، نادر است و نویسنده‌ای چون او را کمتر دیده‌ایم.

16 خرداد، سالگرد درگذشت نادر ابراهیمی بود. نویسنده‌ای که یکی از محبوب‌ترین داستان‌نویسان معاصر ادبیات فارسی به‌شمار می‌آید. نادر ابراهیمی با آثاری چون «یک‌ عاشقانه آرام» و «چهل نامه کوتاه به همسرم»، در ادبیات رمانتیک سرآمد شده و در کنار حسین منزوی، پرچم‌داری ادبیات عاشقانه معاصر را برعهده گرفته است. اما در کنار این آثار، وی به مسائل اجتماعی و فکری روز نیز توجه ویژه‌ای دارد و آثاری چون «آتش بدون دود» و «مردی در تبعید ابدی»، در قالب رمان اجتماعی جای می‌گیرد.

به بهانه درگذشت نادر ابراهیمی با حامد کنی؛ مدیر نشر روزبهان، ناشر رسمی آثار این نویسنده گفت‌وگو کرده‌ایم.

حامد کنی، درخصوص مسئولیت انتشار آثار نادر ابراهیمی در طی سال‌ها گفت: ماجرای همکاری زنده‌یاد ابراهیمی با انتشارات روزبهان، سابقه طولانی دارد. زمانی که بنی‌هاشمی بنیانگذار انتشارات روزبهان، همکاری با نادر ابراهیمی را آغا​​ز کرد. طی این سال‌ها، تمام آثار بزرگسال نادر ابراهیمی، در نشر روزبهان منتشر شده است و از دوره‌ای نیز من تلاش کردم، نسخه‌های متنوع‌تری از کتاب‌های این نویسنده، در قالب‌های متفاوتی تولید شود که جواب‌گوی سلیقه‌ها و نیازهای گوناگون باشد. مثلاً کتاب «آتش بدون دود» را که نسخه قبلی آن هفت جلدی بود، در سه مجلد منتشر کردیم و داستان‌های کوتاه او را در دو کتاب به چاپ رساندیم، یا کتاب «بر جاده‌های آبی سرخ» را در نسخه‌های متفاوتی چاپ و نسخه تک‌جلدی آن را نیز آماده کردیم.

کنی با اشاره به تلاش‌های نشر روزبهان، برای انتشار هرچه بهتر آثار ابراهیمی، ادامه داد: کتاب‌های «یک عاشقانه آرام»، «چهل نامه کوتاه به همسرم» و «بار دیگر، شهری که دوست می‌داشتم» نیز در قالب‌های گوناگونی برای سلایق مختلف تولید شد. به همین خاطر روزبهان، به‌عنوان ناشر اختصاصی مرحوم ابراهیمی تلاش کرد، سهم خودش را در عرضه این آثار به‌جا آورد و کار قابل‌قبولی انجام دهد و این مسیر را به پیش ببرد.

کنی در پاسخ به این سؤال که آیا از ابتدا تمام آثار ابراهیمی را روزبهان منتشر کرده است، گفت: آثار او را در آغاز امیرکبیر منتشر می‌کرد، آثاری چون خانه‌ای برای شب، افسانه باران، مصایا و رؤیای گاجرات، حتی چاپ اول، بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم و بعد از امیرکبیر، امتیاز آثار ابراهیمی به روزبهان سپرده شد و همکاری تنگاتنگ میان او و این انتشارات شکل گرفت.

کنی در توضیح آثاری که در سال‌های اخیر برای نخستین‌بار چاپ شده‌اند، اظهار کرد: ما برخی آثار نادر ابراهیمی را احیا کرده‌ایم، دیگر کتابی از آثارش باقی نمانده بود که آن را منتشر کنیم و آخرین اثر تألیف‌شده نادر ابراهیمی، یک عاشقانه آرام است.

آثاری که سال‌ها منتشر نشده بودند را دوباره چاپ کردیم، لوازم نویسندگی، براعت استهلال، مجموعه فارسی‌نویسی برای کودکان، مقدمه‌ای بر آرایش و ویرایش آثار کودکان، که در کل، مجموعه‌ای پنج‌جلدی است. کتاب صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها که سال‌ها منتشر نشده بود، کتاب مکافات و جنایات، یک قصه معمولی و قدیمی، در باب جنایت را منتشر کردیم و این روزها، همسر نادر ابراهیمی، مجوز انتشار کتاب «با سرودخوان جنگ در خطه نام و ننگ» را گرفته‌ که آن را نیز بعد از سال‌ها، منتشر خواهیم کرد.

کنی ادامه داد: در دوره کوتاهی نیز ما مجموعه ادبیات کودک ابراهیمی را منتشر کردیم، اما به‌دلیل استقبال کم و از آن‌جا که انتشار کتاب کودک برای ما سخت است، نتوانستیم بازخورد لازم را در بخش کودک دریافت کنیم. از کتاب‌های بزرگسال این نویسنده، تعداد بسیار اندکی در اختیار ما نیست، مثل سه دیدار، در کام اژدها و چند اثر دیگر که چاپ نمی‌شود.

مدیر نشر روزبهان، با اشاره به صادرنشدن مجوز نشر برای برخی آثار ابراهیمی گفت: مجموعه داستان‌های کوتاه نادر ابراهیمی که بارها تجدید چاپ شده را برای تأیید برخی تغییرات، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فرستادیم، اما گفتند، همه داستان‌های آن امکان چاپ شدن ندارند، این‌ها کتاب‌هایی هستند که هرکدام جداگانه، مجوز انتشار دارند، خود من برای هرکدام جداگانه، مجوز نشر گرفتم.

وی در پاسخ به این سؤال که در سال‌های اخیر، پرمخاطب‌ترین کتابی که نشر روزبهان از نادر ابراهیمی منتشر کرده، کدام بوده است؟ گفت: یک عاشقانه آرام، چهل نامه کوتاه به همسرم، بار دیگر شهری که دوستش می‌داشتم و اگر نسبت به حجم و قیمت بسنجیم، درحقیقت «آتش بدون دود» پرمخاطب‌ترین کتاب نادر ابراهیمی بوده است. به‌دلیل اینکه حجم آن بالا و قیمت آن زیاد است، یک دوره این کتاب، معادل 10 نسخه از یک عاشقانه آرام است.

کنی افزود: داستان‌های کوتاه نادر ابراهیمی، استقبال کمتری داشتند. اگر به‌ترتیب بگویم، یک عاشقانه آرام، چهل نامه کوتاه به همسرم، بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم، مردی در تبعید ابدی، ابوالمشاغل، ابن‌مشغله، آتش بدون دود، بر جاده‌های آبی سرخ، لوازم نویسندگی و براعت استهلال آثاری بودند که استقبال قابل‌توجهی داشتند و در آخر نیز داستان‌های کوتاه قرار دارند.

او با برشمردن ویژگی‌های آثار ابراهیمی گفت: به‌دلیل آنکه تنوع کار نادر ابراهیمی زیاد است. داستان، داستان کوتاه، زندگی‌نامه، فیلمنامه، داستان کودکان، نمایشنامه و غیره در آثار او وجود دارد. بیشتر نویسندگان داخلی، یک یا دو کتاب پرفروش و پرمخاطب دارند، اما نادر ابراهیمی؛ تقریباً همه آثارش پرمخاطب است و هیچ اثری ندارد که چندبار چاپ نشده باشد. آثار مهم او بیشتر از 50 بار چاپ شده‌اند. البته کلمه چاپ، واژه درستی نیست، با یک نگاه تقریبی، می‌توانیم بگوییم، بیش از یک‌میلیون نسخه از آثار نادر ابراهیمی از آغاز تاکنون، منتشر شده است. این موضوع، در نویسندگان داخلی هم نادر است و خود او هم که نادر است.

نکته دیگر در آثار نادر ابراهیمی، اینست که عمر آثارش زیاد است؛ مثلاً کتاب «بار دیگر شهری که دوستش می‌داشتم»، از سال 1345 تاکنون، کتاب موفقی بوده است و هر روز مخاطبان آن بیشتر می‌شود. نادر ابراهیمی هیچ اثری ندارد که مخاطب آن کاهش یافته باشد و کنار گذاشته شده باشد. البته آثاری هم دارد که مخاطبان آن کم هستند؛ مانند سه دیدار، با سرودخوان جنگ یا کارهای پژوهشی‌ او؛ مثل صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها یا کارهای کودک. نادر ابراهیمی؛ واقعاً نمونه یک نویسنده موفق داخلی است. کسی که در ابعاد مختلف کار کرده و وجوه مختلفی دارد. تنوع عملیاتی کارهای نادر ابراهیمی باعث شده که مخاطبان بسیار وسیعی را پوشش بدهد و به یک نویسنده پژوهشگر مقبول در جامعه تبدیل شود.

مدیر نشر روزبهان ادامه داد: فکر نمی‌کنم امروز در ادبیات ایران، نویسنده‌ای مثل نادر ابراهیمی داشته باشیم. بیشتر نویسندگان هم تعداد آثارشان کمتر و هم حوزه آثارشان، محدودتر بوده است. نویسنده‌ای با تنوع کاری نادر ابراهیمی نداریم. او در نوع خودش کم‌نظیر است، این موارد، از نقاط درخشان کار نادر ابراهیمی است.

      ابن‌مشغله، تصویر دقیقی از نادر ابراهیمی است

کنی در پاسخ به این سؤال که اگر کسی بخواهد، برای نخستین‌بار با آثار نادر ابراهیمی روبه‌رو شود، چه کتابی را پیشنهاد می‌کنید، گفت: همان‌طور که گفتم، چون در آثار نادر ابراهیمی تنوع زیاد است، باید ببینیم کدام سلیقه می‌خواهد، این کتاب را بخواند، شاید یک ‌نفر، یک عاشقانه آرام را بخواند و خوشش نیاید. ولی مردی در تبعید را بخواند و دوست داشته باشد. به‌نظر من پیش از هر چیز از آثار نادر ابراهیمی، ابتدا باید کتاب «ابن‌مشغله» را خواند که متوجه شویم، با چه شخصیتی روبه‌رو هستیم. ابن‌مشغله و ابوالمشاغل، تصویر دقیقی از نادر ابراهیمی هستند که وقتی آن‌ها را می‌خوانیم، می‌توانیم درک بهتری از رفتار و کارشان داشته باشیم. ممکن است، برای برخی سلیقه‌ها بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم یا یک عاشقانه آرام، اثر مناسبی باشد، اما برای خود من، مردی در تبعید ابدی با دستور زبان ویژه‌اش، اثری درخشان است. بر جاده‌های آبی سرخ، با داستان و زبان ویژه، کار مهمی به‌شمار می‌آید. انتخاب‌های من ابن‌مشغله، ابوالمشاغل، مردی در تبعید ابدی، بر جاده‌های آبی سرخ و آتش بدون دود هستند.

وی اضافه کرد: به‌طور کلی آثار بستگی به جنس مخاطب دارد، چون حوزه کار نادر ابراهیمی متنوع است و سلایق مختلفی را پوشش می‌دهد. این یکی از رازهای ماندگاری آثار نادر ابراهیمی است، نویسنده‌ای پرکار و پرتلاش که همه همتش را گذاشته تا زمینه‌های مختلف را پیش ببرد. شاید به‌نظر بیاید، اگر کسی روی یک موضوع متمرکز شود، موفق‌تر باشد، اما نادر ابراهیمی روی همه این موضوعات متمرکز بوده و موفقیت هم به‌دست آورده و درحقیقت او روی تنوع، متمرکز بوده است. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم ابراهیمی، اینست که وقتی یک اثر را تنظیم می‌کرده، زوایای مختلف آن را می‌دیده است.

      نسخه‌ای از آثار نادر ابراهیمی را به موزه می‌فرستیم

کنی در پایان گفت: نشر روزبهان در نظر دارد، مجموعه بسیار نفیسی از آثار نادر ابراهیمی را تولید و این کارها را به یک اثر جاودانه تبدیل کند. به‌نظر من، حق هر نویسنده‌ای است که نسخه‌ای فاخر از آثارش تولید شود. اینکه وقتی از دنیا می‌رود و زمانی از مرگش می‌گذرد، اثرش تبدیل به یک نسخه فاخر شود.

وی افزود: یکی از اشکالات ما ناشرها، اینست که نویسندگان بزرگ را اجر نمی‌نهیم، با اینکه اقتصادمان با آن‌ها می‌چرخد، شما نمی‌توانید در بازار نشر ما، یک اثر فاخر و درخشان منتشرشده از آثار (احمد) شاملو را به من نشان بدهید. تا جایی که من می‌دانم، در حوزه نشر، فرق فاخر و گران مشخص نیست و هنوز این موضوع، تفکیک نشده است. شاید کتابی لوکس منتشر شده باشد، اما کتاب فاخر نداشته‌ایم؛ یعنی کتابی که روی آن فکر شده باشد و برای آن برنامه‌ریزی شده باشد، نه کتابی که؛ تنها با مواد گران‌قیمت تولید شده باشد. ما باید آثاری تولید کنیم که بتوانیم، آن‌ها را در موزه قرار بدهیم.