سپهرغرب، گروه کافه کتاب: محمدحسین بارونقی، در ابتدای این گفتگو در توضیحاتی درباره زمینه‌های نگارش «آقای کتاب» گفت: یکی از موضوعات مغفول‌مانده در تاریخ شفاهی انقلاب بحث فروش کتاب‌ها و فعالیت کتابفروش‌های انقلابی بوده. به همین دلیل ما در تحقیقاتی که در کاشان انجام دادیم به این نقطه رسیدیم که باید به سراغ این بزرگانی که عملاً در آن برهه، نقش استراتژیک در تغذیه فکری مخاطبان در دست داشتند، برویم.

بعد از انقلاب فضا برای رشد کتابفروشی‌های انقلابی باز شده بود اما می‌بینیم که بعد از گذشت 40سال کتابفروشی‌های انقلابی زیادی بخصوص با آن مَنش حاج علی یزدانخواه، سراغ نداریم.

بارونقی در ابتدای سخنان خود گفت: آن قدر شخصیت آقای یزدانخواه جذابیت داشت که این سختی‌ها را برای ما به فرصت و لذت تبدیل می‌کرد. آقای یزدانخواه متولد 27 شهریورماه سال 1317 بوده و سن و سال زیادی داشت، به دلایل مختلف هم یک سری از خاطرات از ذهن او رفته بود. نکته دیگر هم اینکه تا به حال انقلاب کسی به سراغ او نرفته بود تا خاطراتش را ثبت و ضبط کند. در حالی که این افراد، یک قسمت مهم و قابل توجهی از تاریخ انقلاب اسلامی را رقم زده بودند. تا قبل از اینکه آقای یزدانخواه در ایام کرونا در بستر بیماری قرار بگیرند، در تماسی گفتند که هنوز یک خاطره را برای شما تعریف نکرده‌اند. در واقع حالا که کتاب هم به چاپ دوم رسیده برخی از خاطراتشان را به یاد آوردند.

وی خاطرنشان کرد: به نظرم می‌رسد که ما شخصیت آقای یزدانخواه را از روی طاقچه فراموشی برداشتیم، انبوه خاکی که بر روی شخصیت ایشان بوده را به کنار زدیم و تازه یک تصویر مبهم از شخصیت او گرفتیم. در واقع سختی کار این بود که ما خودمان باید می‌رفتیم تاریخ کاشان در ایام انقلاب را مطالعه می‌کردیم و برای ایشان روایت می‌کردیم.

باورنقی اضافه کرد: ما سعی می‌کردیم تا او را به گذشته ببریم تا یک سری اطلاعات و خاطرات به یاد او بیاید. زیرا او علاوه بر کتابفروشی و کارهای فرهنگی، از لیدرهای اصلی تظاهرات‌ها هم بودند.

این نویسنده یادآور شد: در آن زمان، بازار هم نقش مهمی را ایفا می‌کرد. به همین دلیل وقتی بازارها تعطیل می‌شد همه متوجه می‌شدند که یک اتفاقی در سایر شهرهای کشور افتاده است. زیرا رادیو و تلویزیون این اتفاق‌ها را نمی‌گفته ولی وقتی بازارها تعطیل می‌شد همه متوجه می‌شدند که اتفاقی علیه مردم و امام روی داده که بازارها تعطیل شده است.

بارونقی عنوان کرد: بازار کاشان سه شخصیت اصلی داشت. اولین نفر حاج محمد آقای رسول زاده، دومین نفر حاج علی آقای یزدانخواه و نفر سوم نیز حاج جواد یزدانی بودند. در واقع آقای یزدانخواه یکی از سه ضلع اصلی بازار بود و تظاهرات‌های کاشان و تعطیلی‌های بازار را مدیریت می‌کرد. این در شرایطی بود که مغازه او در بازار حتی به دو متر هم نمی‌رسید.

وی اظهار داشت: تمامی این اطلاعات برای ما نشانگر این بود که او باید خاطرات زیادی را داشته باشد. اما متأسفانه بسیاری از این خاطرات را فراموش کردند. این مشکل اصلی بود که ما با آن روبرو بودیم. یکی دیگر از سختی‌های کار در بخش تدوین و نگارش آن بود. ما برای اینکه بتوانیم سوژه‌ای را که بعد از 40 سال برای اولین بار به سراغش برویم، به صورت کامل، معرفی کنیم، با قالب‌های مختلفی برای نگارش سر و کله زدیم.

این نویسنده تصریح کرد: یک بار به صورت داستانی جلو رفتیم و یک بار به صورت راوی عقل کل شروع به تدوین کردیم. اما دیدیم که به خاطر اطلاعات کم درباره سوژه، کار درنمی‌آید. در نهایت هم سعی کردیم با روایت‌های کوتاه این مسئله را حل کنیم.

بارونقی افزود: سایر مشکلات هم مشکلات متداول بود. ما بنا داشتیم مصاحبه‌ها را در مغازه آقای یزدانخواه ضبط کنیم زیرا اعتقاد داشتیم که آن مغازه و محیط کار ممکن است به او کمک کند تا خاطرات بیشتری را به خاطر بیاورد. اما از طرفی در میان مصاحبه، مشتری وارد مغازه می‌شد و از آنجایی هم که اولویت برای حاج آقا یزدانخواه راه انداختن کار مردم بود، او بلند می‌شد و کار مشتری را راه می‌انداخت. این اتفاق، چندین بار در مصاحبه‌های ما رخ داد.

 تلاش برای یادآوری خاطرات 60سال کتابفروشی

بارونقی در پاسخ به پرسش مرتضایی راد درباره پرداختن به ابعاد مختلف زندگی سوژه کتابش عنوان کرد: آقای یزدانخواه در حدود 60 سال کتابفروشی داشتند و در این سال‌ها برهه‌های مختلفی از تاریخ انقلاب را درک کرده است. بر این اساس هرکدام از این نسلها آقای یزدانخواه را با یک سری ویژگی‌هایی می‌شناسند. به دلیل اینکه مخاطبان و راویان کتاب «آقای کتاب» در همه رده‌های سنی و نسل‌ها بودند سعی کردیم تا در این کتاب به همه این زاویه‌دیدها بپردازیم و این ویژگی‌ها را به هم وصل کنیم.

وی افزود: دوستانی که از سال 1342و حتی قبل از آن، سال آقای یزدانخوه را می‌شناختند او را بیشتر با عنوان کسی که رساله می‌فروخته، می‌شناسند. در واقع تنها کتابفروشی کاشان که رساله امام خمینی(ره) را به مردم عرضه می‌کرد، او بود. البته ساواک از این موضوع هم باخبر بود ولی به دلیل زیرکی‌هایی که حاج آقای یزدانخواه، داشته گیر نمی‌افتاد.

این نویسنده ادامه داد: بعد از انقلاب و در برهه زمانی جنگ به دلیل اینکه فرزند او در جنگ شهید شده، بسیاری او را به عنوان پدر شهید می‌شناسند. نسل‌های دهه 60 او را به انصافش می‌شناسند. او نزدیک به 25 سال رئیس صنف کتابفروش‌های کاشان بوده است. در کاشان اگر بخواهید بپرسید یک آدم بازاری منصف که بتوانید پشت سر او نماز بخوانید کیست؟ اکثر افراد بازار حاج آقای یزدانخواه را مثال می‌زنند.

بارونقی خاطرنشان کرد: این موارد نشان می‌دهد که او یک مراقبه 60 ساله دارد. از ظرف پول خوردی که او در حجره خود در بازار داشت بگیرید تا شاگردهایی که می‌گرفته و یا نوع قیمت‌گذاری‌هایش. مثلا خودش می‌گوید قرآنی را که 1000 تومان می‌خریدم، خودم را موظف کرده بودم که بیش از 100 تومان از آن سود نگیرم. در حالی که که شاید پشت همان قرآن قیمت 1500 تومان درج شده بود.

وی اضافه کرد: این شیوه اقتصادی برای هر اقتصاددانی و فرد معمولی جذاب است. این ویژگی‌های مختلف آقای یزدانخواه است که شخصیت او را نه فقط برای من بلکه برای مخاطبان مختلف جذاب می‌کند. حالا این منش اقتصادی آقای یزدانخواه از کجا می‌آید؟ از آنجایی که او یک فردی به شدت مقید است. البته متاسفانه امروز دیگر وضعیت جسمانی مناسبی ندارند.

بارونقی عنوان کرد: او در مسائل دینی به شدت فرد مقیدی است. این تقید خالص به نظرم در نسل اول انقلاب بسیار پررنگ است. افرادی که پای کار انقلاب ایستادند و جزو افرادی هستند که بعد از انقلاب هم چه در اصلاح‌طلب‌ها و چه در اصوالگراها در ابعاد مختلف این تقید را داشته و دارند.

وی اظهار داشت: این تقید در فعالیت‌های آقای یزدانخواه در بازار و شیوه‌های تربیتی او و حتی انتخاب کتاب‌ها و شیوه کتابفروشی او به خوبی نشان داده است. به نظرم جا دارد تا به شیوه کتابفروشی او نیز بپردازیم. همه این موارد دست به دست هم داد تا چهره آقای یزدانخواه برای نسل‌های مختلف قبل و بعد انقلاب جذاب باشد.

بارونقی تصریح کرد: بعد از انقلاب فضا برای رشد کتابفروشی‌های انقلابی باز شده بود و طبیعتا باید رشد می‌کردند، زیرا آن شرایط بد قبل از انقلاب نبود و عملاً باید کتابفروشی‌های انقلابی زیادی را شاهد بودیم. اما می‌بینیم که بعد از گذشت 40 سال کتابفروشی‌های انقلابی زیادی بخصوص با آن مَنشی که آقای یزدانخواه داشته، چندان سراغ نداریم. در واقع، یکی از آن دلایلی که موجب شد تا ما به سراغ نگارش کتاب «آقای کتاب» برویم همین موضوع بود که شیوه زندگی و منش کتاب فروشی آقای یزدانخواه را جدای از اینکه معرفی کرده، تکثیر کنیم.

گفتنی است علاقمندان برای تهیه کتاب «آقای کتاب»؛ زندگی و زمانه حاج علی یزدانخواه علاوه بر کتابفروشی‌ها، می‌توانند با مراجعه به سایت Ammaryar.ir این کتاب را با تخفیف انتشارات «راه یار» تهیه کنند. نسخه الکترونیکی این کتاب نیز از طریق سایت و برنامه کتابخوان «طاقچه» در دسترس است.