اینترنت ملی موضوعی بود که از سال 84 در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مطرح و سپس در سال 89 با عنوان شبکه ملی اطلاعات در قانون برنامه پنجم توسعه قرار داده شد.

تاکنون اطلاعات دقیقی از شبکه ملی اطلاعات به‌معنای عام در اختیار مردم قرار داده نشده است تا جایی که وقتی مردم این عنوان را می‌شنوند، بر این تصور هستند که قرار است اینترنتشان محدود و به‌دور از ارتباطات بین‌المللی باشد، درحالیکه شبکه ملی اطلاعات ویژگی‌هایی دارد که یکی از آن ویژگی‌ها حفظ اطلاعات خود مردم است. وجود شبکه ملی اطلاعات می‌تواند در رسانه‌های داخلی و مصرف رسانه‌ای مخاطبان تأثیر داشته باشد.

حجت‌الاسلام حامد قربان‌زاده؛ کارشناس رسانه معتقد است: اخیراً دیدید و شنیده‌اید که در آلمان هرنوع اتهامی به افراد در فضای مجازی جرم تلقی می‌شود. این موضوع به‌دلیل آن است که هر کسی به خود اجازه ندهد تا با آبروی افراد در این زمینه بازی کرده یا اینکه با سربسته‌گویی افرادی را در معرض اتهام قرار بدهد و در انتها با پاک کردن پستش به هیچ‌کسی هم پاسخگو نباشد.

وی بر این باور است که باید نظارت‌هایی از این دست برای فضای مجازی تعریف کنیم؛ یعنی درواقع به‌نوعی می‌توان گفت که این شتری است که درب خانه همه ما خواهد خوابید. برای هر کسی به یک نوعی این موضوع می‌تواند باشد.

درخصوص ضرورت شبکه ملی اطلاعات و تأثیر آن بر مصرف رسانه‌ای کاربران ساعتی با این کارشناس حوزه رسانه به‌ گفت‌‌وگو نشستیم که ازنظر می‌گذرانید:

**تا چه اندازه راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات ضرورت دارد؟

به‌طور کلی ما دو نوع جنگ داریم. جنگ سخت که همراه با توپ، تانک، مسلسل و جنگنده بوده و دیگری جنگ نرم است. جنگ سخت؛ ملزومات خود را می‌طلبد و نیازمند نفرات و ادوات زرهی هزینه‌براست، اما در زمینه جنگ نرم، گاهی اوقات یک‌نفر در یک گوشه‌ای از یک‌روستای دورافتاده، مهم‌ترین موضوع امنیت ملی برای ما می‌شود.

به‌نظر می‌رسد که خود مسئولان امر هم در اینکه شبکه ملی اطلاعات لازم و بلکه ضروری است، شکی ندارند. یک مقدار مباحث‌ انتخاباتی، جناحی و سیاسی این موضوع را تحت‌الشعاع قرار داده است؛ البته اسناد بالادستی هم در این زمینه مطالب زیادی را مطرح کرده اند، اما به هر حال و به هر دلیلی هنوز مبحث شبکه ملی اطلاعات، آن‌طور که شایدوباید شکل نگرفته است.

برای مثال موضوع کوچکی همچون نبود پل نفرگذر در یک روستای دورافتاده در لابه‌لای کوه‌های زاگرس، تبدیل به مسئله نخست کشور می‌شود، همه این‌ها به‌دلیل وجود رسانه‌ها و عمومیت یافتن آن در طی سالیان اخیر است.

**دسترسی عموم مردم به انواع و اقسام رسانه‌ها

یک گزارش، یک عکس، یک خبر می‌تواند همانند یک بمب نه‌تنها یک روستا و شهر را، بلکه حتی می‌تواند یک کشور و یک منطقه و حتی تمام جهان را درگیر خود کند که نمونه‌های آن را هم زیاد دیده‌ایم. همه این‌ها به‌خاطر این است که امروزه مردم به انواع و اقسام رسانه‌ها دسترسی دارند.

به‌صورت محدود اثرگذاری مثبت هم در این میان دیده می‌شود؛ یعنی مثلاً گاهی اوقات یک برنامه‌ای همچون عصرجدید به میانه میدان می‌آید و کوچک‌ترین استعدادها را از دورافتاده‌ترین نقاط ایران پیدا کرده و به تمام دنیا نشان می‌دهد. بنابراین لزوماً این یک اتفاق بد نیست، اما ملزومات خود را می‌طلبد. همانند جنگ سخت، این نوع جنگ هم نیازهای خود را دارد.

**ملزومات جنگ نرم چه مواردی است؟

ملزومات جنگ نرم؛ اسلحه، توپ، تانک، جنگنده و ناوهواپیمابر نیست، بلکه ملزومات این جنگ؛ ماهواره، فیلم، عکس و چیزهایی شبیه این است.

امروزه نخستین اولویت بعضی از کشورها، فضای مجازی آن هاست. حتی در برخی موارد قوانین بسیار سختگیرانه و محکمی در این زمینه وضع کرده‌اند.

**دستکاری عکس‌های عموم مردم با فوتوشاپ‌ها

اگر یادتان باشد، حدود 15-16 سال پیش، فیلمی به‌نام «ازدواج؛ به‌سبک ایرانی» ساخته شده بود که یکی از محورهای قضایای آن فیلم، عکس‌های فوتوشاپ شده یکی از شخصیت‌های اصلی این فیلم بود.

در آن دوران فوتوشاپ و برنامه‌هایی مثل آن بسیار در میان عموم مردم شناخته‌شده نبود و چه بازی‌هایی که با آبروی افراد در این زمینه صورت گرفت و خیلی‌ها هم از اینکه این عکس‌ها دستکاری شده باشند، باخبر نشدند.

در تاریخ معاصر ما نیز آمده است که یکی از کارهایی که رژیم طاغوت با مرحوم آیت‌الله فلسفی انجام داد، این بود که در یک برهه‌ای عکس یک خانمی را در کنار عکس او گذاشته و آن را در سطح وسیعی تکثیر کردند.

این‌ها مسائل فردی بودند. مسائل اجتماعی و اقتصادی بسیار مهمی نیز در این زمینه دستخوش سوءاستفاده قرار گرفته‌اند. برای مثال لورفتن اطلاعات بانکی برخی از افراد توسط هکرها یا دسترسی به مسائل بسیار محرمانه اقتصادی، همگی ازجمله چیزهایی است که به‌طور متنابهی توانسته است به بخش‌هایی از اعتماد عمومی جامعه نسبت به نهادهای مختلف عمومی خدشه وارد کند. این مسائل و بسیاری از این دست که شبیه این‌هاست، وجود دارد و همگی بر اهمیت موضوع حفاظت از اطلاعات و دیتاهای افراد تأکید می‌کند.

** برای حفاظت این اطلاعات و دیتاها باید چه کرد؟

مسئله دیگری وجود دارد مبنی‌بر اینکه ما نمی‌توانیم همه اطلاعاتمان را در فضای بیکران اینترنت که هر کسی به آن دسترسی بی‌نهایت دارد، قرار دهیم و لازم است که از اطلاعات باارزش خود و جامعه‌مان حفاظت کنیم.

بر همین اساس لازم است که برخی از دسترسی‌ها را از خارج از کشورمان مسدود کنیم تا حداقل بتوانیم بر این جریان نظارت داشته باشیم. این همان چیزی است که ما از شبکه ملی اطلاعات می‌خواهیم. بگذریم از صرفه‌جویی‌هایی که در زمینه اقتصادی و ترافیک بین‌المللی برای کشورمان به‌همراه خواهد داشت.

** در این میان شاهد کوتاهی مسئولان هستیم، به‌نظر شما دلیل این امر چیست؟

البته این موضوع را باید درنظر گرفت که اگر چیزی پشتوانه دولتی داشته باشد، خوب است. خود دولت اگر بنا باشد که مجری باشد، باز یک‌سری مشکلات را به‌همراه خواهد داشت؛ یعنی تا جایی که امکان دارد، باید امورات برون‌سپاری شود. دولت باید نظارت داشته باشد و اگر به سمت فاز اجرا حرکت کند، یک‌هزار حرف و حدیث خواهد داشت.

**راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات چه تغییری می‌تواند در رسانه‌های داخلی و مصرف رسانه‌ای مخاطبان داشته باشد؟

زمانی که از برون‌رفت ارز که در دوره کنونی برای کشور بسیار حیاتی است، به‌واسطه ترافیک بین‌الملل صرفه‌جویی کنیم، می‌توانیم ارز را در موارد ضروری‌تری استفاده کنیم. اخیراً شاهد بودیم که آمریکا روی به مصادره سایت‌های ایرانی آورده و همه این‌ها درصورتی که ما پشتوانه داخلی نداشته باشیم، می‌تواند معضلات بسیار زیادی را به‌همراه خود بیاورد.

شما فرض کنید که اگر دولت آمریکا فرداروزی «هاست‌ها» و «دامنه‌های ایرانی» را که در کشورهای دیگر قرار دارد مصادره کند، اطلاعات بسیار زیادی در دسترس او قرار می‌گیرد که تجربه نشان داده معمولاً بر علیه خود مردم استفاده می‌شود.

**ریزترین مطالب در بزنگاه‌ها علیه افراد استفاده می‌شود

ریزترین مطالب در بزنگاه‌های حساس برعلیه افراد استفاده می‌شود و این می‌تواند حتی امنیت ملی ما را به‌مخاطره بیندازد. همین که یک فرد را به وسیله این اطلاعات نیروی خودشان کنند، برایش بس است. همین که بتواند به وسیله این اطلاعات مهره‌چینی کند، می‌تواند هر کار دیگری را تا نسل‌های بعد هم ادامه دهد.

**به‌نظر می‌رسد همه مردم و مسئولان به ضرورت حفاظت از اطلاعاتشان پی برده‌اند.

بله؛ کاملاً درست است. همه مردم و مسئولان امروزه به این ضرورت پی برده‌اند که بایستی از اطلاعات خودشان حفاظت شود. باید شاهد استریلیزه شدن فضای مجازی برای کودکان باشیم.

با توجه به مباحثی که در زمینه آموزش مجازی و شبکه شاد به‌دلیل مسئله کرونا ایجاد شده است، اهمیت استفاده از فضای مجازی، بیش‌از‌پیش خودش را نشان می‌دهد.

اینکه افراد را بخواهیم به‌صورت یله و بی‌سروسامان در فضای مجازی رها کنیم، این خودش بزرگ‌ترین آسیب است. به‌مرور آسیب‌های آن بیشتر هم می‌شود، زیرا شما نمی‌توانید این فضا را کنترل کنید، اینکه چه کسی به چه سایتی برود یا نرود.

فضای اینترنت یک فضای بی‌کران است که نمی‌توان روی آن نظارتی داشت، به همین دلیل لازم است به‌وسیله ابزارهای حاکمیتی، زمینه‌هایی را در این راستا ایجاد کرد؛ یعنی باید سیم‌کارت‌هایی برای دانش‌آموزان طراحی شود تا سایت‌های خاصی را باز کنند.

زمانی که می‌خواهیم از فسادی جلوگیری کنیم، باید زیرساخت‌های آن را فراهم کنیم. باید تدبیری مناسب برای این جریان داشته باشیم تا حداکثر استفاده را از این مقوله ببریم و حداقل آسیب را متحمل شویم.

** به‌نظر شما چگونه می‌توان جلوی نفوذ را گرفت؟

- اگر خاطرتان باشد، چندسال پیش با حمله‌های شدید هکری به بانک‌ها مواجه بودیم و بانک‌ها و نهادهای اقتصادی ما آسیب‌های زیادی را در این زمینه‌ها متحمل می‌شدند.

با بسته شدن آی‌پی(IP)‌های خارجی مقدار بسیار زیادی از این نوع موارد جلوگیری شد و پس از آن آسیب‌های این مدلی را مواجه نبودیم. این کم‌ترین کارکرد این شبکه و مواردی از این دست است که می‌تواند برای همگان نفع داشته باشد.

حتی عموم مردم هم می‌دانند که درصورت کلاهبرداری‌های اینترنتی مخاطبشان حداقل در داخل ایران یا تبعه ایران است و به یک حداقل‌هایی دسترسی دارند.