حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالحسین خسروپناه؛ معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در یادداشتی به یکی از منتقدانی که مدعی شده بود که فقه در حوزه فربه شده و حوزویان در رشته‌های دیگر مهارت اندکی دارند، پاسخ داده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

مطلبی از یک نویسنده درباره فربه شدن فقه و مهارت اندک حوزویان در رشته‌های دیگر منتشر شده و شبهه‌هایی را به‌وجود آورده و دوستانی درخواست جواب کردند، لذا نکاتی در این خصوص عرض می‌کنم.

1. حوزه علمیه در دهه‌های اخیر با حوزه علمیه قبل از انقلاب اسلامی، بسیار متفاوت است و ظاهراً جناب مستشکل از وضعیت کنونی حوزه علمیه اطلاع ندارد. حوزه علمیه امروز در علوم انسانی و علوم عقلی و عرفانی رشد جدی پیدا کرده است. بیش از 500 مدرس در سطوح مختلف علوم عقلی، انسانی و اجتماعی مشغول تدریس و صدها محقق در علوم عقلی، انسانی و اجتماعی مشغول تحقیق هستند.

مرکز علوم اسلامی ولی امر، دانشگاه باقرالعلوم، پژوهشگاه‌های حوزه و دانشگاه، فرهنگ و اندیشه اسلامی، علوم و فرهنگ اسلامی، مؤسسه‌های امام‌خمینی و امام‌صادق(ع) نمونه‌هایی از مجموعه‌های تخصصی در علوم انسانی و علوم عقلی هستند که مستشکل از آن‌ها بی‌اطلاع است.

2. شبهه دیگر اینکه فقه نیمه‌جان شده و در آینده‌ای نه‌چندان‌دور خواهد مرد، چون موضوعات فقهی با تکنولوژی و تغییر زندگی منقضی شده و فقها تبحری در مسائل جدید ندارند و برخی احکام فقهی، قبیح، اجتماعی شده و مردم به بی‌دینی فقهی گرایش یافته و تنوع فتوا هم زیاد شده است.

این ادعاهای بی‌دلیل هم ناشی از کم‌اطلاعی نسبت به حوزه علمیه نوین است. امروزه طلاب علوم فقهی در موضوعات انسان معاصر به‌صورت تخصصی درس می‌خوانند و ده‌ها فقه تخصصی در مراکز فقهی در حوزه علمیه در مقطع سطح سه و چهار آموزش می‌بینند.

طلاب فقه سیاسی، اقتصاد، فرهنگ، تربیت، مدیریت، قضا، ارتباطات، پزشکی، هنر و ده‌ها فقه تخصصی دیگر را در حد ارشد دانشگاهی فرا می‌گیرند.

استادان دانشگاهی در مراکز حوزوی، توانمندی طلاب در علوم انسانی و اجتماعی را شهادت می‌دهند. استادان فرهیخته متخصص و نظریه‌پرداز در علوم انسانی و اجتماعی در حوزه‌های علمیه قم، مشهد، اصفهان و خوزستان یک اتفاق مبارکی است که جناب مستشکل نمی‌بیند یا نمی‌خواهد ببیند و همه این‌ها، نشانه به‌روز شدن فقه در حوزه علمیه است.

3. اینکه عده‌ای از مردم به بی‌دینی فقهی گرایش یافته‌اند، سخن درستی است که این هم زاییده سبک زندگی سکولار و روشن‌فکری غرب‌زده است که انسان را حتی به الحاد سوق می‌دهد و گرفتار شبهات می‌کند، هرچند این واقعه هیچ ملازمه‌ای با مرگ فقه ندارد، چون متدینان مقید به احکام فقهی و منتقدان به سبک زندگی سکولار و مقید به مناسک اسلامی و فقهی همچون اربعین حسینی و ظهور فقهای نوین هم رو‌به‌رشد هستند. دینداری قرن بیست‌ویکم وضعیت گرایش به شریعت را بسیار تغییر داده و مردم دنیا را به مناسک دینی و معنوی علاقه‌مند کرده و این اتفاق در جهان نمایان است.

تعدد فتوا هم زاییده باز بودن اجتهاد در فقه شیعه است که نه‌تنها نقص و عیب نیست که امتیاز تفقه شیعی بوده و به‌تعبیر اقبال لاهوری، موتور حرکت شیعه و به‌تعبیر نگارنده، مانع از مرگ فقه است.

عجیب است که جناب مستشکل ازطرفی مرگ فقه را هشدار داده و ازطرف دیگر از تنوع فتوا، نگران است و این مطلب، یک پارادوکس پنهانی بوده که وی متوجه آن نشده است.

فکر می‌کنم مستشکل در اثر ارتباط با فقهای سنتی از یک جهت و علاقه به روشن‌فکران سکولار از ناحیه دیگر و مرتبط نبودن با فقیهان نوین، دچار این شبهات شده که إن‌شاء‌الله با مطالعه، تحصیل، تحقیق و بررسی بیشتر، شبهاتش رفع خواهد شد.