سپهرغرب، گروه کارودانش: به گفته رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم، اخیرا درباره امکان پیش‌بینی زلزله، اقداماتی در دنیا انجام شده که می‌توان گفت «احتمال پیش‌بینی وقوع زلزله قابل انتظار است».

پیش‌بینی زمان قطعی رخداد زمین لرزه نه در کوتاه‌مدت (چند دقیقه تا چند روز) و نه حتی برای میان‌مدت (چند‌هفته تا چند‌ماه) و دراز‌مدت (چند‌سال) هنوز در هیچ کجای دنیا ممکن نیست، ولی اکنون با روش‌های احتمالی پیشرفت‌های خوبی برای پیش‌یابی زلزله انجام شده و در تمام بازه‌های زمانی فوق‌الذکر با پیش‌بینی احتمالی و ذکر مقدار، احتمال پیش‌یابی زلزله انجام می‌شود.

رئیس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم، گفت: هرقدر تعداد ایستگاه‌های لرزه نگاری بیشتر باشد، این سنجش دقیق‌تر و با کیفیت‌تر است. در ایران خوشبختانه از سال 83 تا کنون تلاش‌هایی به طور منظم برای پیش بینی احتمالی و پیش بینی بر اساس استفاده از پیشنشانگرها انجام شده و نتایج خوبی هم حاصل شده است.

مهدی زارع اظهار کرد: مهم‌ترین عوامل مانع در راه پیش‌بینی زلزله در ایران، کمبودهای عمده زیر ساخت تجهیزات پیش بینی زلزله و مشکلات سازمان‌دهی و تصمیم‌گیری بین مراکز علمی، عدم ارتباطات موثر بین مراکز مسئول که در زمینه پیش‌بینی زمین‌لرزه فعالیت دارند و همچنین اختصاص نیافتن بهینه و به‌موقع بودجه در این زمینه است.

وی افزود: امروزه مشخص شده است که شناخت شاخص‌های زمین شناختی و ژئوفیزیکی و تلاش برای شناخت حالت‌های در پهنه گسل فعال زمین لرزه‌ای می‌تواند به پیش بینی احتمال رخداد زلزله و خطرهای طبیعی بیانجامد.

وی بیان کرد: پیش بینی زلزله محصول فعالیت‌هایی است که در تخصص زلزله شناسی صورت می‌گیرد و هدف از آن پیش آگاهی و اطلاع رسانی از مکان، بزرگا و زمان (به صورت دقیق و یا به احتمال) رخداد زلزله‌های شدید در آینده همچنین پیش یابی احتمال رخداد خطر زلزله در بازه‌های زمانی کوتاه مدت است. پیش بینی زلزله علم است و زلزله قابل پیش بینی است

رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم اذعان کرد: متأسفانه براساس جو رسانه‌ای، و فضای منفی بروکراتیک و همچنین برمبنای تصور عامه مردم از پیش‌بینی زلزله، و نظر بعضی از همکاران زلزله‌شناس و غیر زلزله‌شناس خود ما، شبیه نگاه غالب به مسأله پیش‌بینی زلزله (انتظار معمول از این موضوع) ارائه زمان و مکان و بزرگی زلزله به صورت قطعی، به عنوان پیش‌بینی زلزله است به‌نحوی‌که بتوان درکوتاه زمان قبل از واقعه با پیش‌آگاهی نسبت به موضوع نسبت به تخلیه مکان مورد نظر اقدام نمود. البته این ایده‌آل‌ترین وضع ممکن است و کمترین احتمال برای دستیابی به چنین وضعی حداقل در کوتاه‌مدت وجود دارد ولی ما هدفمان را مطالعه و توسعه علم پیش‌بینی زلزله قرار داده ایم.

زارع گفت: ما در مرکز ملی پیش‌بینی زلزله که بین سال‌های 1383 تا 1396 در پژوهشگاه زلزله فعال بود با اعلام و هشدار زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی، کاری نداشته‌ایم. محور فعالیت هایمان پژوهش آکادمیک و بنیادی و پرورش نیروی انسانی از طریق پرورش نیروی انسانی با کیفیت بالا بود.

وی اظهار کرد: صلاح است تا در این مرکز برنامه‌های پیش بینی زلزله به صورت آکادمیک دنبال شود و پروژه‌ها از شبیه‌سازی کاتالوگ‌های زلزله برای مناطق با نبود لرزه‌ای و آرامش موقتی تا بهره‌گیری از داده‌های زلزله‌های ثبت شده کوچک به منظور پیش‌یابی خطر زلزله با قوت مورد حمایت قرار گیرد.

عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: در حال حاضر در دنیا از برنامه‌های پیش‌بینی کوتاه‌مدت زلزله در صورتی حمایت می‌شود که در جهت فهم مبانی فیزیکی ارتباط بین زلزله‌ها و برآورد احتمالی رخداد آن‌ها باشند. از سوی دیگر یک برنامه ویژه دراز مدت بر روی گسل سن آندریاس (تحت عنوان رصدژرف گسل سان آندریاس) با مدیریت زلزله‌شناس برجسته پروفسور مارک زوبک (Zoback) در حال پیگیری است که در حدود چهار دهه ادامه داشته و شامل برنامه‌های مفصل حفاری، برداشت‌های ژئوفیزیکی و... در پهنه گسل سن آندریاس است.

وی بیان کرد: در کشور روسیه با برداشت‌های ژئوفیزیکی (در حد 400 هزار کیلومتر در کل فلات پهناور روسیه) در سازمان‌های مختلف پیش بینی زلزله دنبال می‌شود. مثلاً در مؤسسه بین‌المللی پیش بینی نظری زلزله و ژئوفیزیکی ریاضی (MITPAN) تحت نظر آکادمی علوم روسیه عمده تلاش‌ها بر روی برآورد نظری و مدلسازی رخداد و زلزله و توسعه الگوریتم‌های موفق برای پیش بینی کوتاه مدت و میان مدت زلزله انجام می‌شود.

 پیش بینی زلزله اگر چه مشکل است، ولی غیر ممکن نیست

رئیس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم اذعان کرد: برای موفقیت پیش‌بینی زلزله، احتمال برآورد رخداد مکان و زمان کوتاه زلزله حتی برای زلزله‌های کوچک باید فراهم شود. اگر نظر بعضی همکاران این است که تاکنون در پیش بینی زلزله، به ویژه در ایران پیشرفت خاصی نکرده‌ایم؛ یک مشکل اصلی را باید در رفتار خودمان جستجو کنیم که همواره خواسته‌ایم که براساس پرش‌های بلند، به نتایج ملموس دست یابیم، ولی کمتر تلاش برای کمک به پاسخ به سؤالات نظری در این زمینه انجام شده است.

زارع گفت: این سؤالات بنیادی باید در غالب پروژه‌های پژوهشی دنبال شود (حامی بخش خصوصی ندارد) و از متخصصان تراز اول بین‌المللی نیز برای کمک به هدایت چنین مطالعاتی دعوت شود.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: اینکه زلزله‌ها چگونه در مناطق مختلف پوسته در یک ناحیه از فلات ایران به صورت گوناگون رخ می‌دهند، از سؤالات بنیادی است که تاکنون هیچ تلاشی برای پاسخگویی به آن نشده است. توالی این رخدادها چگونه است؟ معنای این رویدادهای زنجیروار در ایران به ویژه بعد از زلزله 21-8-96 ازگله سرپل ذهاب با بزرگای 7.2 چیست؟ برای پاسخ به این نوع سؤالات اگر حرکت کنیم، در زمینه پیش‌بینی زلزله نیز (به‌ویژه برای زمان‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت) قدم بنیادی و مهمی برداشته‌ایم. این کاری بود که ما در پی زمین‌لرزه 21 آبان 1396 ازگله سرپل‌ذهاب انجام دادیم، و با همکاری گروه پژوهشی مرکز بین‌المللی فیزیک نظری و ریاضیات تریسته ایتالیا موفق شدیم تا مدل‌های موفقی را برای پیش‌بینی پسلرزه‌ها بیابیم و مقاله‌هایی نیز از این نتایج این کار منتشر کنیم. ولی همه این فعالیت‌ها بدون حمایت سازمانی و تعریف پروژه پژوهشی و صرفا بر پایه علاقه و احساس پژوهشگران انجام شد.

وی اظهار کرد: حال به یک سوال مهم بپردازیم که فایده احیای و بازگشایی مرکز ملی پیش‌بینی زلزله به عنوان مرکزی مستقل و محلی برای توسعه مرزهای علم زلزله‌شناسی چیست؟

عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: مرکز پیش‌بینی زلزله به عنوان یک مرکز مستقل، می‌تواند و باید به مرکز توسعه نوآوری در زمینه زلزله‌شناسی تبدیل شود.

وی بیان کرد: مستقل بودن آن امکان تحرکش را بیشتر می‌کند و می‌تواند به عنوان پیش‌ران حرکت در زمینه علوم زمین جهت‌های حرکت به سمت مرزهای علم زلزله شناسی را امروز و آینده معلوم کند.

زارع گفت: باید توسعه یابد و بهترین نیروهای اهل فکر و با کیفیت نیز برای همین مرکز جذب شوند. مرکزی که دانشمندان ایجاد کرده‌اند، برای ایجادش وقت زیادی صرف بحث و گفتگو، کار و... شده است، باید برای آینده علم زلزله‌شناسی در ایران احیا شود.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: تعطیلی مرکز پیش‌بینی زلزله به بهانه نداشتن درآمد و بودجه و نبود اولویت (برای گروهی از مدیریان که سیلیقه سازگاری با علم پیش‌بینی زلزله ندارند) فقط یک تغییر بورکراتیک در نظام دانشگاهی و پژوهشی ما نیست، وقفه در توسعه علم است که باید به سرعت با رفع این اشکال و احیای آن جبران شود.