سپهرغرب، گروه اندیشه: دعا یکی از موضوعاتی است که در تمام دین‌های الهی و به ویژه دین مبین اسلام، جایگاه مخصوصی دارد. در میان آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم‌السلام بارها تأکید شده که مردم از سرچشمه زلال دعا بهره‌مند باشند و حتی دعاهای مفید و ارزشمندی از دعاهای موجود در صحیفه سجادیه گرفته تا ادعیه عنوان شده در مفاتیح الجنان، زادالمعاد و...به ما آموزه داده شده است.
اما در این میان، سال‌هاست که بازار عده‌ای در گوشه و کنار شهرها و روستاها برپاست؛ افرادی که با سواستفاده از احساسات پاک برخی از مردم به به اصطلاح دعانویسی می‌پردازند تا شاید گره از مشکلات آن‌ها باز کند! اما این پرسش مطرح است که آیا فعالیت‌های آن‌ها از منظر دین اسلام مورد تایید است؟
حجت‌الاسلام و المسلمین علی علم الهدی استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس و محقق دینی در گفت‌وگویی به کنکاش اعتقادات عمومی مردم به موضع دعا و دعانویسی پرداخته تا منشأ گرایش افراد به خرافه و دعانویسی مشخص شود و در عین حال، راهکار مناسبی برای کاهش خرافات در جامعه به دست آید.
جایگاه دعا در زندگی روزمره انسان‌ها چگونه است؟
دعا کردن و پناه بردن به قدرت ماورایی از ابتدای آفرینش انسان وجود داشته است، چون ذات انسان این گونه است که برای پیشرفت و ارتقا نیاز به قدرت الهی دارد. اما اگر سرچشمه اصیل دینی و الهی را پیدا نکند، سراغ نیروهای باطل می‌رود. حتی طبق آنچه باستان شناسان از سنگ‌نوشته‌های قدیمی به دست آورده‌اند، انسان‌های غارنشین هم زمانی که با مشکل و معضلی مواجه می‌شدند به قدرتی مافوق مادی پناه می‌بردند.
از سوی دیگر، در همه ادیان، دعا و درخواست از خالق یکتا وجود دارد. درواقع همه پیامبران الهی علیهم‌السلام سعی کرده‌اند تا منشأ قدرت واقعی و کمک‌کننده حقیقی را به انسان‌ها معرفی کنند تا از بیراهه رفتن مردم جلوگیری کنند. از منظر قرآن کریم، دعا رویکردی فرادنیایی دارد. انسان در قالب دعا، علاوه بر نیازهای مادی، به امور معنوی و فرادنیایی هم توجه دارد
رویکرد فرادنیایی دعا را فقط انسان‌های مؤمن و مسلمان می‌توانند درک کنند. همان طور که در آیه 15 از سوره فاطر می‌خوانیم: «یا أَیهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمِیدُ؛ ای مردم شما (همگى) نیازمند به خدا هستید؛ تنها خداوند است که بىنیاز و شایسته هر گونه حمد وستایش است.»
طبق آیه شریفه، دعا یک حقیقت فطری و فرادینی است که از یک نیاز درونی در وجود همه انسان‌ها برخاسته و در فطرت و فقر وجودی انسان ریشه دارد. همین گستردگی و نیاز عمیق درونی و فراگیر انسان‌ها نسبت به دعا موجب شده انحرافات و کج‌روی‌هایی در زمینه دعا و دعانویسی صورت بگیرد و در برخی موارد مردم از مسیر صحیح راز و نیاز فاصله بگیرند.
اما سئوال این است که چرا چنین گرایش منفی‌ای در میان برخی از مردم به وجود می‌آید؟ مهمترین عامل یا عواملی که زمینه انحراف از منابع اصیل دعا به سمت دعانویسی را ایجاد می‌کند، کدامند؟
آن چه که بیشتر از هر عاملی زمینه انحراف را در مورد دعا فراهم کرده، عدم آگاهی و نبود اطلاعات کافی در میان برخی از مردم بوده است.
به‌طورکلی موضوعات و مسائل متافیزیکی و دینی همیشه در معرض این آسیب قرار دارند. به همین دلیل است که عده‌ای شیاد و فریبکار با شبیه‌سازی و استناد به برخی گزاره‌های دینی و سوءاستفاده از سادگی و اضطرار مردم گرفتار و نیازمند، با ادعاهای بیهوده و دروغین خود را منشأ اثر معرفی می‌کنند.
البته باید توجه داشت که پدیده دعانویسی و پناه بردن به مسائل ماورایی و ارتباط با ارواح و اجنه برای حل مشکلات مختص جوامع توسعه‌نیافته نیست. امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و حتی بین افراد تحصیل‌کرده و فرهنگی آن‌ها مشاهده می‌کنیم که به این گروه از افراد شیاد مراجعه می‌کنند تا مشکلات خود را حل کنند. در واقع این کار در تعداد زیادی از کشوهای توسعه‌یافته و پیشرفته هم رایج است.
بنابراین کج‌فهمی‌های اعتقادی هم از همین آمیخته شدن فکر و باورها به وجود می‌آید و مردم به جای آنکه به مبدأ علم مراجعه کنند، از منظر خود مطالبی را مطرح کرده و به مرور به باور آن‌ها تبدیل می‌شود. نکته در اینجاست که همین کج‌فهمی‌ها و باورهای غلط که موجب تمایل به خرافات می‌شود، یکی از خصوصیات رایج انسان به حساب می‌آید و در هر کشور و سرزمینی هم ممکن است ایجاد شود.
در کشور ما قریب به اتفاق مردم مسلمان هستند و با آموزه‌های دینی بسیاری در زمینه دعا آشنایی دارند. با این وجود چرا باز هم گروهی از مردم اصل دعا را رها می‌کنند؟
شاید در هیچ‌کدام از دین‌های الهی به اندازه اسلام به موضوع دعا توجه نشده باشد. در میان آیات قرآن و روایات و احادیث از ائمه اطهار علیهم‌السلام نکات بسیار مهمی در مورد دعا وجود دارد. حتی اسلام انسان‌ها را به سمت دعا کردن و نیایش با خدای یکتا تشویق می‌کند.
با ابن وجود عده‌ای از همین رویکرد سوءاستفاده کرده و خود را کارشناس دین و آشنا با دعا معرفی می‌کنند. همان طور که قبلاً اشاره شد، وقتی در این حوزه معیار و ملاک درستی برای شناخت راست‌گو از دروغ‌گو وجود نداشته باشد و هر کسی بتواند خود را آشنا با ذکر و دعا معرفی کند و قوانین محکمی برای برخورد با آن‌ها وجود نداشته باشد، بازار دروغ هم رونق می‌گیرد.
باید دقت داشته باشیم که هیچ زمانی نمی‌توان به صرف اینکه گروهی فرصت‌طلب از موضوع دعا و مواردی اعتقادی مانند آن برای سودجویی خود بهره می‌برند، حقیقت دعا را انکار کرد. در حقیقت لازم است حقیقت دعا برای مردم گفته شود تا اصل نیایش با خدای متعال درک شود. چون دعا به عنوان یک ارتباط معنوی با پروردگار جهانیان مطرح بوده و شکی در این نیست که انسان به طور فطری برای رفع نیازهای خود به سمت خداوند متوجه می‌شود. اما وقتی اصل دعا شناخته شود، کسانی که بیراهه می‌روند گاهش پیدا می‌کنند. در این صورت است که بازار سودجویان و فرصت‌طلبان از رونق می‌افتد.
شناسه خبر 46389
