یکی از اعمال مستحب بسیار مهمی که برکات و آثار بسیاری در برآورده شدن حاجات دنیا و آخرت انسان دارد و گرفتاری‌های زیادی را مرتفع می‌کند، نماز شب است؛ ‌نمازی که چون در تنهایی و خلوت شب خوانده می‌شود از هر نوع ریا و تظاهر دور بوده و جلوه‌ای از اخلاص بندگان خاص خداست. اهمیت نماز شب به‌اندازه‌ای است که عالمان دینی بسیاری بر اقامه آن تأکید کرده‌اند.

 فواید نماز شب در کلام آیت‌الله حق‌شناس

روایتی را ابوحمزه ثمالی از امام صادق‌ علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمودند: با نماز شب خواندن هم صورتت نیکو می‌شود، هم خلقت نیکو می‌شود، هم بوی خوب پیدا می‌کنی، هم رزقت زیاد می‌شود، هم دیون و قرض‌های شما ادا می‌شود، هم غصه‌های شما برطرف می‌شود و هم چشم شما باز می‌شود و جلا پیدا می‌کند، این‌ها همه نتیجه نماز شب خواندن است.

حضرت در ادامه می‌فرماید: «علیکم بصلاة اللیل فإنّها سنّة نبیّکم‌ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم»؛ بر شما باد به خواندن نماز شب که همان سنّت پیامبر اکرم‌ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است، سپس می‌فرماید: «مطردة الداء عن اجسادکم» ـ برخی پدر و مادرها به فرزندان خود می‌گویند: "نماز شب مستحب است، بخواب که لاغر می‌شوی!" ـ در حالی که این روایت می‌فرماید: بلکه دردها را دوا می‌کند. شاید برخی تصور کنند که فقط دردهای روحی موردنظر است ولیکن حضرت می‌فرماید: درد را از بدن‌های شما می‌برد. حجاب‌ها را از قلب شما می‌برد و شما را مقرّب قرار می‌دهد.

شخصی آمد خدمت امام صادق‌ علیه السلام و عرض کرد: یابن‌رسول‌الله، یک کمکی به من بفرما، آن حضرت فرمودند: به‌نظرم دیشب نماز شب نخوانده‌ای، اگر خوانده بودی، امروز محتاج به سؤال نبودی!

اگر بخواهم این حجاب‌ها را برطرف کنم و از این خانه ظلمانی بگذرم، باید پروردگار مرا یاری کند. امام عسکری‌ علیه السلام می‌فرماید: «إنّ الوصول إلی الله سفر لایدرک إلّا بإمتطاء اللیل» سفر به‌سوی خدا ممکن نیست، مگر این‌که سحرها بلند شوی.

 آمادگی برای نماز شب در بیان میرزاجوادآقا ملکی تبریزی

مؤمن باید در اول روز و در اول شبش، در فکر نماز شب و تهجدش و آماده کردن اسباب آن باشد. از آنجا که حال آغاز شب در توفیق آخر شب مؤثر است، کسی که طالب شب‌زنده‌داری است، باید در انجام خواب ـ طبق خشنودی خداوند متعال ـ بکوشد تا او را به آنچه مرضی اوست از آداب برخاستن و شب‌زنده‌داری، موفق بدارد.

از وظایف با اهمیت، این است که هنگام خواب از نفسش ـ از ابتدای بیدارشدنش در شب گذشته تا کنون ـ به‌طور کامل حساب بکشد.

سپس بداند که خواب برادر مرگ است، پس هنگام خواب، وسائل مرگ کوچک را بردارد و با طهارت، و در حال ذکر، بخوابد و به مهمترین آنچه برای این حال از دعا و ذکر روایت شده، عمل کند؛ در حالی که روح و جان و قلب و بدنش را به خدا می‌سپارد و با زبان حالش می‌گوید: «به‌سوی خدایم می‌روم.»

 نماز شب از اسباب علم

میرزاجواد آقا ملکی تبریزی می‌فرمود: هر که در روایات اهل‌بیت علیهم السلام و حالات گذشتگان از مشایخ و بزرگان ما تتبّعی داشته باشد، تردید نمی‌کند در اینکه نماز شب، ضد تحصیل علم نیست؛ بلکه از اسباب نزدیک و قوی حصول آن است.

بسیاری از محصلان را می‌شناختیم که از شب‌زنده‌داران بودند و همان [تهجد و نماز شب] باعث استقامت فهم و خوش‌فکری آنان در رسیدن به مطالب حق و صحیح در مسائل علمی گشت و به مراتب عالی علم و دانش بالا رفتند، به‌خلاف طلاب و محصلینی که در مطالعه کتب علمی کوشا بودند [ولی اهل نماز نبودند] در حالی که عده بسیار اندکی از آنان، صاحب‌نظر شدند.

بلی چه‌بسا میان آنان هم باریک‌بین و تشکیک‌کننده یافت شود اما هرگز محقق نمی‌شوند و در عملشان برکت کاملی نیست؛ بلکه خیر و نورش اندک است و از فوائد و بهره‌های علم، بی‌نصیب می‌مانند.

 تعطیلى درس براى به‌پاداشتن نماز شب در بیان آیت‌الله بهجت

زمانى سید بحرالعلوم رحمه الله درس را تعطیل کرد. آقا سیدجواد رحمه الله (صاحب مفتاح الکرامه) از ایشان -که استاد او و استاد همین آقا (یعنى حجت‌الاسلام شفتى) هم بود- مى‌پرسد: چرا درس را تعطیل کرده‌اید؟ مى‌فرماید: آخر شب از مدرسه‌اى مى‌گذشتم، دیدم طلاب خوابیده‌اند و براى نماز شب و تهجد بیدار نیستند. آرى، سیدبحرالعلوم رحمه الله از شدت ناراحتى به‌اصطلاح قهر کرده و براى تنبیه، درس را تعطیل کرده بود که چرا مستحب به این مهمى را به‌جا نمى‌آورند.