چیزی که نوجوانی را از بقیه مراحل عمر متمایز می‏کند، بلوغ است. دختران نوجوان در سنین 10 تا 16 سالگی بلوغ جسمی را تجربه می‏کنند که تمام عملکردهای جسمی ‏و روانی‏شان را متحول می‏کند. در این دوران تغییرات فیزیکی موجب می‏شوند که دختران از نظر روانی هم آسیب‌پذیرتر شوند چون در آستانه یک تغییر جدی یعنی گذار از مرحله کودکی به بزرگسالی قرار می‏گیرند. میل به گوشه‎گیری، حساسیت نسبت به انتقاد دیگران، نوسان در خلق و خو، بی‌قراری، بی‌ثباتی، کاهش اعتمادبه‌نفس، نافرمانی از والدین، صرف توجه بیش‌ازحد به ظاهر و تمایل بیش‌ازحد به داشتن ارتباط نزدیک با گروه دوستان و همکلاسی‏ها از ویژگی‏های رفتاری دختران در سنین بلوغ است.

از طرف دیگر، بلوغ زودرس و دیررس یکی از عوامل ناهنجاری‏های روانی در بعضی از نوجوان‏هاست. بلوغ چه به‌صورت زودرس اتفاق بیفتد و چه با تأخیر همراه باشد، نگرانی‏ها و مشکلاتی را برای نوجوان به همراه خواهد داشت. هرچند عواقب آن‌هم برای دختر و هم برای پسر وجود دارد اما بلوغ زودرس اغلب برای دختران و بلوغ دیررس بیشتر برای پسران مشکل‌آفرین‌ است. البته این مشکلی است که با تشخیص والدین و مراجعه به پزشک و روان‌شناس به‌راحتی قابل حل است.

ولی به‌طور کلی، در مقابل تغییر خلقیات دختران نوجوان اگر رفتار درستی از طرف والدین صورت نگیرد، احتمال بروز بعضی از اختلالات روانی در آن‌ها بیشتر می‏شود.

آمارها نشان می‏دهد که سه درصد از دختران 12 تا 16 ساله، در مقابل 6 درصد از پسران هم‌سن‌وسال خود‏شان، دچار اختلالات شدید روانی می‏شوند. افسردگی و اضطراب بیشتر از سایر اختلالات بین دختران نوجوان دیده می‏شود. برای مثال، تحقیقی که بین سال‌های 1987 تا 2006 روی دختران 15 ساله اسکاتلندی انجام شده، نشان می‏دهد که نزدیک به 43 درصد آن‌ها دارای مشکلات احساسی و 27 درصد از آن‌ها دارای مشکلات روانی مانند افسردگی حاد و مزمن بوده‌اند. افسردگی و سایر اختلالات روانی در صورت شناخت مناسب والدین از فرزندانشان و مشاهده دقیق اعمال و رفتار آن‌ها به‌سادگی قابل تشخیص بوده و اگر به‌موقع به روان‌پزشک مراجعه شود به‌راحتی قابل درمان نیز هست.

   هیولای لاغری

شاید باورتان نشود ولی تبلیغات گسترده لاغری یکی از عوامل تهدیدکننده سلامت روانی و جسمانی دختران است. بی‌اشتهایی روانی یکی از بیماری‏هایی است که به‌خصوص در دوره نوجوانی، بین دختران دیده می‏شود. تیترهای وسوسه‌انگیز مجلات و الگوهایی که رسانه‏های غربی به‌عنوان اندام متناسب تبلیغ می‏کنند، دختران نوجوان را دچار وسواس بیمارگونه نسبت به ظاهر خودشان کرده است. مطالعات نشان می‏دهد در بین دختران دبیرستانی که این مقالات را می‏خوانند احتمال تلاش برای کاهش وزن از راه نخوردن غذا و یا حتی مصرف سیگار دو برابر بیشتر از سایر دختران است.

نتایج این بررسی‏ها نشان داده که فقط؟ درصد پسرها در مقابل؟ درصد از دختران این مقالات را به‌طور مداوم مطالعه می‏کنند. به‌علاوه این مقالات روی رفتارهای تغذیه‌ای پسرانی که این مقالات را می‏خواندند به‌اندازه دختران تأثیر ندارد. در این میان بعضی از آن‌ها به رژیم‏های خطرناک و غیر اصولی روی می‏آورند و بعضی دیگر دچار بی‏اشتهایی روانی می‏شوند؛ یعنی میل و رغبت خود را به غذا از دست می‏دهند و به‌رغم گرسنگی و نیاز شدید از خوردن غذا اجتناب می‏کنند.

بی‌اشتهایی روانی موجب عوارض بسیار مخربی مثل پوکی استخوان، مشکلات گوارشی، ریزش مو و توقف قاعدگی می‏شود. در این میان بعضی از دختران به بیماری خطرناک‏تری به اسم «آنورکسیا نوروزا» مبتلا می‏شوند. این افراد که نمی‏توانند به اشتهای بیش‌ازحد خودشان نسبت به غذا غلبه کنند، بعد از خوردن غذا با انگشت یا وسیله‏ای که اغلب یک مسواک است، حلق خود را تحریک می‏کنند و همه غذای خورده شده را بالا می‏آورند.

این بیماری ممکن است اوایل از چشم خانواده دور بماند ولی بعد از مدتی با عوارضی مثل خشکی و پوسته‌پوسته شدن ناخن و پوست و ریزش مو و حالت تهوع و اختلالات گوارشی بروز پیدا می‏کند. این بیماری‏ها که در مرز مشترک اختلالات روانی و جسمانی حرکت می‏کنند، می‏توانند عوارض جدی و جبران‌ناپذیری روی سلامت دختران بگذارند.

  یک دو سه، حرکت!

آن‌طرف طیف تمایل شدید به لاغری، چاقی بیش‌ازحد قرار دارد. اضافه وزن یکی دیگر از مشکلاتی است که سلامت دختران نوجوان امروزی را مورد تهدید قرار می‏دهد. به خاطر تغذیه نامناسب و تحرک ناکافی، دختران نوجوان بیشتر از پسران در معرض اضافه وزن و چاقی هستند.

چاقی در سنین نوجوانی می‏تواند تا بزرگسالی هم تداوم داشته باشد و سبب تجمع چربی‏هایی شود که بدن را نسبت به بیماری‏های قلبی عروقی و دیابت آسیب‌پذیر می‏کند. یکی از دلایل اصلی چاقی دختران نوجوان در این سن، همان‌طور که اشاره شد، نداشتن تحرک بدنی است. با توجه به این‌که دانش‌آموزان روزانه چند ساعت در کلاس درس روی نیمکت می‏نشینند، احساس خستگی و کسالتی در آن‌ها به وجود می‏آید که پسر‏ها اکثراً این مشکل را با فوتبال بازی کردن در کوچه و خیابان یا ورزشگاه‏ها حل می‏کنند ولی برای دخترها به دلیل اعتقادات فرهنگی جامعه امکانات کمتری وجود دارد.

آمار نشان می‏دهد که در مقابل 61 درصد دانش‌آموز پسری که در تیم‏های ورزشی بازی می‏کنند فقط 50 درصد دختران در تیم‏های ورزشی شرکت می‏کنند و در حالی که 4/3 پسران در فعالیت‏هایی شرکت می‏کنند که باعث می‏شود برای 20 دقیقه یا بیشتر و سه روز در هفته یا بیشتر عرق کنند و تند نفس بکشند، فقط نیمی ‏از دختران این وضعیت را دارند. در حالی که ورزش برای دختران بسیار ضروری است و کمک می‏کند که استخوان‏ها، عضلات و مفاصلشان ساخته و حفظ شوند، وزنشان کنترل شود و وقوع فشارخون بالا در میانسالی به تعویق بیفتد. در حقیقت میزان ورزش دختران نوجوان بین 12 تا 18 سال یک عامل مهم در پیشگیری از شکستگی لگن در سنین میانسالی است.

پس بهتر است دختران خود را به فعالیت‏های بدنی مثل پیاده‌روی منظم، شنا و عضویت در تیم‏های ورزشی و باشگاهی تشویق کنید تا از این آسیب‏ها در امان باشند.

  همه‌چیز بخور

کمبودهای تغذیه‌ای یکی دیگر از مشکلات عمده سلامت دختران است. شاید به نظر بعید بیاید که بعدازاین همه اطلاع‌رسانی در جامعه هنوز هم افرادی باشند که در عین داشتن تمکن مادی از سوءتغذیه رنج می‏برند. ولی واقعیت این است که دختران خانواده‏های متوسط هم ممکن است به فقر پنهان برخی مواد غذایی مثل آهن و روی و کلسیم دچار باشند. برخی از آمارها نشان می‏دهند که تنها 20 درصد دختران دبیرستانی، روزانه 5 واحد میوه و سبزی می‏خورند و سه لیوان شیر می‏نوشند.

این یعنی 80 درصد دختران نوجوان ما به اندازه کافی به املاح و ویتامین‏ها دسترسی ندارند و یا بر اثر بی‌توجهی خود و والدینشان از خوردن این مواد مغذی غفلت می‏کنند. از سوی دیگر دختران به دلیل قاعدگی آهن زیادی از دست می‏دهند و لازم است که بیش از پسران آهن مصرف کنند. کمبود روی‌هم یکی دیگر از کمبودهای تغذیه‌ای رایج بین دختران ایرانی است که دلیل اصلی آن نبود روی کافی در خاک ایران و بعد مصرف نکردن منابع غذایی روی به مقدار کافی است.

در حالی که دختران در سن نوجوانی سریع‌ترین رشد را دارند و باید روزانه همه ویتامین‏ها و املاح معدنی را به اضافه دو هزار و 200 کالری مصرف کنند. مصرف مکرر نوشابه در این سنین خیلی خطرناک است و در آینده به پوکی استخوان منجر می‏شود، پس بهتر است نوشابه‏های گازدار را از برنامه غذایی خانواده حذف کنید. ضمن اینکه دختران خود را تشویق کنید از همه مواد غذایی به میزان کافی مصرف کنند.