همه ما می‌دانیم که جمعیت، سبب ایجاد یک روستا، شهر و در نهایت کشور می‌شود، اگر جمعیتی نباشد کشوری نیز وجود ندارد. سالمندی جمعیت کشور و تغییرات نگران‌کننده در ساختار هرم سنی کشور، یکی از پیامد‌های سقوط نرخ باروری بوده‌است.

 رشد سریع سالمندی در ایران

مطالعات جمعیتی می‌گوید که طی سالیان پیش رو، روند سالمندی جمعیت ایران با سرعت و شدت بیشتری تداوم می‌یابد و در آینده نه چندان دور، ایران با بحران سالمندی جمعیت روبه رو و به زودی ناظر پدیده‌ای تحت عنوان سونامی سالمندی در ایران می‌شویم. متاسفانه چند سال بعد، ایران که هنوز در ابتدای مسیر پیشرفت تکنولوژی و پویایی اقتصادی است، درصد قابل‌توجهی از جمعیت جوان خود در چرخه کار و تولید را از دست می‌دهد.

بدیهی است که تغییر در ساختار جمعیتی، می‌تواند منشأ بسیاری از تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی و امنیتی باشد و نتیجه عدم اجرای قوانین و سیاست‌های درست جمعیتی به نزول نرخ رشد جمعیت کشور به کم‌تر از یک درصد آن‌هم برای اولین بار در تاریخ ایران، منجر شده است.

طبق آمار رسمی ثبت احوال فارس، در استان فارس متوسط نرخ رشد جمعیت طبق سرشماری سال 90، 1.7 و در سال 95 نیز 1.8 بوده و همچنین نرخ رشد طبیعی جمعیت در سال 98 حدود 0.9 درصد، بوده است. از آمار 2 سال اخیر نیز اطلاعاتی در دست نیست، اما به نظر می‌رسد، وضعیت بهتری نسبت به سال‌های قبل نداشته باشیم.

علت سونامی پیری در کشور، کاهش نرخ رشد جمعیت و سقوط میزان باروری است؛ این که پیامد این بحران، چه چیز‌هایی است را در گزارش دیگری بررسی می‌کنیم.

 دلایل کاهش نرخ باروری

کارشناسان برای این اتفاق، عوامل متعددی را موثر می‌دانند که به مهمترین آن‌ها می‌پردازیم. گرچه علل اقتصادی و عدم اشتغال و ازدواج دیر هنگام جوانان، گرایش به تحصیلات تکمیلی و شاغل بودن زنان، از دلایل کاهش میزان رشد جمعیت و نرخ باروری است، اما اولین و مهمترین علت کاهش نرخ باروری را می‌توان دلایل فرهنگی دانست.

وقتی سیاست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» در دستور کار دولت‌ها قرار گرفت، به صورت تدریجی و زیر پوستی، داشتن فرزند کمتر در خانواده‌ها به صورت یک هنجار فرهنگی درآمد و بدتر از آن شعار «فرزند کمتر، تربیت بیشتر» بود.

 تجربه یک خانواده موفق

در همین راستا، با خانواده‌ای صحبت کردم که با پرورش چهار فرزند موفق، خط بطلانی بر این باور اشتباه کشیدند.

محمود مرادی، متولد 1344 و ساکن شیراز است که در اسفندماه 1367 با نگار صادقی ازدواج کرده و نتیجه این ازدواج، چهار فرزند پسر است.

مرادی، حقوق بگیر آموزش و پرورش است و با خانواده خود در سرایداری یک مدرسه زندگی می‌کند؛ تحصیلات این زوج، پنجم ابتدایی است.

فرزندان این خانواده که نه تنها برای خانواده که برای شهر و کشور مایه افتخار هستند را معرفی می‌کنم تا همگی به این باور برسیم که تربیت فرزندان خوب و موفق، رابطه مستقیمی با تعداد آن‌ها ندارد.

مجید، اولین فرزند این خانواده است که تحصیلات خود را تا دیپلم ادامه داده و سپس شاغل شده تا هم بتواند کمکی به والدین کند و هم زودتر ازدواج کرده و صاحب خانواده شود.

مجید که پدرش او را مهربان و خانواده دوست، معرفی می‌کند، در کار خود بسیار موفق است. از او می‌پرسم که پیش بینی داشتن چند فرزند را دارد که می‌گوید: اگر از نظر اقتصادی بتوانم خانواده‌ام را تامین کنم، دوست دارم، پنج فرزند داشته باشم.

مصطفی، فرزند دوم این خانواده است که کارشناسی ارشد نرم افزار کامپیوتر خوانده و در حال حاضر از برنامه نویس‌های بنام شهر است.

او می‌گوید: خانواده ما از نظر اقتصادی، قوی نیست، اما بسیار شاد و با نشاط هستیم.

مرتضی که از نوجوانی علاقه زیادی به ورزش داشته، تحصیلات خود را در رشته تربیت بدنی ادامه داده و اکنون مربی چند رشته ورزشی و دارای مقام‌های زیادی نیز در همین زمینه است.

او از حمایت‌های بی دریغ والدینش می‌گوید و اینکه همیشه به تصمیماتش احترام می‌گذراند. حسین که آخرین فرزند خانواده است و بعد از تحصیل در کارشناسی روانشناسی، امسال در آزمون کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، رتبه بسیار خوبی کسب کرده و 2 ماهی است که مشغول تحصیل شده است، می‌گوید: همیشه با پدر و مادرم دوست بودم.

پدر خانواده، رمز موفقیت فرزندان خود را همدلی اعضای خانواده می‌داند و تعریف می‌کند که هر چهار فرزندش بعد از تعطیلی مدرسه، به یاری او می‌شتافتند و کلاس‌ها و حیاط مدرسه را نظافت می‌کردند.

نگار صادقی، مادر خانواده هم محیط آموزشی که فرزندانش در آن پرورش یافته‌اند را در موفقیت آن‌ها دخیل می‌داند.

مرادی همچنین می‌گوید: با آنکه محل زندگی ما به واسطه مدرسه‌ای که در آن سرایدار بودم، در یکی از بهترین محلات شهر قرار داشت، به هیچ وجه باعث بالا رفتن توقع فرزندانم نشد و آن‌ها همواره با همدلی و مهربانی، وضعیت مالی متوسط پدر و مادر را درک می‌کردند.

اوجی، مدیر مدرسه‌ای است که خانواده مرادی سرایدار آن هستند. از وی درباره فرزندان این خانواده می‌پرسم، با تفکر می‌گوید: همیشه به مرادی و همسرش به خاطر این فرزندان مودب و تحصیل کرده، غبطه می‌خورم.

خانواده مرادی ثابت کردند که کیفیت تربیت فرزندان خوب و موفق، ربطی به کمیت فرزندان ندارد.